جامعه مدرسین حوزه علميه قم نهادی علمی ، فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی است که در 1341 ش ، با هدف اصلاح و برنامه ریزی برای فعالیتهای حوزه علمیه تأسیس شدویه تدریج وارد فعالیت ها ومبارزات سیاسی گردید.
تاریخچه تشکیل
جمعیت طلاب شهر قم از حدود دو هزار نفر در 1326 ش ، به حدود پنج هزار نفر در 1333 ش رسید .
افزایش چشمگیر جمعیت طلاب و در پی آن پیچیده تر شدن امور حوزه علمیه قم ، جمعی از مدرسان جوان را بر آن داشت تا برای رسیدگی به امور حوزه علمیه قم و نیز ساماندهی به وضع تحصیلی طلاب ، دور هم جمع شوند. بسیای از این مدرسان جوان بعدها از آیات عظام و مدرسان برجسته حوزه علمیه شدند. این جمع ، هسته اولیه «هیئت مدرسین » را تشکیل دادند و پس از بررسی نیازها، طرحهایی تهیه کردند و به رؤیت آیت اللّه حاج آقاحسین بروجردی رساندند. ایشان طرحها را تأیید کرد اما از قبول مسئولیت خودداری نمود.
پس از درگذشت آیت اللّه بروجردی در 1340 ش ، اعضای جدیدی به «هیئت مدرسین » پیوستند. «هیئت مدرسین » پس از برگزاری جلسات متعدد، اهداف خود را تعیین و اساسنامه «جامعه مدرسین » را تنظیم کرد.
پس از تصویب لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی در 16 مهر 1341 و سپس اعلام اصول شش گانه «انقلاب سفید» از سوی شاه که به شکل گیری نهضت روحانیت انجامید اعضای جامعه مدرسین نیز به فعالیت در امور سیاسی پرداختند و متعاقب آن ، برخی از اعضای این جامعه بازداشت شدند ، عده ای نیز متواری و برخی دیگر دستگیر و تبعید شدند
در دهه 1340 ش ، نشستهای جامعه به صورت متناوب و مخفیانه تشکیل می شد و به سبب زندانی یا در تبعید بودن برخی اعضا، این نشستها با شرکت پنج یا شش تن از اعضا رسمیت می یافت و اقدامات لازم صورت می گرفت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، جامعه مدرسین رسماً در دی 1358 به ثبت رسید. در اردیبهشت 1359، برخی از اعضا از عضویت انصراف دادند و چند تن دیگر جانشین آنها شدند و جامعه، فعالیت خود را به شکل یک واحد حقوقیِ ثبت شده آغاز کرد.
جامعه مدرسین ابتدا دارای یازده بخش بود و سال ها بر اساس آن فعالیت می کرد تا آنکه در سال1376 به پیشنهاد رهبرمعظم انقلاب ، تغییراتی در اساسنامه صورت گرفت . این اساسنامه نیز پس از حدود پنج سال مجدداً بازنگری و اصلاح شد و در 24 آذر 1383، به تصویب نهایی اعضای جامعه رسید.
در اصلاحات انجام شده ، اهداف جامعه مدرسین به این موارد محدود گردید: ترویج و گسترش معارف اسلام ناب محمدی(ص) و مکتب اهل بیت معصومین علیهم السلام ؛ دفاع از قرآن و عترت و ارزشهای اسلامی ؛ زمینه سازی و جهت دهی به تحقیقات در علوم و معارف اسلامی ؛ تلاش برای اصلاح و تکمیل و اعتلای برنامه های حوزه های علمیه از طریق شورای عالی حوزه ؛دفاع از نظام اسلامی و ولایت فقیه ؛ ایجاد زمینه مناسب برای پرورش نیروهای حوزهای مورد نیاز نظام اسلامی ؛ انجام دادن سایر اموری که برای رسیدن به اهداف جامعه مدرسین ضرورت دارد مانند تأسیس مؤسسات فرهنگی و غیره .
بر اساس اساسنامه مذکور، ارکان جامعه مدرسین را هیئت مؤسس ، شورای عالی ، رئیس شورای عالی ، و هیئت رئیسه تشکیل می دهد. اعضای شورای عالی جامعه مدرسین ، اعضای رسمی جامعه اند که به شرط دارا بودن صلاحیت علمی تدریس درس خارج یا سطوح عالی حوزوی و التزام عملی به نظام جمهوری اسلامی و ولایت فقیه و رعایت شئون حوزوی ، عضو این شورا می شوند.
فعاليتهاى جامعه مدرسين در قالب چند معاونت انجام مىشود:
1 - دفتر جامعه مدرسين
2 - معاونت جامعه و مردم
3 - معاونت جامعه و نظام
4 - معاونت جامعه و روحانيت
5 - معاونت ادارى و مالى
معاونت جامعه و نظام وظیفه اطلاع رسانی به مراجع تقلید، استادان و عموم روحانیان کشور و نظارت بر امور فرهنگی ، سیاسی و اقتصادی نظام جمهوری اسلامی و همکاری با قوه قضائیه در زمینه جذب و گزینش قضات را به عهده دارد؛ معاونت جامعه و مردم که هدف آن ارتباط با مردم و تشکلهای صنفی و دانشجویی و پاسخگویی به آنان است ؛ معاونت جامعه و روحانیت که وظیفه تشکیل مجمع عمومی جامعه مدرسین ، مجمع نمایندگان و طلاب و فضلای حوزه علمیه ، ارتباط مستمر با روحانیون سراسر کشور، فعالیت فرهنگی برای ارتقای فرهنگی مناسب روحانیون و ارتباط مستمر با مراجع تقلید عظام را به عهده دارد؛ معاونت اداری و مالی .
شورای عالی حوزه علمیه قم نیز مهم ترین تشکیلات وابسته به جامعه مدرسین است که اعضای آن با تأیید مراجع تقلید و رهبر انقلاب منصوب می شوند. وظیفه این شورا سیاستگذاری و هدایت و نظارت اداره حوزه های علمیه از طریق مرکز مدیریت حوزه علمیه قم و مرکز مدیریت حوزه های علمیه خواهران است .
نهادهای وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم:
1 - دفتر انتشارات جامعه مدرسين
2 - دانشگاه علوم تربيتى و قضايى
3 - بخش گزينش قضات
4 - مجله نور علم
5 - شوراى عالى حوزه علميه قم
عملکرد جامعه مدرسین
مرحله اول: از زمان تاسیس تا زمان تبعید امام خمینی (ره) به ترکیه و عراق
جامعه مدرسين را جمعى از علما و اساتيد بزرگ حوزه علميه قم، در سال 1340 و با اهداف زير پايه گذارى كردند:
1 - اصلاح و تكميل برنامههاى درسى حوزههاى علوم اسلامى و پرورش طلاب.
2 - تحقيق در علوم و معارف اسلامى.
3 - تبليغ و گسترش اسلام در داخل ايران و كشورهاى خارج.
4 - سعى در اجراى احكام و قوانين سياسى، اجتماعى، قضائى، اقتصادى و فرهنگى اسلام.
5 - دفاع از اسلام و قرآن.
6 - مبارزه با طاغوت وستمگران و دفاع از حقوق محرومين و مستضعفين.
جامعه مدرسين از آغاز يك تشكيلات كاملاً مخفى بود و به صورت پنهانى كار مىكرد. در سال 1342 كه مبارزات اسلامى ملت مسلمان ايران، به رهبرى قاطعانه امام خمينى(ره) و همكارى علماء و طلاب علوم دينيه و ساير اقشار مردم، آغاز شد جامعه مدرسين كه يك تشكيلات روحانى بود دعوت امام خمينى را لبيك گفت و تمام توان خود را در تأييد و ادامه مبارزات به كار گرفت.
همگام با ساير مجاهدين، در چاپ و تكثير و پخش اطلاعيههاى امام خمينى و ساير علماء، در ارسال اطلاعيهها به شهرستانها، در ارسال طلاب به مراكز مختلف براى سخنرانى در مجامع عمومى و به ويژه در صدور اعلاميههاى زياد مبنى بر تأييد امام خمينى، و به طور كلى در انجام هر كارى كه به مبارزات كمك مىكرد، فعاليت داشت.
در خرداد ماه سال 1342 كه امام خمينى به وسيله رژيم پهلوى بازداشت و به تهران اعزام و در پادگان نظامى، زندانى شد و مردم قهرمان ايران به عنوان اعتراض قيام كردند، جامعه مدرسين در تشويق مردم به قيام نقش مهمى را بر عهده داشت.
رژيم پهلوى تصميم داشت امام خمينى را در دادگاه نظامى محاكمه و اعدام كند، براى جلوگيرى از اين كار علماى بزرگ اسلام از قم و ديگر شهرهاى ايران به تهران آمدند و به فعاليت پرداختند، جامعه مدرسين در حركت علماء و مراجع قم و ديگر شهرستانها سهم بزرگى را بر عهده داشت. تعدادى از اعضاى جامعه نيز در جلسات علماء شركت مىنمودند و در هدايت و نتيجه بخش بودن جلسات نقش مهمى را ايفاء مىكردند. در همين زمان و به كوشش برخى از اعضاى جامعه، چند نفر از فقهاء و مراجع بزرگ طى اطلاعيهاى مرجعيت امام خمينى را تأييد نمودند. در اثر قيام همگانى مردم و تلاش علماء و مراجع تقليد بود كه رژيم نتوانست امام خمينى را اعدام كند و در 17 فروردين سال 1343، برخلاف ميل، او را آزاد و به قم باز گردانيد.
امام بعد از آزادى و ورود به قم به رهبرى مبارزات ادامه داد و جامعه مدرسين همگام با ساير مجاهدين بلكه پيشاپيش آنان، به فعاليتهاى خويش ادامه مىداد تا اينكه امام خمينى در چهارم آبانماه همان سال، طى نطق شديدى قانون كاپيتولاسيون را مورد حمله قرار دادند و بعداً طى اعلاميهاى آن را محكوم نمودند. و به همين جهت در تاريخ 13 آبانماه 1343، دوباره امام بازداشت و به تهران منتقل شد و از آنجا به تركيه و بعد از چندى به عراق تبعيد گشت.
مرحله دوم: از زمان تبعید امام تا پیروزی انقلاب
امت قهرمان و مبارز ايران، بعد از تبعيد امام خمينى، از رهبريهاى مستقيم ایشان محروم شده و هدف رژيم پهلوى از تبعيد امام نيز همين بود،و مىخواستند امام در نجف به فراموشى سپرده شود و مردم از مبارزات خسته و مأيوس گردند.
از اين زمان وظيفه جامعه مدرسين سنگينتر و دشوارتر شد زيرا بايد مردم را در صحنه مبارزه نگهدارند و از حادثه تبعيد امام بهره بگيرند و بر عليه رژيم پهلوى افشاگرى كنند.
اعضاى جامعه مدرسين همگام با ساير علماء و طلاب و دانشگاهيان و ديگر اقشار مبارز، در غياب امام خمينى در دو بعد فعاليت داشتند: يكى ترويج و گسترش دایره مرجعيت امام خمينى و زنده نگهداشتن نام او، ديگرى افشاگرى بر عليه ستمگريها و مظالم رژيم و در انجام اين مسؤوليت كاملاً فعال بودند و به وسيله نامه يا تلفن يا پيام با امام خمينى در تماس بودند و از رهنمودهاى او استفاده مىنمودند.
در همين رابطه بود كه پس از رحلت حضرت آيت الله العظمى آقاى حكيم(ره) اطلاعيهاى مبنى بر مرجعيت امام خمينى، به امضاى دوازده نفر از علما و فقها، تهيه و تكثير شد. اطلاعيه مذكور به كوشش جامعه مدرسين و امضاى تعدادى از اعضاى آن تهيه شده و رژيم پهلوى را كاملاً خشمناك ساخت.
در فروردين ماه 1342 جمعى از اعضاى جامعه مدرسين به وسيله رژيم دستگير و زندانى شدند. ليكن در زندان نيز همگام با ساير زندانيان به افشاگرى و مبارزات خويش ادامه مىدادند. ساير اعضاى جامعه نيز همگام با ساير علماء و مردم مبارز، به فعاليتهاى خويش ادامه دادند.
در اثر توهينى كه در تاريخ 17 ديماه 1356 در يكى از روزنامههاى رسمى نسبت به امام خمينى انجام گرفت درسهاى حوزه علميه قم تعطيل و تظاهرات وسيعى برپا شد كه طى آن چند نفر شهيد شدند و از همين زمان مبارزات اوج گرفت و به ساير شهرستانها كشيده شد، و شهادتها و تبعيدها و زندانهاو شكنجهها نيز شدت و وسعت گرفت.
مهمترين فعاليتهاى جامعه مدرسين همگام با ساير علماء و عموم اقشار مردم مبارز ايران در اين مدت عبارت بود از:
1 - تماس با امام خمينى به هر طريق ممكن و اخذ رهنمود.
2 - تماس با فقهاء ومراجع قم و علماى بلاد و تقاضاى حمايت از مبارزات.
3 - تهيه اعلاميه در فرصتهاى مناسب و امضاء گرفتن از مدرسين و اساتيد.
4 - تكثير و پخش اعلاميهها در شهرستانها
5 - ايراد سخنرانى در مواقع لازم
6 - اعزام طلاب به شهرستانها براى سخنرانى
7 - دعوت مردم به تعطيلى و شركت در تظاهرات
8 - پخش عكس و رساله امام خمينى و ترويج مرجعيت ايشان.
9 - ارسال تلگراف به امام خمينى و تكثير آن
10 - رسيدگى به اعتصاب كنندگان و خانواده زندانيان و تبعيد شدگان و شهدا
11 – ديدار و احوال پرسى از تبعيديان
12 - دعوت به تعطيلى حوزه علميه و دانشگاه
13 - دعوت به تحصن
14 - نامه سرگشاده به كميسيون حقوق بشر
15 - صدور اعلاميه مبنى بر خلع شاه از سلطنت و پيشنهاد تأسيس حكومت اسلامى در تاريخ 21/9/1357
مرحله سوم: بعد از پیروزی مبارزات
در تاريخ دوازدهم بهمن ماه 1357، در زمان اوج مبارزات، امام خمينى به ايران بازگشت و در اثر رهبريهاى قاطعانه امام و مبارزات سرسختانه امت قهرمان و شهيد پرور ايران، سرانجام در روز بيست و دوم همان ماه، رژيم شاهنشاهى متلاشى شد وانقلاب اسلامى پيروزشد.
اعلامیه های اعضای جامعه مدرسین یا اعلامیه هایی با امضای اشخاصِ طرفدار این جامعه ، در این دوره فراتر از شصت مورد است ، هرچند به دلیل دستگیری یا تبعید و زندانی شدن متناوب اعضای آن ، تعداد امضاهای این اطلاعیه ها از دوازده تا هشتاد و چند نفر متغیر بوده است .
این تشکل پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با توجه به پیشینه مبارزاتی آن ، مورد حمایت امام خمینی قرار گرفت . اعضای جامعه در این سالها در بالاترین مناصب اجرایی ، قانونگذاری و قضائی قرار گرفتند. عضویت در شورای نگهبان و شورای عالی قضائی ، دیوان عالی کشور، ریاست مجلس خبرگان و دادگاه انتظامی قضات ، و امامت جمعه مراکز استانها از جمله این مشاغل است .
به توصیه امام خمینی اعضای ستاد انقلاب فرهنگی ، که سیاستگذاری در امور فرهنگی کشور را برعهده داشتند، موظف به مشورت با جامعه مدرسین حوزه علمیه قم شدند .
مدير سياسي جامعه مدرسين، سيد محسن صالح درمصاحبه ای با روزنامه رسالت تاکيد کرده است: جامعه مدرسين حزب نيست بلکه يک تشکل حوزوي، علمي و سياسي است.
وي با اشاره به تعبير مقام معظم رهبري مبني بر اين که جامعه مدرسين مرجع معرفي مي کند و يا کسي را از مرجعيت خلع مي کند و اين حاکي از اعتبار ذاتي جامعه مدرسين است و کسي اين اعتبار را به جامعه مدرسين اعطاء نکرده است، اضافه کرد: امام راحل در پيام سوم اسفند سال 1367 توصيه مي کند که طلاب انقلابي مدرسين عزيز طرفدار انقلاب را محترم بشمارند و با ديده احترام به آنها بنگرند و يا در جايي ديگر خطاب به آيت الله مشکيني تصريح مي فرمايند؛ از قول من به فرزندان انقلابيم بفرماييد که تند روي عاقبت خوبي ندارد. اگر آنان جذب حضرات آقايان جامعه محترم مدرسين نشوند در آينده گرفتار کساني خواهند شد که مروج اسلام آمريکايي اند.
وی افزود: مقام معظم رهبري نيز در ديدار اخير جامعه مدرسين با معظم له تصريح فرمودند که جامعه مدرسين نماد هويت حوزه علميه است. (روزنامه رسالت 20/8/86 )
در مواردی نیز برخی از اعضای جامعه را مستقیماً امام خمینی برای انجام دادن برخی وظایف منصوب می کردند .به طور کلی در فاصله سالهای 1357 تا 1367 ش ، جامعه مدرسین به عنوان بازوی اجرایی امام خمینی فعالیت می کرد.
پاره ای از اقدام های جامعه مدرسین در این زمینه بدین شرح است : اعزام نماینده به سراسر کشور از سوی امام خمینی برای رسیدگی به مسائل جاری کشور و حل اختلافات قومی و منطقه ای ؛ اعزام قاضی و حاکم شرع به سراسر کشور با هماهنگی امام خمینی برای رسیدگی به پرونده متخلفان رژیم سابق و سرپرستی امور جاری مناطق مختلف کشور از طرف امام خمینی ؛ معرفی روحانیان برای تصدی نمایندگی امام در نهادها و نیروهای مسلح .
پس از انقلاب اسلامی ، جامعه مدرسین به عنوان مرجعی در امور حوزه و مراجع و روحانیان نیز مطرح شد و به تنظیم تعاملات میان جامعه ، حوزه و حکومت پرداخت . معرفی افرادِ واجدِ صلاحیتِ مرجعیت به مردم و حمایت از انتخاب آیت اللّه خامنه ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران نیز از اقدامات جامعه بوده است .
در اين زمان مسئوليت جامعه مدرسين تغيير كرد و از مبارزه با رژيم طاغوتى به صورت مشاركت در تأسيس و تثبيت حكومت اسلامى تبديل شد. و در اين مرحله وظيفه داشت در چند جهت به تثبيت نظام جمهورى اسلامى كمك كند:
1 - پذيرفتن مسئوليتهاى مربوط به نظام، در همين رابطه در نهادهاى مختلف حضور فعال پيدا كرد. مانند شوراى انقلاب، مجلس خبرگان تدوين قانون اساسى، مجلس شوراى اسلامى، شوراى نگهبان قانون اساسى، مجلس خبرگان رهبرى، دستگاه قضائى، شوراى تشخيص مصلحت نظام، شوراى عالى انقلاب فرهنگى، تعدادى از اعضاى جامعه مدرسين در اين نهادها حضور فعال داشته و دارند.
2 - تبيين و تحقيق در مسائل مورد نياز نظام، مانند مسائل اقتصادى، قضائى و حقوقى، جزائى، فرهنگى، سياسى و اجتماعى
3 - اصلاح و برنامه ريزى براى حوزههاى علوم دينى، به گونهاى كه با نياز نظام و جهان اسلامى هماهنگ باشد و به ويژه تشكيل شوراى مديريت در حوزه علميه قم و اداره حوزه به صورت بهتر.
4 - تدريس علوم و معارف اسلامى و تأليف كتب مورد نياز
5 - كمك به تأمين قضات مورد نياز.
6 - تبليغ و گسترش اسلام در داخل جمهورى اسلامى ايران و ساير كشورها.
7 - پرورش استاد براى تدريس معارف اسلامى در دانشگاهها
8 - تربيت مبلغ براى داخل و خارج ايران
9 - تأييد نظام و مبارزه با توطئه دشمنان در فرصتهاى مناسب
10 - حضور فعال در مجامع علمى داخل و خارج كشور.
مشارکت فعال در دوره های متناوب انتخابات ریاست جمهوری و در صورت امکان ، معرفی نامزد مقبول ، و نیز معرفی نامزدهای منتخب در کشور در چندین دوره انتخابات مجلس خبرگان ، از دیگر اقدامات جامعه مدرسین است
همسویی جامعه مدرسین با تشکلها و احزابی چون جامعه روحانیت مبارز استان تهران ، جامعه اسلامی مهندسین ، و هیئتهای مؤتلفه موجب شده است که در تقسیم بندی تحلیلگران سیاسی ، این تشکل در زمره تشکلهای جناح سیاسی موسوم به راست سنّتی به شمار آید.
گرایشهای متفاوت اعضای جامعه مدرسین از آغاز تاکنون ، بر عملکرد آن تأثیر بسزایی داشته است . از این رو، فقط بیانیه های رسمی جامعه را می توان نظر اجماعی اعضای جامعه مدرسین و بیانگر مواضع رسمی آن دانست.
از 1376 ش تا 1384 ش نیز دو گرایش عمده سیاسی در درون جامعه وجود داشته که یکی آن را به همسویی با برخی تشکلها و گروهها متمایل کرده و دیگری با استدلال به لزوم عمل فراجناحی مخالف با تابعیت از یک جناح یا فرد است ومعتقد به لزوم همسویی جامعه مدرسین با مواضع رهبری انقلاب است .
است.http://www.jameehmodarresin.orgنشانی سایت جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
آیت الله محمد یزدی آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی حجه الاسلام والمسلمین ابوالقاسم وافی یزدی آیت الله علی نیری آیت الله عبدالنبی نمازی حجه الاسلام والمسلمین علی نکونام گلپایگانی آیت الله سید ابوالفضل موسوی تبریزی (ره) آیت الله سید ابوالفضل میر محمدی زرندی آیت الله محمد مومن حجه الاسلام والمسلمین علی مومن حجه الاسلام والمسلمین سید مصطفی موسوی اصفهانی حجه الاسلام والمسلمین سید محمد غروی آيت الله سيد حسن طاهری خرم آبادی آیت الله حسین راستی كاشانی آیت الله ابوالقاسم خزعلی آيت الله سيد محسن خرازی حجه الاسلام والمسلمين سيد احمد خاتمی آيت الله عبدالله خائفی حجهالاسلام و المسلمين سيد هاشم حسینی بوشهری آيت الله حاج شيخ محسن حرم پناهی (ره) حجهالاسلام و المسلمين مهدی شبزندهدار آيت الله عبدالله جوادي آملي آيت الله احمد جنتی حجهالاسلام و المسلمين محمود رضا جمشيدي آیت الله علی ثابتی آيت الله حسن تهراني (ره) آيت الله ابراهيم اميني حجه الاسلام و المسلمين عليرضا اعرافي حجهالاسلام و المسلمين عليرضا اسلاميان آيت الله سيد محمد ابطحي كاشاني
حجه الاسلام والمسلمين محمد جعفر امامي(ره)
آيت الله رضا استادي
حجه الاسلام والمسلمين محمد رضا آشتياني
آيه الله العظمي ناصر مكارم شيرازي
آیت الله علی مشکینی (ره)
آیت الله العظمی محمد فاضل لنکرانی (ره)
آیت الله حسن ممدوحی آیت الله مرتضی مقتدایی آیت الله محمد هادی معرفت(ره) آیت الله حاج شیخ حسین مظاهری آیت الله محمد تقی مصباح یزدی آیت الله علی اکبر مسعودی خمینی آیت الله سید محمد رضا مدرسی یزدی آیت الله محمد محمدی گیلانی آیت الله عباس محفوظی حجه الاسلام والمسلمین صادق لاریجانی آملی آیت الله سید جعفر کریمی آیت الله محمد علی فیض گیلانی حجهالاسلام والمسلمين غلامرضا فياضی حجه الاسلام و المسلمين محمد رضا فاكر حجه الاسلام والمسلمین محمد جواد فاضل لنکرانی حجه الاسلام والمسلمین محمود عبداللهی آیت الله احمد صابری همدانی آیت الله محمد علی شرعی حجه الاسلام والمسلمين محمود رجبی آیت الله میرزا عبدالله مسلم ملکوتی حجه الاسلام والمسلمین عباس کعبی
نویسنده : بهزاد کاظمی |