1. مفهوم تقوا
تقوا به معناي حفظ كردن نفس است از آنچه بيم ضررش ميرود.(734) در حديث آمده استكه وقتي از امام صادقعليه السلام درباره تقوا پرسيدند فرمود:
أَن لايَفقِدَكَاللَّهُ حيثُ أَمَرَكَ و لايَرآب حَيْثُ نَهاكَ(735)
اينكه آنجا كه خداوند دستورت داده تو را غايب و آنجا كه تو را نهي كرده تو را حاضر نبيند.
2. ملاك كرامت آدمي
قرآن مجيد تقوا را بهترين ملاك براي ارزش آدمي معرفي كرده و ميفرمايد:
... إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ اِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ (حجرات: 13)
گراميترين شما نزد خدا با تقواترين شماست، همانا خداوند بسيار دانا و آگاه است.
نيز تقوا معياري براي قبولي اعمال است:
... إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ (مائده: 27)
همانا خداوند، تنها از باتقوايان ميپذيرد.
همچنين عنصر تقوا سبب ارزشمندي مضاعف عمل صالح ميگردد و اگر عمل كم وكوچك هم باشد، آن را بزرگ و فراوان ميكند. امام متقيان، عليعليه السلام در اين باره ميفرمايد:
لايَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ التَّقوي وَ كَيْفُ يَقِلُّ ما يُتَقَبَّلُ(736)
هيچ عملي همراه با تقوا، اندك نيست، چگونه چيزي كه قبول ميشود، كم شمرده شود؟!
يكي از ياران امام صادقعليه السلام به نام مفضّلبن عمر ميگويد:
خدمت امام صادق عليه السلام بودم. موضوع اَعمال مطرح شد. من گفتم: عملم اندك و ضعيف است.امام فرمود: خاموش باش و از خدا آمرزش بخواه! سپس فرمود: عمل اندك با تقوا بهتر از عملبسيار بدون تقواست. پرسيدم: چگونه؟ فرمود: آري! همانند مردي كه به ديگران غذا ميدهد،با همسايگانش مدارا ميكند، درِ خانهاش به روي ديگران باز است، ولي )با همه اين اعمال(چون درِ كار حرام به رويش باز شود، بدان درآيد! اين عمل )زياد( بدون تقواست. امّا مرد ديگريهيچ يك از اعمال ياد شده را انجام نميدهد، ولي اگر در برابر كار حرامي قرار بگيرد، آن رامرتكب نميشود، (اين هم عمل كم باتقوا!(737)
3. نتايج پرهيزكاري
امام علي عليه السلام تقوا را چون مركبي رهوار ميداند كه سوارش را به سر منزل مقصودميرساند:
اَلا وَ اِنَّ التَّقْوي مَطايا ذُلُلٌ حُمِلَ عَلَيْها اَهْلُها وَ اُعْطُوا اَزِمَّتَها فَاَوْرَدَتْهُمُ الْجَنَّة(738)
آگاه باشيد كه تقوا مركب رامي است كه اهلش بر آن سوار شده، زمام آن را به دست دارند و آنانرا به بهشت خواهد رساند.
قرآن مجيد اين فرجام نيكو و سعادتمند را براي متقيان حتمي دانسته و ميفرمايد:
وَاعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ (توبه: 36)
بدانيد كه خدا با متّقيان است
و در جاي ديگر ميفرمايد:
بَلَي مَنْ أَوْفَي بِعَهْدِهِ وَاتَّقَي فَإِنَّ اللّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ (آل عمران: 76)
آري هر كس به عهدش وفا كند و تقوا را پيشه سازد، همانا خداوند متّقيان را دوست دارد.
و ميفرمايد:
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَنَهَرٍ * فِي مَقْعَدِ صِدْقٍ عِندَ مَلِيكٍ مُقْتَدِرٍ (قمر: 55 - 54)
يقيناً متقيان در باغها و نهرها (ي بهشتي) جاي دارند، در جايگاه صدق، نزد پادشاه مقتدر.
از مجموع آنچه در قرآن و روايات آمده است علاوه بر موارد فوق، آثار ارزشند زير را ميتوان برشمرد:
1. تقوا سبب شكستن بنبستهاي روحي، اجتماعي و حل مشكلات اقتصادي ميشود.(طلاق: آيه 4)
2. به مؤمن، عزّت و سربلندي ميبخشد. (بحارالانوار، ج 67، ص 285)
3. در برابر وسوسههاي شيطان، مصونيت ايجاد ميكند. (اعراف: آيه 201)
4. بركات آسماني را نازل ميكند. (اعراف: آيه 96)
5. پيروزي و رستگاري به بار ميآورد. (مائده: 100)
6. بصيرت و معيار تشخيص حق از باطل را ارزاني ميدارد. (انفال: آيه 29)
7. بخشش گناهان و پاداش بزرگ در پي دارد. (طلاق: آيه 5)
جمعبندي و نتيجه گيري
- تقوا به معناي خويشتن در برابر چيزي است كه بيم زيانش ميرود.
- تقوا بهترين معيار براي سنجش اعمال انسان است. عملِ باتقوا هر چند اندك باارزشاست و عمل بدون تقوا، هر چند به ظاهر بزرگ، بيارزش.
- پرهيزگاران در زمره دوستان خدايند.
- شكسته شدن بنبستهاي روحي و اقتصادي، آمرزش گناهان، بازشدن درهاي رحمتالهي، رستگاري، عزت و سربلندي، مصونيت در برابر وسوسههاي شيطان و پيدا كردنبصيرت، از جمله آثار ارزشمند تقوا براي فرد مسلمان است.
منبع: کتاب انسان مطلوب |