1. مفهوم ذكر
ذكر به معناي ياد كردن خداوند است؛ و هنگامي سودمند است كه دوام داشته باشد. يعنياينكه انسان پيوسته يا بيشتر اوقات در ياد خدا باشد و با حضور قلب و فراغت دل و توجهكامل او را به زبان ياد كند.(714)
2. فضيلت ذكر
ذكر خداي متعال از بهترين و پاكيزهترين اعمال است و در آيههاي قرآن و روايات اسلاميفراوان به آن توصيه شده است. قرآن كريم ميفرمايد:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِير(احزاب: 41)
اي كساني كه ايمان آوردهايد، خدا را بسيار ياد كنيد.
رسول خداصلي الله عليه وآله ميفرمايد:
اِعْلَمُوا اَنَّ خَيْرَ اَعْمالِكُمْ عِنْدَ مَليكِكُمْ وَ اَزْكاها وَ اَرْفَعَها في دَرَجاتِكُمْ وَ خَيْرَ ما طَلَعَتْ عَلَيْهِالشَّمْسُ، ذِكْرُاللَّهِ سُبْحانَهُ وَ تَعالي فَاِنَّهُ خَيْرَ عَنْ نَفْسِهِ فَقالَ اَنَا جَليسُ مَنْ ذَكَرَني.(715)
بدانيد كه بهترين اعمالِ شما نزد خداوند و پاكيزهترين و فزايندهترين آنها و درجات شما وبهترين چيزي كه آفتاب بر آن تابيده، )ذكر خداي سبحان( است؛ زيرا خداي تعالي از خودشخبر داده و فرموده است: من همنشين كسي هستم كه مرا ياد كند.
اميرمؤمنان عليه السلام ميفرمايد:
ذِكْرُاللَّهِ سَجِيَّةُ كُلِّ مُحْسِنٍ وَ شيمَةُ كُلِّ مُؤْمِنٍ.(716)
ياد خدا خصلت هر نيكوكار و خوي هر مؤمني است.
3. حقيقت ذكر
حضرت صادق عليه السلام ميفرمايد:
از مهمترين چيزهايي كه خدا بر بندگانش لازم فرموده ذكر در همه حال است؛ ولي منظور من سُبْحانَاللَّهِ وَالْحَمْدُللَّهِ وَلااِلهَ اِلااللَّهُ وَاللَّهُ اَكْبَر نيست - گرچه اينها هم ذكر است. بلكه مقصود بهياد داشتن خدا هنگام اطاعت و معصيت است.(717)
همچنين آن حضرت از رسول خداصلي الله عليه وآله نقل كرده كه فرمود:
هر كس كه اوامر خدا را اطاعت نمود و از گناهان پرهيز كرد، همانا او ذاكر خداست، گرچه نماز وروزه (مستحبي) و قرائت قرآنِ او اندك باشد و هر كس كه معصيت و نافرماني خدا نمايد، خدا رافراموش كرده، گرچه نماز و روزه و تلاوت قرآن او بيش از حد معمول بوده باشد.(718)
4. موانع ذكر
آيات قرآني و روايات اسلامي، موانعي چند را برشمردهاند كه انسان را از ياد خدا بازميدارند؛ دوستان گمراه و هوسراني از مهمترين اين مواضع اند:
1. شيطان
اسْتَحْوَذَ عَلَيْهِمُ الشَّيْطَانُ فَأَنسَاهُمْ ذِكْرَ اللَّهِ(مجادله: 19)
شيطان بر آنان سلطه يافت و ياد خدا را از ايشان گرفت.
و نيز:
إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَن ذِكْرِ اللّهِ... (مائده: 91)
2. دوستان گمراه
قرآن كريم اعتراف ساكنان جهنم را بازگو ميكند كه ميگويند:
يَا وَيْلَتَي لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاَناً خَلِيلاً * لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِي(فرقان: 28 و 29)
واي بر من! كاش فلاني را دوست نميگرفتم، او مرا از ذكر بازداشت پس از آنكه به سراغم آمد.
3. پيروي از هواي نفس
حضرت علي عليه السلام فرمود:
لَيْسَ فِي الْمَعاصي اَشَدُّ مِنِ اتِّباعِ الشَّهْوَةِ، فَلا تُطيعُوها فَيَشْغَلَكُمْ عَن ذكراللَّهِ.(719)
در ميان گناهان چيزي سختتر از پيروي شهوت نيست. بنابراين، از آن پيروي نكنيد كه شمارا از ]ياد[ خدا بازميدارد.
يكي از شهوات و خواستههاي نفس، نگاه كردن به نامحرمان است. چشمچراني دل راميميراند و از ذكر خدا مانع ميشود.
نيز آن حضرت فرموده است:
لَيْسَ فِي البدنِ اَقَلُّ شُكْراً مِنَ الْعَيْنِ، فَلا تُعْطُوها سُؤلَها فَتَشْغَلَكُمْ عَنْ ذِكْرِاللَّه.
در ميان اندام(بدن، عضوي)كمسپاستر از چشم نيست. بنابراين خواستههايش را به او عطانكنيد كه شما را از ذكر خدا باز ميدارد!
5. نكوهش ترك ذكر خدا
قرآن كريم رويگرداني از ياد خدا را سخت نكوهش كرده ميفرمايد:
فَوَيْلٌ لِلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِن ذِكْرِ اللَّهِ(زمر: 22)
واي بر سختدلاني كه ياد خدا در دلهاشان راه ندارد!
كسي كه از ياد خدا روي برتابد، باظنش كور گشته، آيات و جلوههاي الهي را نميبيند؛زندگي او بيفروغ ميگردد و در بنبستهاي زندگي پناهگاهي نمييابد. آن كوري باطن وفراموشي آيات و مظاهر جمال و جلال الهي در روز قيامت نيز تجسّم پيدا ميكند. قرآن كريم ميفرمايد:
مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكاً وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَي(طه: 124)
هر كس از ياد من روي بگرداند، زندگياش تنگ شود و در روز قيامت نابينا محشورش سازيم.
و ميفرمايد:
أَلَمْ يَأْنِ لِلَّذِينَ آمَنُوا أَن تَخْشَعَ قُلُوبُهُمْ لِذِكْرِ اللَّهِ(حديد: 16)
آيا مؤمنان را وقت آن نرسيده كه دلهايشان در برابر خدا نرم (و فروتن) شود؟
جمعبندي و نتيجه گيري
- ذكر به معناي ياد پيوسته خداوند و نيز يادآوري ايام الهي و سرگذشت اولياي الهي وبندگان صالح اوست.
- ذكر خداوند از پاكيزهترين اعمال است و در قرآن كريم و روايات فراوان به آن سفارششده است.
- ذاكر حقيقي كسي است كه اوامر الهي را اطاعت كند و از گناه دوري جويد.
- ذكر هم جنبه زباني دارد و هم جنبه قلبي.
- شيطان، دوستان گمراه و هواي نفس سه عاملي هستند كه پيروي از آنها مانع ياد خدا ميشود./ح
|