پس از قيام پانزدهم خرداد 1342، روحانيان فعال در اين عرصه ، علت شكست را نداشتن تشكيلات منسجم دانستند و به ضرورت وجود تشكل پي بردند؛ با اين همه ، در سالهاي بعد نيز نتوانستند تشكيلات منسجمي پديد آورند، هرچند با تشكيل جلسات هفتگي در منازل افراد و نيز هدايت فعاليتهاي بسياري از مساجد و تكايا، عملاً در مبارزه با حكومت پهلوي حضور فعال داشتند. در 1356ش ، در پي توصيه هاي مؤكد امام خميني ، رهبرکبیر انقلاب اسلامي ايران مبني بر هماهنگي نيروهاي مسلمان در مبارزه با حكومت شاه و با تشويق و حمايت آيت اللّه مرتضي مطهري نخستين هسته جامعه روحانيت مبارز ايجاد شد.
پس از تشکیل مقدماتی در سال 1356 جهت سازماندهی وانسجام روحانیت توسط شهیدبهشتی ، شهید مطهری، شهیدمفتح و...تشکیل رسمی آن در سال 1357 پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. عدهای از روحانیون كه نقش بارزی در شكل گیری و پیروزی انقلاب داشتند و در جامعه مدرسین حوزه علمیه قم نیز فعالیت می کردند، با اذن امام (ره) و همت شهید آیت الله مرتضی مطهری، جامعه روحانیت مبارز تهران را تشكیل دادند.
دبیر کل: آیت ا... مهدوی کنی- سخنگو:احمدسالک- اعضای شورای مرکزی : هاشمی رفسنجانی، امامی کاشانی ، ناطق نوری ، موحدی کرمانی ،غیوری ، عمید زنجانی ، انواری ، سید رضاتقوی ، مصباحی مقدم و...
تشکیلات جامعه روحانیت
ابتدا دواير هشت گانه شامل: دايره فعاليتهاي سياسي ـ اجتماعي ، دايره فرهنگي ديني ، دايره تربيتي و آموزشي ، دايره تبليغات اسلامي ، دايره مساجد، دايره خدمات ، دايره تحقيقات علمي و دايره مدارس علوم ديني ،پیش بینی شده بود که پس از تدوين قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، بسياري از بندهاي اين اساسنامه ، چون در حوزه وظايف نهادها و سازمانهاي دولتي بود، منتفي گرديد .
در آذر 1358، به توصيه امام خميني اساسنامه جديدي تنظيم شد كه بسياري از بندهاي اساسنامه پيشين در آن حذف گرديد و نام جامعه روحانيت مبارز به جامعه روحانيت مبارز تهران تغيير يافت كه حاكي از محدود شدن قلمرو فعاليت آن بود .
آخرين تغيير در اساسنامه جامعه ، در 29 مرداد 1375 روي داد كه عنوان رسمي آن ، جامعه روحانيت مبارز استان تهران گرديد. مركز جامعه روحانيت ابتدا در شميران بود، پس ازمدتی با هشت دفتر در هشت منطقه شهر تهران فعاليت مي كند .
فعالیت های جامعه روحانيت مبارز
جامعه روحانيت مبارز از مهم ترين تشكلهاي روحانيان فعال در امور سياسي ايران از 1356 ش بوده است.برنامه ريزي راه پيمايي ها، سخنراني در مساجد، تهيه شعارها، و هماهنگي و سازماندهي مبارزه بر ضد حكومت پهلوي عمدتاً برعهده جامعه روحانيت مبارز بود. ارسال تلگرام به امام خميني به مثابه اعلام حضور جامعه روحانيت در مبارزات و حركتهاي سياسي بود.
جامعه روحانيت به عنوان تشكلي مذهبي ، سياسي و اجتماعي پس از پيروزي انقلاب اسلامي حضوري مؤثر و تعيين كننده در مجالس قانونگذاري ، مجامع و شوراهاي مشورتي ، قضايي ، سياستگذاري و اجرايي كشور، به ويژه از 1368 تا 1376 ش ، داشته است.
با تشكيل حزب جمهوري اسلامي در فروردين 1358 ــ كه پنج تن از اعضاي شوراي مركزي جامعه روحانيت مبارز، در رأس آن قرار داشتند ــ به تدريج ميان حزب جمهوري و جامعه روحانيت اختلافاتي بروز كرد كه اوج آن در انتخابات نخستين دوره رياست جمهوري بر سر معرفي نامزدهاي رياست جمهوري بود .
به سبب گسترش اختلاف نظر ، تعدادي از اعضا ــ كه با مواضع اكثر اعضاي جامعه مخالف بودند ــ از شوراي مركزي جامعه جدا شدند و به همراه عده اي ديگر از روحانيان ، مجمع روحانيون مبارز تهران را تشكيل دادند
پس از اين رخداد، در تعاريف سياسي ، جامعه روحانيت مبارز استان تهران را راست اسلامي و سپس راست سنّتي خواندند. پس از تغيير نام جريان هاي راست و چپ اسلامي به اصول گرا و اصلاح طلب ، جامعه روحانيت جزو تشكلهاي اصول گرا به شمار مي آيد.
در 1374 ش ، به سبب پديد آمدن اختلاف نظر جدّي ميان بيشتر هواداران و مسئولان جامعه روحانيت مبارز به رهبري ناطق نوري (رئيس وقت مجلس شوراي اسلامي) با اعضاي هيئت دولت بر سر عدالت اجتماعي ، استقرار ارزشهاي ديني و برخي مسائل اقتصادي و فرهنگي ، هاشمي رفسنجاني از جامعه روحانيت مبارز فاصله گرفت اما با موضع گيري بعديِ او مبني بر عضويت در جامعه روحانيت مبارز، زمينه هاي تضعيف جامعه روحانيت منتفي شد.ولی قرار ندادن اسامي پنج نفر از نامزدهاي انتخاباتي براي مجلس پنجم ــ كه هاشمي رفسنجاني به شوراي مركزي جامعه روحانيت مبارز پيشنهاد كرده اما شورا آن را رد كرده بود ــ به شكاف بيشتر انجاميد.
مواضع جامعه روحانیت
به طور كلي جامعه روحانيت از لحاظ سياسي ، ولايت فقيه را محور نظام و ستون انقلاب و آن را امري تشخيصي ، نه انتخابي ، مي داند كه مشروعيت خود را از مردم نمي گيرد، بدين معنا كه مردم در انتخاب وليّ فقيه نقشي ندارند اما با انتخاب خبرگان و متخصصان ديني ، به آنان مأموريت مي دهند تا وليّ فقيه را كشف كنند.
اين تشكل مشاركت سياسي مردم را در حكومت از جنبه تكليف نگاه مي كند و شركت در انتخابات را واجب شرعي ، و مهم ترين وظيفه شرعي هر مسلمان را تلاش در جهت استقرار و سپس حفظ حكومت اسلامي مي داند.
از لحاظ اقتصادي، جامعه روحانيت طرفدار اقتصاد بازار آزاد و واگذاري كارها به بخش خصوصي و مردم است و همواره از دولتي شدن اقتصاد انتقاد كرده است . همچنين به بخش خصوصي ، مشاركت مردم ، و كاهش نقش دولت در امور اقتصادي توجه ويژه اي دارد. دفاع از حق فرد براي كسب سود، با التزام به احكام فقهي ، هر چند منجر به سرمايه داري شود و نيز واقعي دانستن تفاوت سطح زندگي افراد جامعه ، به جامعه روحانيت مبارز نسبت داده شده است.
با شروع دوران به اصطلاح ،اصلاحات از 1376 ش ، جامعه روحانيت همواره نگراني خود را از وضع فرهنگي كشور ابراز داشته و خواستار نظارت بيشتر دولت بر محصولات فرهنگي و از جمله مطبوعات شد.
جامعه روحانيت در امور فرهنگي ، بر حفظ ارزشهاي معنوي انقلاب تكيه دارد و در سياست خارجي ، حكومت اسرائيل را نامشروع مي داند و حامي مردم فلسطين است . همچنين معتقد به برقراري روابط خارجي بر اساس عزت و اقتدار است .
ابزارها و شيوه هاي تأثيرگذاري جامعه روحانیت
ابزارها و شيوه هاي تأثيرگذاري جامعه روحانيت مبارز بر افكار عمومي و نقش آن در تحولات سياسي كشور عبارت است از: معرفي مرجع تقليد، اداره امور مساجد، حضور مؤثر در مجالس و مجامع و شوراهاي سياستگذاري و مشورتي وتصميم گيري ، مطبوعات، خطبه هاي نماز جمعه، بيانيه ها، اطلاعيه ها و خبرنامه ها.
اعضاي شوراي مركزي جامعه روحانيت از آغاز جمهوري اسلامي تاكنون ، در شوراي انقلاب ، قواي سه گانه مقننه و مجريه و قضائيه ، نيروهاي مسلح ، حوزه هاي علميه ، شوراي عالي انقلاب فرهنگي ، شوراي عالي امنيت ملي ، مراكز آموزش عالي و جايگاههاي امامت جمعه و نمايندگي وليّ فقيه در استانها و شهرستانهاي كشور مناصب مهمي داشته اند.
از جمله در شوراي انقلاب، شش تن از اعضاي مؤثر جامعه روحانيت (مطهري ، هاشمي رفسنجاني ، موسوي اردبيلي ، باهنر، مهدوي كني ، بهشتي و خامنه اي) حضور داشتند؛ رياست قوه قضائيه طي دو دوره متوالي (1371ـ 1378 ش ) برعهده محمد يزدي (عضو شوراي مركزي جامعه ) بود؛ رياست مجلس شوراي اسلامي در دوره اول ودوم با هاشمي رفسنجاني و در دوره چهارم و پنجم با ناطق نوري بود؛ اكثر نمايندگان مجلس در اين دوره ها، از اعضا و هواداران جامعه بودند؛ مهدوي كني ، محمد يزدي و امامي كاشاني نيز مدتي از فقهاي شوراي نگهبان قانون اساسي بودند .
دفتر اصلي جامعه روحانيت مبارز در تهران به عنوان مؤسسه فرهنگي جامعه روحانيت مبارز به ثبت رسيده است
يكي از چالشهاي داخلي جامعه روحانيت مبارز تهران ، موضوع جايگاه قانوني آن است . تعدادي از اعضاي آن با ثبت و رسمي شدن جامعه به عنوان گروه يا سازمان سياسي مخالف اند و جامعه را بيشتر نهادي روحاني مي دانند.
در برابر، برخي ديگر موقعيت فعلي جامعه روحانيت را مغاير قانونمندي كشور مي دانند و معتقدند بايد هر چه زودتر اساسنامه جامعه از سوي شوراي مركزي جديدي تصويب شود و جامعه به ثبت قانوني برسد.
چون جامعه روحانيت، خود را حزب يا تشكل سياسي نمي داند، هیچگونه مجوز رسمی از وزارت کشور نگرفته چون معتقدند روحانیت بازوی ولی فقیه است واین مجموعه ،تشکلی حزبی وصنفی نیست ونیاز به مجوز وزارت کشورندارد.
جامعه، نشريه رسمي ندارد و تنها ترجمان (ارگان ) آن روزنامه رسالت است كه برخي اعضاي برجسته جامعه ، آن را در 1363 ش تأسيس كردند .
خبرنامه جامعه روحانيت ماهانه منتشر مي شود و فقط براي آگاهي از اخبار داخلي و خارجي ، براي مديران ارشد كشور، اعضا و هواداران و تشكلهاي همسو ارسال مي گردد .
آيتالله مهدويكني سايت اطلاعرساني اين تشکل را در آبان ١٣٨٧به نشاني WWW.ROHANIATMOBAREZ.COM افتتاح کرد.
تشکیل هایی که با جامعه روحانیت همسو بوده اند:
جمعیت موتلفه اسلامی ، جامعه اسلامی مهندسین، جامعه زینب، انجمن اسلامی پزشکان، جامعه اسلامی کارگران، انجمن اسلامی اصناف و بازار تهران، جامعه اسلامی دانشجویان ودانشگاهیان، جامعه وعاظ تهران، جامعه اسلامی فرهنگیان و... در حال حاضر جبهه پیروان خط امام و رهبری.
در سالهاي اخير جامعه روحانيت مبارز در كنار تشكلهاي همسوي خود (از جمله حزب مؤتلفه اسلامي ، جامعه اسلامي مهندسين ، انصار حزب اللّه ، جامعه اسلامي دانشگاهيان و انجمنهاي اسلامي اصناف بازار تهران ) نقش مهمي در تحولات سياسي ايران داشته و به عنوان فراگيرترين تشكل سياسي ، از ابتداي انقلاب تاكنون در حاكميت كشور، به طور مستقيم يا غيرمستقيم ، و در مهم ترين تصميم گيريهاي كشور دخالت داشته است.
)http://www.encyclopaediaislamica.com)
نویسنده : بهزاد کاظمی |