قرآن كتاب آسماني مسلمانان و معجزه جاويد پيامبر اسلام(ص) است. قرآن به صورت تدريجي از طي 23 سال به واسطه جبرئيل(ع) فرشته بزرگ الهي به پيامبر اعظم(ص) نازل گشت. (380) نزول آن افزون بر تدريجي، به صورت دفعي نيز بوده است.(381)
اين كتاب آسماني، 114 سوره دارد. بقره با 286 آيه بزرگترين و كوثر با سه آيه کوچکترين سوره هاي قرآن هستند. سوره هايي را كه پيش از هجرت بر پيامبر فرود آمده اند، مكي و سوره هايي را كه پس از هجرت نازل شده اند، مدني مي نامند.
اصالت هاي قرآن
قرآن کریم از سه اصالت برخوردار است:
الف. اصالت انتساب
مراد اين است كه بي گمان آنچه امروز به نام قرآن شناخته مي شود، عين همان كتابي است كه بر پيامبر اسلام (ص) فرود آمده است.
ب. اصالت مطالب
بدان معنا است كه معارف قرآن از آثار و انديشه ها و معارف بشري و ديگر اديان برگرفته نشده؛ بلكه معارفي است نو كه بر پيامبر(ص) فرود آمده است.
ج. اصالت الهي
قرآن پرداخته و برساخته پيامبر اسلام (ص) نيست؛ بلكه كلام خدا است و پيامبر(ص) در اين ميان، تنها واسطه ابلاغ آن بوده است.(382)
ويژگي هاي قرآن
الف. وحي الهي
متون ديني تصريح دارند كه قرآن، كلام خداوند است كه از طريق وحي به پيامبر(ص) رسيده است. وحي در اصطلاح سخن گفتن خداوند با پيامبر(ص) است. اين سخن گفتن توسط جبرئيل كه از ملائكه مقرب الهي است، صورت مي گيرد.(383) قرآن كريم مي فرمايد:«إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَي؛ آن( قرآن) تنها معارفِ وحياني است كه (به پيامبر) وحي مي شود».(نجم،آیه4)
از اين رو، قرآن كلام الهي است كه خطاناپذير و ثابت مي ماند و با كشف و شهود و تجربه بشري كه از گذر خصلت هاي انسان به دست مي آيد و قابل زوال و انحراف است، متفاوت مي باشد.(384) امام رضا(ع) در پاسخ به اين پرسش كه قرآن چيست؟ فرمود:«كلامُاللَّه لاتتجاوَزُوُه...(قرآن) سخن خدا است. از اين عقيده تجاوز نكنيد».(385)
ب. كتاب هدايت
قرآن، كتاب الهي است كه انسان را به راه سعادت و نيكي، هدايت مي كند. قرآن خود در اين باره مي فرمايد:«إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِي لِلَّتي هِيَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراًكَبِير؛ اين قرآن، به راهي استوار، هدايت ميكند، و به مؤمناني كه اعمال صالح انجام ميدهند بشارتميدهد كه براي آنها پاداش بزرگي است».(اسراء،آیه9)
هدايت گري قرآن از آنجا ناشي مي شود كه در آن ژرف ترين معارف و والاترين دستورات اخلاقي، عادلانه ترين و استوارترين قوانين حقوقي و جزائي؛ حكيمانه ترين مناسك عبادي و احكام فردي و اجتماعي، متقن ترين استدلال هاي اعتقادي؛ آموزنده ترين داستان هاي تاريخي و بالاخره سازنده ترين شيوه هاي تعليم و تربيت وجود دارد. اين موضوعات مختلف حاوي همه اصول مورد نياز بشر براي سعادت دنيا و آخرت است. لذا بايد گفت قرآن كتاب هدايت بشر به رستگاري است.(386) حضرت علي(ع) فرمود:«وَاعْلَموا اَنَّ هَذَا القرآن هو الناصِحُ الَّذِي لايَغُشُّ، وَالهادِي الَّذِي لايُضِلّ؛ بدانيد كه اين قرآن خيرخواهي است كه خيانت نمي كند و رهبري است كه گمراه نمي سازد».(387)
و در جايي ديگر فرمود:«وَ ما جالَسَ هَذَا القرآنَ اَحَدٌ اِلّاقامَ عَنْهُ بِزِيادَةٍ اَوْ نُقصانٍ، زِيادةٍ فِي هُدي وَ نُقْصانٍ مِنْ عَمي.؛ كسي با قرآن هم نشين نشد، مگر آنكه از كنارش با فزوني اي يا كاستي اي برخاست: فزوني در هدايت و كاهش از كور دلي».(388)
ج. معجزه جاويد
پيامبر(ص) معجزات ديگري داشت اما قرآن معجزه جاويد پيامبر(ص) است كه هيچ گاه كهنه نمي شود. جاودانگي قرآن بدان سبب است كه تعاليم اين پيامبر آخرالزمان در آن جاي دارد. چون بعد از اسلام، دين ديگري نخواهد آمد تا بشر را هدايت گر باشد، لذا واجب است كه اين دين و كتاب آسماني آن جاودانه باشند. خداوند وعده داده است كه قرآن را از هرگونه خطرنابودي حفظ نمايد:«إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُون؛ ما قرآن را فرو فرستاديم و خود آن را نگاه دار هستيم».(حجر،آیه 9)
اجماع عالمان ديني نيز بر آن است كه نه چيزي بر قرآن افزوده شده و نه چيزي از آن كم گرديده است.(389) امام صادق(ع) رمز و راز جاودانگي قرآن را چنين بيان ميدارد:
خداي تبارك و تعالي آن (قرآن) را تنها براي زماني خاص و مردمي خاص قرار نداده است. ازاين رو، در هر زماني و براي هر مردمي، تا روز قيامت تازه و باطراوت است.(390)
د. جامعيت
آيات قرآن جامعيت دارند و همه ساحت هاي وجود آدمي را مي پوشانند. اين تعاليم براي همه نيازهاي بشر رهنمودهايي مشکل گشا و كارآمد دارند و مي توانند او را به سعادت دنيوي و اخروي راه نمايند. چنانكه قرآن مي فرمايد:«وَلاَ رَطْبٍ وَلاَ يَابِسٍ إِلَّا فِي كِتَابٍ مُبِين؛ هيچ تر و خشكي نيست جز آنكه در كتاب مبين (قرآن) مذكور است».(انعام،آیه59)
بدين ترتيب، اگرچه برخي آيات قرآن نياز به تفسير معصوم (ع) يا بينش ژرفِ عالمان اسلامي دارد، به طور مسلم آنچه نياز مادي و معنوي انسان باشد در قرآن موجود است. امام صادق (ع) مي فرمايد:«همانا خداوند، بيان هر چيز را در قرآن فرو فرستاده، تا آن جا كه به خدا سوگند چيزي ازنيازهاي مردمان را فروگذار نكرده، تا كسي نتواند بگويد: كاش اين در قرآن آمده بود مگر آن كههمان را خدا در قرآن بيان فرموده است».(391)
دلائل اعجاز قرآن
قرآن از نظر لفظي و معنوي معجزه است. معجزه عبارت است از امر خارق العاده اي كه با اراده خداي متعال از شخص مدعي نبوت ظاهر مي شود و نشانه صدق ادعاي وي مي باشد.(392) دلائل اعجاز قرآن به شرح زير است:
الف. فصاحت و بلاغت
شيوايي و رسايي از ويژگي هاي قرآن است كه هر خواننده يا شنونده اي را جذب خود مي كند. الفاظ زيبا، تركيبات خوش آهنگ، واژه هاي سنجيده و انتخاب برترين جملات براي رساندن معناي مراد، از جنبه هاي فصاحت و بلاغت قرآن است.(393)
ب. اُمّي بودن آورنده
قرآن كتابي است با حجم كم اما معارف و علوم و احكام و قوانين فردي و اجتماعي بسيار عميق. آوردن چنين كتاب ژرفي امكان پذير نخواهد بود مگر آنكه احتمال دهيم از سوي چندين عالم محقق، آن هم در طول ساليان دراز انجام گيرد. حال آنكه اين كتاب توسط فردي اُمّي يعني درس نخوانده به مردم معرض شده است.(394)
ج. هماهنگي و عدم اختلاف
قرآن كريم در سالهاي پر التهاب زندگي پيامبر(ص) و در بحران ها و فراز و نشيب هاي تاريخ صدر اسلام با موضوعات مختلفی نازل شده است. با اين وصف، به طور معجزه آسايي هيچ خللي در انسجام و هماهنگي آيات آن مشاهده نمي شود. به گونه اي كه هيچ آيه اي، آيه ديگر را نفي نكرده، تناقضي در ميان آيات ديده نمي شود.(395)
د. تحدّي
در لغت به معناي به نبرد خواندن(396) و در اصطلاح امر خداوند به مخالفان و منكران وحي قرآن و صدق نبوت حضرت محمد(ص) كه اگر طبق ادعاي خود، قرآن را مجعول و پيش خود ساخته و فرا يافته و از مقوله سجع(397) كاهنان و اساطير الاولين مي دانند، نظير آن را بياورند.(398)
به عبارت واضح تر خداوند به منكران قرآن فرموده است كه اگر در آسماني بودن اين كتاب شك داريد همه دست به دست هم دهيد و نظير آن را بياوريد،(399) يا حداقل ده سوره(400) يا يك سوره مانند آن بياوريد.(401)
در طول تاريخ كسي نتوانسته اين تعدي خداوند را پاسخ دهد و كتابي شبيه قرآن بياورد؛ از اين رو، تعدي قرآن خود دليل آسماني بودن و اعجاز آن است.
جمع بندي و نتيجه گيري
قرآن، كتاب آسماني و معجزه جاويد پيامبر اسلام (ص) است. اين كتاب داراي اصالت در انتساب، مطالب و الهي بودن است.
ويژگي هاي آن عبارتند از: وحي الهي، كتاب هدايت، اعجاز و جامعيت. دلايلي را مي توان براي معجزه بودن قرآن ارائه كرد: فصاحت و بلاغت، امي بودن آورنده آن، هماهنگي و عدم اختلاف ميان آيات قرآن و تحدي آن. /ح
-----------------------------------------------------
پی نوشت:
380) قرآن در اسلام، ص 72.
381) سوره قدر، آيه 1؛ سوره شعرا، آيه 194 - 193.
382) آشنايي با قرآن، ج 2 - 1، ص 19.
383) قرآن در اسلام، ص 72.
384) براي مطالعه بيشتر ر.ك. فرهنگ شيعه، ص 455 - 453.
385) بحارالانوار، ج 2، ص 3.
386) آموزش عقايد، ص 265.
387) نهج البلاغه، ضبط البعض صبحي صالح، خطبه 176.
388) همان، خطبه 175.
389) آموزش عقايد، ص 274 - 272.
390) ميزان الحكمه، ج 3، ص 2519.
391) اصول كافي، ج 1، ص 59.
392) آموزش عقايد، ص 220.
393) همان، ص 263.
394) منشور عقايد اماميه، ص 124.
395) همان، ص 125.
396) فرهنگ فارسي معين، ج 1، ص 1035.
397) سخن موزون و هماهنگ.
398) دايرةالمعارف تشيع، ج 4، ص 137.
399) سوره اسراء، آيه 88 .
400) سوره هود، آيه 14.
401) سوره بقره، آيه 23.
منبع: مباني اعتقادي و اخلاقي ـ رفتاري انسان مطلوب/پژوهشكده تحقيقات اسلامي.
|