عوامل وزمینه های مهم شکل گیری وتکوین انقلاب اسلامی به شرح زیر است:
الف)زمینه های فرهنگی
1. گسترش فرهنگ اسلامی باهمت روحانیت متعهد ودانشگاهیان متدین (ازراه های تبلیغات بوسیله علما درمحل تبعید- افزایش مدارس دینی- رشدکتب ومجلات مذهبی- فعالیت مراکزمذهبی ومردمی)
2. پخش گسترده نوارهای سخنرانی امام درتبعید وروشنگری مردم
3. افزایش سطح آگاهی های عمومی مردم
ب)زمینه های سیاسی- اجتماعی
1. فساداخلاقی ومالی حکومت پهلوی
2. گسترش شدید فساد وفحشا درجامعه
3. تشدید شکاف طبقاتی
4. نفوذگسترده بیگانگان درارکان رژیم پهلوی
4. ترویج فرقه ضاله بهائیت
5. جدایی حکومت ازمردم وبی اعتنایی به خواسته های آنها
6. خفقان وجوپلیسی(تحلیل انقلاب اسلامی- پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه، 1387،ص 64-53)
مخالفان دولت پهلوی
1-چپ گرایان
الف:حزب توده
ب:سازمان چریک های فدایی خلق
ج:سازمان مجاهدین خلق ایران 2-ملی گرایان مشروطه خواه
الف:جبهه ملی دوم
ب:نهضت آزادی 3-مخالفان مذهبی
1-3-افراد
الف: آیت ا...مطهری
ب: آیت ا... طالقانی و...
2-3-سازمان ها واحزاب مذهبی
الف:جمعیت فدائیان اسلام
ب:هیات های موتلفه اسلامی
ج:حزب ملل اسلامی
د:روحانیت
ویژگیهای گروههای چپ ودلایل عدم موفقیت
• عدم نفوذ درمیان مردم به دلایل اعتقادات مارکسیستی
• فعالیت مسلحانه درقالب سازمان های کوچک برعلیه رژیم
• شناسایی ودستگیری واعدام اغلب آنها.
• شدت عمل رژیم شاه در مقابله با آنها
ملی گرایان مشروطه خواه
1-ویژگیها:
• ریشه داشتن در مدرنیسم
• مهمترین منادی آن؛ روشنفکری ایرانی
• اصراربرمشروطیت
• حمایت ازمبارزه مسالمت آمیز
• دربر گرفتن طیف وسیعی از روشنفکران سکولار تا روحانیون اصلاح طلب.
• عدم اصراربر نابودی سلطنت.
• فقدان رهبری متحد وانسجام گروهی.
• فقدان پایگاه اجتماعی گسترده وناتوانی در بسیج توده های مردمی.
2-عوامل افول ملی گرایان مشروطه خواه
• تشدید استبداد
• استراتژی مبارزه مسالمت آمیز و قانونمند نیروهای ملی گرا.
مخالفان مذهبی
• ظهورو گسترش در دهه 40.
• ریشه داشتن در سنت مذهبی جامعه ایرانی
• گسترش در واکنش به سیاستهای غربگرایانه دولت پهلوی و...
• رویکرد به مذهب عاملی بود برای اثبات شخصیت وهویت ایرانی (جمعي از نويسندگان- انقلاب اسلامي ايران (ويراست چهارم)- نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها- نشر معارف، 1385)
دلایل رشد گرایش مذهبی در سطوح مختلف
• خصلت های مذهبی جامعه ایران
• سیاست های ضد مذهبی رژیم پهلوی
• تفسیرهای انقلابی وسیاسی از اسلام
• رویکرد روحانیان مبارز و شا گردان امام به فعالیت های فرهنگی درکنار فعالیت های سیاسی بعد از پانزده خرداد42
روحانیت در دوره مشروطه و رضاخان
• حضور پر شوردرعرصه سیاسی قیام مشروطه
• کناررفتن پس از انحراف در مشروطه نظیراعدام شیخ فضل ا... نوری و...
• پایه گذاری حوزه علمیه قم در سال 1300 توسط آیت ا... حائری
• دوری ازصحنه سیاست وتقویت حوزه ها به جزتعداداندکی چون آیت ا...مدرس
روحانیت بعد از رضاخان
• رشد گرایش سیاسی در حوزه ها بعد از رضا خان
• ظهورآیت ا... کاشانی به عنوان مشهورترین روحانی سیاست مداردراین دوره
• اقدامات برخی از مراجع نجف بر علیه رژیم پهلوی
• تقابل روحانیت و حوزه بادولت در اوایل دهه40 پس ازرحلت آیت ا... بروجردی
عوامل سوق دادن روحانیت به فعالیت سیاسی از دهه40به بعد
• ظهور امام خمینی (ره) در حوزه های علمیه
• گسترش حوزه های علمیه
• افزایش تعداد طلاب وتمرکز و سازماندهی حوزه ها.
• نفوذ اجتماعی گسترده و توانایی بسیج مردمی
• سیاست فرهنگی ضداسلام رژیم پهلوی
• گرایش شاه به غرب واسرائیل
برخی از ویژگیهای اندیشه ای شهید مطهری به عنوان یکی ازچهره های شاخص روحانیان مبارز
• مهم ترین مفسر اسلام ناب
• تفسیر دین ازمنظر فلسفه اسلامی
• دغدغه اصلی دفاع از حقانیت و جامعیت اسلام
• پاسخگویی منطقی وعقلانی به شبهات
• نقد ایدئولوژی مارکسیستی ولیبرالیستی.
• طرح پیوند ناگسستنی بین دین وسیاست
• تاکید بر نقش مهم مردم در اداره کشور
ویژگیهای علمی وسیاسی امام(ره) تا زمان رحلت آیت ا...بروجردی
• تحصیلات ابتدایی در خمین وهجرت در19سالگی به اراک وبعد به قم
• ملاقات با مدرس در مدرسه سپهسالار
• تالیف کتاب کشف الاسرار در سال 1323در رد شبهات حکمی زاده
• برعهده گرفتن نمایندگی سیاسی آیت ا... بروجردی
فعاليت سياسي امام خمينی(ره) پس از رحلت آیت ا... بروجردی
• روی آوردن به مبارزه با رژیم پهلوی بعد از لایحه انجمنهای ایالتی و ولایتی
• زندانی شدن امام در خرداد سال 42
• اعتراض به کاپیتولاسیون وشاه در سال 1343
• تبعید به ترکیه در 13 آبان 1343
• انتقال امام در سال1344از ترکیه به عراق
• ادامه نهضت درتبعید
• عزیمت از عراق به پاریس در13 مهر 1357
• بازگشت به ایران در 12بهمن1357
برخی از فعالیت علمی امام(ره) پس از رحلت آیت ا... بروجردی
• تالیف کتاب ارزشمند تحریر الوسیله در ترکیه درمدت نسبتا کوتاه
• ارائه نظریه ولایت فقیه در درس فقه خود در سال1348که در واقع طرح صریح نظریه بدیل در مقابل حکومت شاهنشاهی محسوب گردید.
دلایل تبعیدامام خمینی(ره)از ایران به ترکیه وعراق
• دولت ایران امید داشت که با تبعید امام از یک سو فشارهای داخلی برای آزادی ایشان را بکاهد واز سوی دیگر ابعاد علمی وشأن مرجعیت ایشان را تحت الشعاع مراجع نجف قرار دهد.
جنبه های رهبری سیاسی امام(ره) در انقلاب اسلامی
1-روش ها و استراتژی های سیاسی در روند مبارزه و فعالیت های انقلابی
2-نفوذ بی نظیر در اذهان عمومی ومحبوبیت گسترده مردمی
راهبردها وشیوه های مبارزه سیاسی امام خمینی(ره)
1-مردمی کردن مبارزه
2-مذهبی کردن مبارزه
3-پرهیز از مشی مسلحانه
4-حفظ اتحاد وانسجام ومشخص کردن راه مبارزه وجلوگیری از انحطاط
عوامل محبوبیت و نفوذ مردمی امام خمینی(ره)
• شخصیت ویژه امام که رابطه او با مردم به صورت عادی جلوه نمی کرد بلکه رابطه مرید ومراد بود.
• جایگاه امام به عنوان مرجع تقلید
• شرایط اجتماعی که زمینه ساز نفوذ گسترده امام گردید.
• گسترش شور انقلابی و هیجان مبارزه باهدایت امام
ویژگی های رهبری امام خمینی(ره)
1. استفاده ازعامل قدرت روحانیت .
2. تیزهوشی سیاسی،موقعیت شناسی و سازش ناپذیری به همراه شخصیت عرفانی ودینی امام او را به یک رهبر استثنایی تبدیل نموده بود.
3. درآستانه انقلاب تقریبا تمامی گروههای مخالف رژیم رهبری امام را پذیرفته بودند. (جمعي از نويسندگان- انقلاب اسلامي ايران (ويراست چهارم)- نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها- نشر معارف، 1385)
اصول اساسی اندیشه امام خمینی(ره)
• تکلیف مداری وعمل به وظیفه دردوران مبارزه وحکومت
• نفی نظام سلطنتی وتأکید بر اصلاح ناپذیری آن
• جامعیت دین(جمع بین اسلام ومظاهرتمدن روز)
• پیوند دین ومعنویت با سیاست وحکومت
• تبیین حق فقها دراعمال ولایت سیاسی در عصر غیبت(نظریه ولایت مطلقه فقیه)
• باوربه نقش مردم در تعیین نوع نظام سیاسی ونظارت بر مسئولین(مردم سالاری حقیقی ومردم راعامل تحقق وحکومت اسلامی دانستن)
• برپایی عدالت اجتماعی
• نگاه ورویکردجهانی ومخاطب قراردادن همه بشریت
مهمترین دلایل امام در نفی سلطنت
1-عدم اتکای سلطنت به آرای مردم
2-متکی بودن بر زور وتوارث
3-عدم وجود نظارت بر سلطان
4-مخالف با حقوق بشر وداشتن ماهیتی ظالمانه
5- کهنه وارتجاعی بودن نظام سلطنتی
ابعاد نظریه حکومت اسلامی
• تاکید بر احکام اسلام ونظارت علما
• تبیین وطرح ولایت فقیه ابتدا در کشف الاسراروبعد در درس فقه در نجف
• تضمین اسلامی بودن نظام توسط ولایت فقیه از یک سو و از سوی دیگر جلوگیری از استبداد با تقوای فقیه
• تبدیل نظریه ولایت فقیه از شکل فقهی به نظریه ای سیاسی(جمعي از نويسندگان- انقلاب اسلامي ايران (ويراست چهارم)- نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاهها- نشر معارف، 1385)
ویژگی های مهم انقلاب اسلامی
1. برخاسته ازاصول وارزش های اسلامی
2. معنویت وخدامحوری
3. جوشیده ازعمق عقیده وایمان مردم
4. قدرت رهبری ونفوذکلمه او درعمق جان مردم
5. تشکل ویکپارچگی مردم درقیام
6. وجودمراکزآگاهی بخش وتحرک آفرین مسجد،حوزه علمیه ودانشگاه
7. ایثاروشهادت
8. پیشتازی روحانیت
9. تکیه برطبقه مستضعف ومحروم (پژوهشکده تحقیقات اسلامی سپاه ،تحلیل انقلاب اسلامی - تهران: 1387)
نویسنده : بهزاد کاظمی
|