از جمله مهم ترین عوامل رشد و ترقی هر پدیده ای، شناسایی آسیب ها و رفع آن برای تداوم حیات آن پدیده است. انقلاب شکوهمند اسلامی با گذشت نزدیک به سه دهه از حیات پربرکت خود، همچنان به حرکت بالنده خود ادامه می دهد. این مقاله تلاش دارد به آسیب های سیاسی و اقتصادی که در صورت بروز می تواند مشکلات و خطراتی را برای انقلاب به وجود آورد ـ و الزاماً همه آنها در حل حاضر وجود ندارد ـ نگاهی اجمالی بیندازد.
الف) آسیب های سیاسی
1. تضعیف رهبری
تضعیف رهبری نظام اسلامی از جمله اهدافی است که دشمنان انقلاب آن را دنبال می کنند. این تضعیف گاهی در مورد اصل ولایت فقیه است؛ زیرا استحکام نظام همان گونه که در قانون اساسی ملحوظ شده به این اصل وابسته است. از این رو دشمنان انقلاب تشکیک در آن را مورد توجه قرار داده اند.
آنان با به کارگیری برخی عناصر حوزوی و غیر حوزوی این گونه وانمود می کنند که ولایت فقیه، ریشه محکم فقهی و تاریخی ندارد و اگر هم ریشه دارد، کاربرد سیاسی برای آن متصور نیست. البته با هوشیاری رهبری و مردم، همه این توطئه ها خنثی شده است.
گاهی نیز تضعیف در مورد شخص رهبر صورت می گیرد. از سال 1342 به بعد به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی حرکت های مختلفی بر ضد حضرت امام(ره) آغاز شد. برخی در مرجعیت او تشکیک می کردند و برخی در اعلمیت او. در مورد مقام معظم رهبری نیز این فتنه ها جریان داشت، اما گذشت زمان و تدابیر ایشان در صحنه های مختلف انقلاب، صحت جانشینی ایشان را به اثبات رسانید.1
2. نفوذ فرصت طلبان
در هر انقلابی، گروهی به انقلاب ایمان و اعتقاد ندارند ولی دستیابی به منافع شخصی یا گروهی، آنان را وامی دارد تا در تار و پود انقلاب رخنه کنند. بدیهی است که پس از رسیدن به قدرت در فرصت های مناسب لطمات و ضربات کوبنده خود را بر پیکر انقلاب، نظام و رهبری وارد خواهند کرد.
این افراد حتی ممکن است دارای سابقه انقلابی و اسلامی درخشانی نیز باشند، اما از آن جا که آرمان های انقلاب در جان و روحشان ریشه ندارد، با فراهم شدن زمینه ها، سعی در انحراف انقلاب از مسیر واقعی خود می کنند. پیامبر گرامی (صلی الله علیه وآله) در این باره می فرمایند:
بر امت خویش از آشوبی که آنان را به خون کشد و یا از دشمنی که بر میهن شان بتازد، نگران نیستم، بلکه بر ملت خویش از پیشوایان گمراهی بیمناکم که اگر آنان را فرمان برند، ایشان را به کفر می کشانند و اگر از فرمان آنان سرپیچی نمایند، آنان را می کشند.2
شهید مطهری درباره مبارزه با نفوذ فرصت طلبان می گوید:
مبارزه با رخنه و نفوذ فرصت طلبان، علی رغم تظاهرات فریبنده شان یکی از شرایط اصلی ادامه یک نهضت در مسیر اصلی است.3
شاید تا به حال هیچ یک از آفات، به اندازه این آفت، ضربات جدّی بر پیکره انقلاب اسلامی ایران وارد نکرده باشد. از بدو پیروزی تا به امروز، هر از چند گاهی شاهد اقدامات این عناصر هستیم که موجب کُندی حرکت انقلاب می شوند. این عناصر گاه در لباس روحانیت، و گاه در لباس کارگزاران نظام و زمانی به شکل صاحبان اندیشه و قلم ابراز وجود می کنند. بنابراین مسئولان نظام باید در به کارگیری و گزینش افراد دقت کافی داشته باشند.
3. دنیاطلبی مسئولان
گرایش به زندگی تجملی و روحیه تکاثر به ویژه در میان عناصر انقلابی و مسئولان نظام، انگیزه دفاع از انقلاب و ارزش ها را تضعیف می کند و افراد را به زندگی شخصی و برآوردن نیازهای تجملی مشغول می سازد.
تجمل گرایی مسئولان، از زوایای مختلف، انقلاب را تهدید می کند، اولاً محرومان را در فشار روحی قرار می دهد و مسئولان را از مردم جدا می کند، ثانیا سبب افزایش هزینه ها و اسراف می شود.
حضرت علی(علیه السلام) می فرماید:
خدای متعال بر پیشوایان حق واجب گردانیده که خود را با مردمان تنگدست برابر کنند تا این که فقر و تنگدستی بر آنان فشاور نیاورد.4
چگونه می توانیم از مردم انتظار ایثار و فداکاری داشته باشیم در حالی که مسئولان حکومت در آرامش و رفاه کامل به سر می برند. اگر اعتماد و اطمینان مردم نسبت به رهبران، سلب شود، قابل جبران نخواهد بود.
حضرت امام(ره) درباره اخلاق و روش زندگی کارگزاران حکومت اسلامی می فرماید:
... آن روزی که دولت، توجه به کاخ پیدا کرد، آن روز است که باید ما فاتحه دولت و ملت را بخوانیم. آن روزی که رئیس جمهور ما خدای نخواسته از آن خوی کوخ نشینی بیرون برود و به کاخ نشینی توجه بکند، آن روز است که انحطاط برای خود و برای کسانی که با او تماس دارند پیدا می شود... .5
4. تفرقه بین نیروهای انقلابی
در جهان اسلام هیچ حربه ای برای اسلام و مسلمانان خطرناک تر از اختلاف و تفرقه نبوده است. در صورتی که اسلام دارای قوانین و موازینی است که اگر براساس آن عمل کنند، هیچ گونه اختلافی پیش نخواهد آمد.
در قرآن کریم آمده است:
... و از مشرکان نباشید، از کسانی که دین خود را پراکنده ساختند و به دسته و گروه ها تقسیم شدند و شگفت آن که هر گروهی به آن چه نزد آنها است، خوشحال اند.6
البته منظور از اختلاف، اختلافات غرض آلود است که از هوس های نفسانی سرچشمه می گیرد و بدون توجه به موازین اسلامی آشکار می شود. این اختلاف هم چون سمی است کشنده که همه چیز را نابود می کند. و گرنه اختلاف نظر در بحث و برنامه های اقتصادی و فرهنگی که بر اساس اصول اسلامی باشد، رشد و تکامل در پی دارد. و در برخورد آرا و افکار، نظریات نو و سازنده تولید می گردد.
استعمار با این حربه کهنه می خواهد از اختلاف و جدایی بین نیروهای انقلابی سوء استفاده کند و نظام را از درون پوسیده و خشک کند. استکبار جهانی از تمامی روش های براندازی مانند محاصره اقتصادی، کودتا، جنگ تحمیلی، ترور و شایعه پراکنی جهت رخنه در صفوف فشرده مردم استفاده کرده، اما راه به جایی نبرده است، بنابراین تنها چاره را بعد از گذشت دو دهه از پیروزی انقلاب در این حربه می جوید. بر نیروهای انقلابی است که آخرین تلاش دشمن را با شکست روبرو سازند و نجات ملت و کشور را در اتحاد و همدلی و تضارب آرا بجویند. حضرت امام(ره) نیر درباره اتحاد و عدم اختلاف می فرمایند:
... اگر در یک ملتی اختلاف سلیقه نباشد، این ناقص است. اگر در یک مجلسی اختلاف نباشد، این مجلس ناقص است. اختلاف باید باشد. اختلاف سلیقه، اختلاف رأی، مباحثه، جار و جنجال، باید باشد لکن نتیجه این نباشد که ما دو دسته بشویم دشمن هم، باید دو دسته باشیم در عین حالی که اختلاف داریم دوست هم باشیم.7
ب) آسیب های اقتصادی
امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب(علیه السلام) علل سقوط اقتصادی ـ سیاسی حکومت ها را چهار چیز می دانند:
1. سوء تدبیر و ضعف مدیریت؛
2. تبذیر ناروا و هزینه های زیان بار اقتصادی؛
3. عبرت نگرفتن از تجارب سودمند؛
4. عذرخواهی مکرر به جای جبران خطاهای پیشین.
روش اقتصادی حضرت امیر(علیه السلام) بر اساس عدالت و حق و حقیقت بود و جز به حق عمل نمی کردند و هیچ گونه تبعیض و امتیازی حتی برای خود و نزدیکانشان قائل نبودند. امام(علیه السلام) در پاسخ ایراد کسانی که رعایت مساوات در عطایای بیت المال را بر خلافت «سیاست» می دانستند، فرمود:
اگر این دارایی از خودم بود به طور یکسان در میان شما تقسیم می کردم تا چه رسد به این که این اموال از آن خداست. آگاه باشید که بخشیدن مال در غیر موردش تبذیر و اسراف است. این کار ممکن است در دنیا باعث سربلندی بخشندگان شود ولی در آخرت موجب سرافکندگی ایشان خواهد شد.8
مسئولان انقلاب اسلامی باید این سخنان را آویزه گوش خود کنند در غیر این صورت با مشکلات فراوان روبرو خواهند بود. مهم ترین آفت ها و آسیب های اقتصادی عبارت اند از:
1. بی توجهی به عدالت اجتماعی
همان گونه که عدالت اجتماعی به عنوان یک آرمان از مؤلفه های حرکت آفرین در پیدایش و پیروزی انقلاب اسلامی بوده است، بی توجهی به آن نیز می تواند انقلاب را با شکست روبرو سازد. امام علی(علیه السلام) درباره اهمیت عدالت در اداره کشور می فرماید:
ثبات و پایداری دولت ها، به برپایی عدالت است.9
همچنین می فرماید:
آن که به عدالت عمل کند، خداوند محدوده حکومتش را حفظ خواهد کرد.10
معنایِ کلام امام(علیه السلام) این است که عدول از عدالت، حکومت را از ثبات و اقتدار خارج می کند. با وجود بی عدالتی در جامعه فساد و فحشا گسترش می یابد و صفات برتر انسانی به رذایل حیوانی تبدیل می گردد. معنویت و ایثار و فداکاری جای خود را به خودپرستی، حرص و طمع می دهد و نتیجه همه این ها یأس و ناامیدی از به ثمر رسیدن نهایی انقلاب است.
عدالت اجتماعی دارای ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است. در بُعد اقتصادی، مسئولان نظام باید توجه داشته باشند که پیشرفت های اقتصادی در قالب برنامه های بلندمدت نباید به پایمال شدن اقشار کم درآمد و مستضعف منجر شود. چرا که نظام ما نظام یک سویی نیست که در آن به یک بُعد توجه شود و ابعاد و شعارهای دیگر فراموش شود. همچنین در بُعد سیاسی باید با رعایت عدالت، افرادی صاحب پُست های کلیدی شوند که از شایستگی های لازم برخوردار باشند و عضویت در یک جناح و حزب، ملاک عزل و نصب ها قرار نگیرد.
رهبر معظم انقلاب، در مورد تأمین عدالت اجتماعی می فرماید:
در این مرحله از انقلاب، هدف عمده عبارت است از ساختن کشوری نمونه که در آن رفاه مادی همراه با عدالت اجتماعی، توأم با روحیه و آرمان انقلاب، با برخورداری از ارزش های اخلاقی اسلام، تأمین شود. هر یک از چهار رکن اصلی ضعیف یا مورد غفلت باشد، بقای انقلاب و عبور آن از مراحل گوناگون، ممکن نخواهد شد.11
2. روحیه مصرف گرایی و اسراف
یکی از عوامل ویرانگر اقتصاد، مصرف گرایی و اسراف است. در کشورهای جهان، سوم مردم به جای تولید بیشتر و رشد اقتصادی، در فکر مصرف کالاهای غیرضروری هستند. این عمل سبب وابستگی بیش از پیش کشور به بیگانگان می شود. این معضل در کشور ما حادتر است؛ زیرا کشور ما متکی به درآمدهای نفتی است و در زمانی که قیمت نفت روند صعودی دارد، ارزش هنگفتی نصیب کشور می شود و قدرت خرید مردم بالا می رود که نتیجه ای جز اسراف و مصرف بی رویه نخواهد داشت. البته ریشه این مشکل را باید در فرهنگ جامعه جستجو کرد. نبود الگوی مصرف مناسب و عمل نکردن به سفارشات دینی درباره اسراف و حرمت آن، از عوامل مهم مصرف گرایی و اسراف است.
حضرت امیر مؤمنان(علیه السلام) درباره اهمیت میانه روی و مذمت اسراف می فرماید:
میانه روی، کم را رُشد می دهد و زیاده روی، زیاد را نابود می کند.12
3. وابستگی به نفت
یکی از آفت های اقتصادی، وابستگی کشور به درآمدهای نفتی و اقتصاد تک محصولی است. نفت از مهم ترین اقلام صادراتی و سبب جذب درآمدهای سرشار و شکوفایی اقتصادی است، اما این وابستگی، خسارت های بزرگی بر پیکره اقتصاد کشور وارد کرده است. بازار داغ خرید نفت در جهان سبب شده که دیگر بخش های اقتصادی از رونق بیفتند و به جای کسب درآمدهای ارزی، خود مصرف کننده درآمدهای نفتی باشند. کشاورزی که اساس استقلال اقتصادی و از مؤلفه های پیشرفت محسوب می شود، رو به نابودی گراییده و همه روزه شاهد ورود اقلام کشاورزی از خارج بوده ایم. صنعت نیز وضع بسیار بدتری داشته؛ زیرا کالاهای صنعتی حاصل مونتاژ قطعات خارجی بوده نه محصول فکر و اندیشه داخلی.
از سویی کشورهای تولید کننده نفت به دلیل دخالت های آمریکا، سهم اندکی در قیمت گذاری کالای تولیدی خود دارند، از این رو قیمت نفت گاه آن قدر پایین می آید که مخارج استخراجش نیز تأمین نمی شود.
بنابراین اتکای به نفت، هم موجب تعطیلی بخش های دیگر اقتصادی می شود و هم به دلیل نوسانات قیمت آن، برنامه ریزی در کشور را با مشکل روبه رو می سازد.
4. وابستگی اقتصادی به کشورهای خارجی
یکی از آرمان های انقلاب اسلامی ایران، استقلال در تمام زمینه ها به ویژه اقتصاد است. رژیم گذشته با حمایت استکبار جهانی بیشترین تلاش را برای تحکیم وابستگی اقتصادی انجام داد. وقتی که کشوری حتی برای سیر کردن افراد خود محتاج به بیگانگان باشد، چگونه خواهد توانست در مقابل زورگویی های آنان بایستد و جواب منفی به آن ها بدهد.
بنابراین کسب استقلال اقتصادی و نفی وابستگی یکی از اهداف و آرمان های انقلاب اسلامی است که در این مورد با وجود مشکلات جنگ و محاصره اقتصادی گام های اساسی برداشته شده است.
در بخش کشاورزی با وجود اقدامات صورت گرفته و رویداد مهم خودکفایی گندم، هنوز خودکفایی کامل حاصل نشده است. در بخش صنعت باید به کمک نیروی خلاق و جوان، وابستگی در فن آوری و مواد اولیه را به حداقل ممکن رساند. به این منظور باید بخش تحقیقات علمی را فعال تر کرد تا متخصصان داخلی خود به کشف و اختراع فنون و تکنولوژی مورد نیاز صنعت و کشاورزی بپردازند.
اکنون در آستانه دهه سوم پیروزی انقلاب اسلامی، وابستگی اقتصادی هنوز از مهم ترین آفت ها شمرده می شود که عزم و اراده جدی را می طلبد.
5 . بی کاری
در اوایل پیروزی انقلاب، رشد جمعیت کشور، بالا بود(بیش از 3 درصد) . این عامل سبب شد که اکنون بعد از گذشت دو دهه، کشور ما کشوری جوان به حساب آید. آشکار است که این جوانان به اشتغال نیاز دارند. به این دلیل، بی کاری در حال حاضر به صورت بحران در آمده است و مسئولان برای مهار آن تلاش می کنند.
بی کاری سبب بروز مشکلات دیگر هم می شود. فقر، فحشا، قاچاق کالا، قاچاق مواد مخدر، اعتیاد، سرقت، ناامنی و شغل های کاذب زاییده بی کاری است که نتیجه آن ها یأس و ناامیدی مردم از انقلاب خواهد بود.
6 . تورم
تورم را باید غول مهارناپذیر اقتصاد ایران قلمداد کرد که به شدت در حال تهییج شکاف اقتصادی است. تورم سبب افزایش قیمت ها و کاهش قدرت خرید، به ویژه برای کسانی که حقوق و درآمد ثابت دارند، می شود. از این رو افراد در پی جبران کسری درآمد خود از طرق مختلف از جمله شغل های متعدد، اضافه کاری، رشوه و... می باشند که عدم آرامش روحی ـ روانی در خانواده، و فقدان تمرکز فکر بر روی مسائل فرهنگی و تربیتی خانواده را در پی خواهد داشت.
-----------------------------------------
پی نوشت ها:
1. جرعه جاری، ص 233.
2. چارچوبی برای تحلیل و شناخت انقلاب اسلامی ایران، فصل هفتم.
3. جرعه جاری، ص 552 .
4. مستدرک نهج البلاغه، ص 181.
5 . آیین انقلاب اسلامی، ص 366.
6 . روم/ 31 و 32.
7. آیین انقلاب اسلامی، ص 372.
8 ـ جرعه جاری، ص 554 .
9. غرر الحکم، ج 1، 329/30.
10. همان، ج 2، 209/1068.
11. ره توشه انقلاب، ص 364.
12. جلوه های حکمت، ص 39.
پدید آورنده : صادق لیراوی ، صفحه 35 |