در فرآيند نظام هدفمند آفرينش، هيچ آفريده اي بدون هدف و بي ارتباط با ديگر پديده ها آفريده نشده است. بنابراين، آخرت كه فرجام هستي است با دنيا كه مرحله اي از هستي است، نمي تواند بي ارتباط باشد. از ديدگاه قرآن، هر كس به دنيا مي آيد بدون ترديد بايد به دنياي ابدي بپيوندد و پاداش يا كيفر اعمال خوب و بد خود را ببيند:«فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ؛ هر كس ذرهاي كار نيك انجام دهد آن را مي بيند و هر كس ذرهاي كار بد انجام دهد آن رامي بيند.» (زلزال،آیه 8 - 7) اين ارتباط در كلام پيامبر اعظم (ص) به شكل صريح بيان شده است؛«اَلدُّنْيا مَزْرَعَةُ الْاخِرَةِ؛ دنيا كشتگاه آخرت است.» (619)
ارتباط دنيا و آخرت از قبيل ارتباط دو بخش از يك عمر و دو فصل از يك سال است؛ كه يك فصل بايد كاشت و در فصل ديگر بايد درو كرد؛ بلكه اساساً يكي كاشت است و ديگري برداشت، يكي هسته است و ديگري ميوه آن.(620)
امير مؤمنان (ع) می فرمایند:«وَ اِنَّ الْيَوْمَ عَمَلٌ وَ لا حِسابَ وَ غَداً حِسابٌ وَ لا عَمَلَ؛ امروز كار است و محاسبه نيست و فردا محاسبه است و كار نيست.» (621)
بدين ترتيب، انسان در مي يابد كه براي آسايش در دنياي باقي بايد توشه برگيرد و جايگاه آن نيز همين دنياي فاني است و آن زمان كه روح از بدن جدا شود ديگر كار از دست بيرون شده و هنگام كشت گذشته و هنگامه بهره برداري رسيده است:«بَلَي مَنْ كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ أُولئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ؛ آري كساني كه كار بد انجام دهند و خطاهاي شان آنان را احاطه كند، ايشان اهل دوزخ اند و در آن جاودان خواهند بود و آنان كه ايمان آورند و عمل شايسته انجام دهند، اهل بهشت اند و در آن هميشه خواهند ماند.» (بقره،آیه 82 - 81)
رابطه بين اعمال دنيوي و نعمت ها يا عذاب هاي اخروي از قبيل روابط جعلي و قراردادي و نيز از قبيل روابط مادي و معمولي نيست و نمي توان آن را بر اساس قوانين فيزيكي يا شيميايي تفسير و تبيين كرد و حتي تصور اين كه انرژي مصرف شده در اعمال انساني براساس نظريه تبديل ماده و انرژي به يكديگر تجسم مي يابد و به صورت نعمت يا عذاب اخروي ظاهر مي شود، تصور نادرستي است.
اما بيانات قرآني هر چند در غالب موارد به گونه اي است كه رابطه جعلي و قراردادي را به ذهن مي آورد مانند آياتي كه مشتمل بر تعبير اجر و پاداش است، ولي از آيات ديگري مي توان استفاده كرد كه رابطه بين اعمال انسان و ثواب و عقاب اخروي بيش از يك رابطه قراردادي است.(622)
پس مي توان گفت رابطه ميان اعمال آدمي و اجر و كيفر اخروي از قبيل رابطه حقيقي و عيني است كه البته بسيار قوي تر و عيني تر از روابط اين دنيا و متناسب با زندگي و حيات اخروي است كه از آن به «رابطه ملكوتي» ياد مي شود؛ صورت هاي ملكوتي اعمال اختياري انسان، در عالم برزخ ظاهر مي شود:«يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَمَا عَمِلَتْ مِن سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَهَا وَبَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً؛ روزي كه هر كس آن چه كار نيك به جاي آورده و آن چه بدي مرتكب شده، حاضر مي يابد و آرزو مي كند كاش ميان او و آن كارهاي بد فاصله اي دور بود.» (آل عمران،آیه30) هم چنین «يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ؛ روزي كه شخص مي نگرد كه دستانش چه چيزي را پيش فرستاده اند.» (نبأ،آیه 40) و «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوَالَ الْيَتَامَي ظُلْماً إِنَّمَا يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ نَاراً.؛ همانا كساني كه اموال يتيمان را به ستم مي خورند جز اين نيست كه آتشي را در شكمهايشان وارد مي كنند.» (نساء،آیه 10)
بديهي است صرف اينكه در روز قيامت ببيند كه چه كارهايي در دنيا انجام داده است، پاداش و كيفر آنها نخواهد بود، بلكه صورت هاي ملكوتي آنهاست كه در شكل نعمت يا عذاب هاي گوناگون، ظاهر مي شود و شخص به وسيله آنها متنعم يا معذّب خواهد شد. چنان كه از همين آيه اخير استفاده مي شود كه صورت باطني خوردن مال يتيم، خوردن آتش است و هنگامي كه در جهان ديگر، حقايق ظاهر مي شود خواهد ديد كه باطن فلان غذاي حرام، آتش بوده و ارزش درونش را خواهد يافت و به او گفته خواهد شد: آيا اين آتش جز همان مال حرامي است كه خورده اي؟! (623)
جمع بندي و نتيجه گيري
رابطه ميان دنيا و آخرت و اعمال آدمي با پاداش و كيفر، فراتر از روابط قراردادي و طبيعي است؛ يعني رابطه اي حقيقي بلكه بالاتر رابطه ملكوتي است و همه اعمال خوب و بد انسان به صورت ملكوتي در رستاخيز ظهور مي كند. انسان علاوه بر مشاهده اعمال خود با آنها زندگي مي كند، يعني اعمال خوب او به صورت نعمت ظاهر شده، انسان از آنها برخوردار و خوشحال مي گردد و اعمال بد به صورت عذاب و آتش ظاهر گرديده، بدكاران با مشاهده و دريافت اعمال زشت خود، همواره در غم و رنج دوزخ به سر خواهند برد./ح
----------------------------------------------------
پی نوشت ها:
619) عوالي اللئالي، ابن ابي جمهور احسايي، ج 1، ص 267.
620) مجموعه آثار، شهيد مطهري، ج 1، ص 223.
621) نهج البلاغه، خطبه 42.
622) ن.ك: آموزش عقايد، آية الله مصباح، ص 438.
623) همان، ص 440.
|