نویسنده: سید حسین اسحاقی
امام مهدى(عج) پيام آور عدالت
در دوران ظهور، اصل عدالت در همه مسائل كلى و فرعى هستى جريان مى يابد، به گونه اى كه هيچ ستمى به احدى روا نمى شود، چنانكه امام رضا(ع) مى فرمايد:
خدا به وسيله وى زمين را از هرگونه ستمى پاك مى گرداند و آنگاه كه ظهور كند، قانون عادلانه را در بين مردم رواج مى دهد؛ در نتيجه، هيچ كس به كس ديگر ظلم روا نمى دارد.
(كمال الدين، ج 2، ص 372)
امام كاظم(ع) درباره آيه كريمه «يُحيىِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها؛ زمين را پس از مردن زنده مى كند» (روم: 24) فرمود:
اين زنده كردن زمين با باران نيست، بلكه خداوند مردانى را برمى انگيزد تا عدالت را زنده كنند، پس زمين در پرتو عدل زنده مى شود و بى گمان، اجراى حد خدا در زمين، مفيدتر از چهل روز بارندگى است.
(مكيال المكارم، ج 1، ص 81)
آنگاه كه روزگار حاكميت آن امام موعود فرا رسد، طعم شيرين عدالت به همه جهانيان چشانده مى شود. امام باقر(ع) در اينباره مى فرمايد:
پس از ظهور مهدى(عج) هيچ حقى از كسى بر عهده ديگرى نمى ماند، مگر آنكه آن حضرت آن را مى ستاند و به صاحب حق مى دهد.
(تفسير عياشى، ج 1، ص 62)
امنيت، يكى از شاخصه هاى حكومت مهدوى
يكى از ويژگى هاى حكومت حضرت مهدى(عج)، برقرارى صلح و امنيت است، همانگونه كه امام حسن مجتبى(ع) در حديثى مى فرمايد:
«در دوران سلطنت و دوران فرمانروايى او، درندگان با يكديگر آشتى مىكنند.»
(طبرسى، احتجاج، ج 2، ص 291)
افزون بر روايتها، در بسيارى از كتابهاى آسمانى هم بر اين امر تصريح شده است، براى مثال در كتاب اشعياى نبى آمده است:
مسكينان را به عدالت داورى خواهد كرد، براى مظلومان زمين به راستى حكم خواهد كرد، گرگ با بره سكونت خواهد كرد و پلنگ با بزغاله خواهد خوابيد و گوساله پروارى و شير با هم و طفل كوچك، آنها را خواهد راند. در تمام كوه مقدس من، ضرر و فسادى نخواهند كرد، زيرا جهان از معرفت خداوند پر خواهد شد.
(«عهد عتيق» اشعياى نبى، فصل 11، بند 1 - 10)
نبى مكرم اسلام در بيانى كوتاه، امنيت و آرامش را اينگونه نشان مىدهد:
«زنى بر هودجى نشسته، از حجاز تا عراق در كمال آسايش طى طريق مى كند و از چيزى نمى هراسد.»
(كنزالعمال، ج 14، ص 572)
و امام باقر(ع) در فرازى ديگر مى فرمايد: «حتى لا يُرى اَثَرٌ مِنَ الظلم؛ تا جايى كه ديگر نشانى از ظلم ديده نمىشود.»
(طبرسى، تفسير مجمع البيان، ج 7، ص 88)
امام صادق(ع) نيز گستره عدل مهدوى را در جمله اى بسيار زيبا اينگونه بيان مى كند: «به خدا سوگند! عدالت او در داخل خانه هايشان به آنها مى رسد، همانگونه كه سرما و گرما به داخل خانه هايشان نفوذ مى كند.»
(نعمانى، الغيبة، ص 297)
اينها اندكى از بسيار و قطرهاى از درياى روايتهاى وارد شده از امامان نور است درباره گستره عدلِ تنها بازمانده حجج الهى و تنها ذخيره پروردگار براى نمايش عدل و داد بر فراز پهن دشت جهان.
عدالت فراگير مهدوى
با ظهور مهدى(عج) عدالت و امنيت، فرجامى خوش مى يابد. امام على(ع) درباره عدالت گسترى و ايمنى عصر ظهور و سرشارى آن دوره از اين بركتها، مى فرمايد:
اگر به تحقيق قائم ما قيام كند، به واسطه ولايت و عدالت او، آسمان آنچنان كه بايد ببارد مى بارد و زمين نيز رستنى هايش را بيرون مى دهد و كينه از دلهاى بندگان زدوده مى شود و ميان دد و دام آشتى برقرار مى شود، به گونه اى كه يك زن ميان عراق و شام پياده خواهد رفت و آسيبى نخواهد ديد و هر جا قدم مى گذارد، همه سبزه و رستنى است.
(تحف العقول، ص 110)
از اين دسته رواياتها برمى آيد كه در حكومت مهدى(عج)، عدالت فراگير است و همه بهره هاى آسمان و زمين بدون تبعيض نصيب همگان خواهد شد، همانگونه كه امام حسين(ع) در فرازى مهم مى فرمايد: «هنگامى كه قائم قيام مى كند، عدل گسترده مى شود و اين گستردگى عدالت، نيكوكار و فاجر را دربرمى گيرد.»
(بحارالانوار، ج 27، روايت 24، ص 90)
از ديگر نشانه هاى بى نظير حكومت مهدوى، تقسيم درست و برابر بيت المال و اموال مشترك عمومى است، چنانكه امام باقر(ع) فرموده است:
وقتى قائم اهل بيت قيام كند، [بيت المال] را با مساوات تقسيم مى كند و نسبت به شهروندان عدل مى ورزد. پس هر كس او را اطاعت كند، خدا را اطاعت كرده است و سركشى نسبت به او، همانند سركشى و گناه نسبت به خداست.
(همان، ج 52، روايت 103، ص 350)
بديهى است كه عدالت گسترى حضرت مهدى(عج) خود، زمينه ساز تقويت و پايندگى مشروعيت حكومت ايشان خواهد بود و دلهاى بيشتر مردم را جذب خواهد كرد. پيامبر گرامى اسلام در اين باره روايت مى كند:
«وى زمين را از عدل و قسط پر مى كند، همانگونه كه از ستم و جفاكارى پر شده بود. هم، ساكنان آسمان و هم، ساكنان زمين از او خشودند.»
(همان، ج 1، ح 11، ص 591)
عدالت و امنيت، همواره از آرزوهاى ديرينه ساكنان زمين و سرلوحه دعوت انبيا و اولياى الهى بوده است كه سرانجام، امام عصر(عج) اين نهضت را به اذن خداوند با خوشى به پايان خواهند برد و فرد فرد آدميان بدون هيچگونه تبعيض و گزينشى، طعم شيرين عدالت و امنيت مهدوى را خواهند چشيد. آسمانها و زمين نيز با پيشه كردن عدالت، همه نعمتهاى خود را در اختيار بشر قرار مى دهند و ترس و ناامنى و بى عدالتى، جاى خود را به آرامش و عدل خواهد داد. عدالت مهدوى حكم مى كند كه ملاك گزينش كارگزاران نيز شايستگى و كاردانى آنها باشد.
فقرزدايى در حكومت مهدوى
اسلام با پذيرش كامل «معيار نياز» كه مبتنى بر حق زندگى براى همگان است، تداوم فقر را تحمل نمى كند و با آن به شدت مبارزه مى كند. يكى از نگرانى هاى بزرگ اولياى الهى، پيامبر گرامى اسلام و اميرمؤمنان على(ع)، در تمامى لحظه هاى زندگىشان اين بود كه فقر و نابرابرى را از چهره افراد جامعه بزدايند و از راه كسب و كار آبرومندانه و به كارگيرى سياستهاى صحيح اقتصادى، درآمدى كافى و حلال براى مردم فراهم شود.
حكومت حق، شرايطى را ايجاد مى كند كه در آن، مردم كمترين امكانات اساسى زندگى را داشته باشند و براى همه كسانى كه جوياى كارند، امكان كار فراهم باشد و افرادى هم كه درآمد كافى ندارند يا به هر علتى نمى توانند كار كنند، درآمدى به اندازه نيازشان دريافت كنند.
امام على(ع) در دوران حكومت كوتاه خود، دست كم در كوفه جزئى ترين امكانات اساسى را براى عموم مردم تأمين كرد، چنان كه خود مى فرمود:
«كسى در كوفه نيست كه در رفاه به سر نبرد، حتى پايين ترين افراد نان گندم مى خورد، سرپناه دارد و از آب گوارا مى نوشد.»
(همان، ج 40، ص 327)
امام زمان(عج) نيز پس از امامان معصوم: در زدودن فقر مى كوشد و نه تنها فقر را كاهش مى دهد، بلكه به حذف كامل آن توفيق مى يابد. از يك سو سرمايه هاى مادى فزونى مى يابد و رشد اقتصادىِ پايدار پديد مى آيد و از دگر سو اين امكانات، عادلانه توزيع مى شود و فشار و ستم سودجويان زيادهخواه از بين مى رود. سرانجام، مردم نيز سرشار از روحى الهى و آراسته به اخلاق و معرفت و تقوا مى شوند، چنانكه دامنه حرص و آز كه سرچشمه گناهانى چون تكاثر و بخل و احتكار و تنازع است، برچيده مى شود.
از پيامبر اكرم(ص) روايت است: «در زمان مهدى(عج) مال خرمن مى شود، هر كس نزد مهدى آيد و گويد به من مالى ده! مهدى بى درنگ بگويد بگير.»
(بحارالانوار، ج 51، ص 88)
و اينكه خود مردم هم نيازهاى يكديگر را با جان و دل برآورده مى كنند. از امام باقر(ع) در اين باره سخنى هست كه:
هنگامى كه قائم(ع) قيام كند، رفاقت و دوستى خالصانه (در ميان مردم) رايج مى شود. اگر مردى دست در جيب برادرش فرو بَرَد و به اندازه نيازش بردارد، برادرش او را منع نمى كند.
(همان، ج 52، ص 372)
عزل و طرد كارگزاران ناصالح
منش رفتارى اميرالمؤمنين على(ع) با كارگزاران خود، از نمونه هاى عالى تأكيد عملى امامان معصوم بر لزوم عدالت گسترى كارگزار است. برخوردهاى آموزنده حضرت با برخى از كارگزاران خطاكار حتى در خطاهاى كوچك، از نمونه هاى شايان ذكر در سيره ايشان است، براى مثال مى توان به نامه توبيخ آميز آن حضرت به عثمان بن حنيف، والى بصره به خاطر شركت در مجلس ميهمانى يكى از اشراف بصره اشاره كرد.
(نك: نهج البلاغه، نامه 53)
اينگونه دقت و بررسى در عملكرد كارگزاران، از عدالت و سلامت فكرى و عملى حكومت حكايت دارد.
درباره كارگزاران حكومت حضرت حجت(عج) پس از ظهور نيز اوصافى در برخى روايتها آمده است كه هم نشان از عدالت و تقواى كم نظير آنان دارد و هم از صلاحيت و تلاش و استقامت آنان سخن مى گويد.
امام سجاد(ع) درباره ياوران و كارگزاران حضرت حجت مى فرمايد:
هنگامى كه قائم ما قيام كند، خداوند از دلهاى شيعيان ما دفع آفت كند و دلهايشان را چون پاره هاى آهن كند و قوّت يك تن از آنان را همچون قوّت چهل مرد سازد و آنان حاكمان الهى بر روى زمين باشند.
(بحارالانوار، ج 52، ص 317)
امام صادق(ع) نيز در توصيف آنان فرموده است:
همانا يكى از آنان، قوّت چهل مرد دارد و قلبش از پاره هاى آهن محكمتر است. اگر بر كوههاى آهن عبور كنند، آنها را (مى توانند از جاى كنند) و شمشيرها را رها نسازند، جز با رضاى الهى.
(همان، ص 327)
عدالت گرايى در عزل و نصب كارگزاران مهدوى در عصر غيبت صغرا را، از بررسى نوع برخورد آن حضرت با برخى از مسئولان حكومتى كه كجروى را پيشه كارهايشان ساختند، مى توان دريافت. براى نمونه، اين روايت كاملاً گوياى اين مطلب است:
ابوجعفر محمد بن على شلمغانى، معروف به ابن ابى الغراقى به عنوان دستيار سومين سفير ناحيه مقدسه - حسين بن روح نوبختى - مشغول فعاليت بود. ايشان به ويژه در دوره اختفا و استتار حسين بن روح، نقش اصلى را به عنوان جانشين وى ايفا مى كرد و شيعيان به او مراجعه مى كردند. ولى شلمغانى با وجود اين سابقه مهم و نيز جايگاه علمى اش، راه انحراف در پيش گرفت و اين امر نه تنها به عزل و طرد وى انجاميد، بلكه سرانجام به صدور لعن او از سوى ناحيه مقدسه منجر شد.
(الغيبة، صص 183، 239، 248 و 251)
عدالت اقتصادى در حكومت مهدوى
اجراى عدالت اقتصادى به عوامل گوناگونى بستگى دارد كه از مهمترين آنها، عدالت در بخش توليد و توزيع است. از نشانه هاى اينگونه عدالت در دولت مهدى(عج)، اين است كه امكانات توليد به طور يكسان در اختيار همگان است و هر فرد مى تواند از نعمتها و موقعيتهاى طبيعى براى توليد مفيد بهره بگيرد.
بدين ترتيب، افراد بسيارى به حرفه سالم روى مى آورند و هر كس به اندازه همت و توان خود فرصت رشد و پيشرفت مى يابد. البته اين همه به منظور رفع نيازهاى واقعى جامعه است، يعنى توليد در مسير خواستها و نيازهاى اجتماع. بنابراين، هم توليد كنندگان بهرهمند مى شوند و هم عموم جامعه به رشد و رفاه اقتصادى مى رسند.
در عين حال، از عوامل مهم ظلمهاى اقتصادى، بى عدالتى در زمينه توزيع است. تقسيم ثروت ملى به صورت نابرابر و غيرمنطقى، شكاف طبقاتى گسترده اى را ميان درآمدها ايجاد مى كند. از اينرو، تأثير عدالت مهدوى بر عرصه اقتصادى، تقسيم اموال عمومى به شكل مساوى در ميان مردم است. پيامبر اكرم(ص) مى فرمايد:
به مهدى بشارتتان مى دهم، او در ميان امت من برانگيخته مى شود و ساكنان آسمان و زمين از او خشنود خواهند بود. او اموال را به درستى تقسيم مى كند. مردى پرسيد: مقصود چيست؟ فرمود: [بيت المال] به شكل مساوى ميان مردم تقسيم مى كند.
(بحارالانوار، ج 51، ص 81)
امام باقر(ع) در روايتى فرموده است: «آن حضرت (اموال را) برابر تقسيم مى كند و ميان همه مردم با نيكوكار و بدكار به عدالت رفتار مى كند.»
(همان، ص 29)
از پى آمدهاى عدالت اقتصادى در جامعه مهدوى، بهره مندى همه افراد جامعه از يك زندگى مادى مطلوب و آبرومندانه است، به گونه اى كه افراد نيازى به درخواست مال از ديگران نداشته باشند.
زندگى در اين سطح از رفاه، همراه با رشد عقلانى و پاكى درون و ريشهكنى صفات رذيلهاى چون حرص و طمع از دل و جان انسانها، همان حيات طيب است كه خداوند مى خواهد. زندگى اى كه در ساحت آن، رشد و تعالى معنوى مردم بهتر و سريعتر باشد. امام صادق(ع) درباره برخوردارى مردم از اين سطحِ زندگى مى فرمايد:
هنگام قيام قائم ما، زمين با نور خدايى روشن شود و شما به جست و جوى اشخاصى برمى آييد كه مال يا زكات بگيرند و كسى را نمى يابيد كه از شما بپذيرد و مردمان همه به فضل الهى بى نياز گردند.
(همان، ج 52، ص 337)
عدالت قضايى در حكومت مهدوى
در تمامى جوامع بشرى، امر قضاوت جايگاهى ويژه دارد. شاهرگ حيات اين دستگاه، اجراى عدالت در آن است. دادگسترى نيز تنها براى گسترش عدل و داد تأسيس شده است.
در عصر حاكميت مهدى(عج)، عدالت در همه زواياى زندگى اجتماعى جريان مى يابد. اين عدالت به دستگاه هاى قضايى هم نفوذ مى كند و جريان دادرسى را بر اساس حق و عدل تنظيم خواهد كرد. از برخى روايتها چنين برمى آيد كه امام مهدى(عج) در قضاوت، مانند جد بزرگوارش اميرالمؤمنين على(ع) عمل مى كند و براى گرفتن بى كم و كاست حقوق مردم اصرار دارد؛ حتى اگر حق كسى زير دندان ديگرى باشد، از زير دندان آن غاصب بيرون مى كشد و به صاحب حق بازمى گرداند.
(منتخب الاثر، ج 2، ص 332)
در زمان حكومت آن دادگستر جهان، چنان عدالت مهدوى همگانى مى شود كه مردگان آرزو مى كنند كه به زندگى بازگردند و از بركات عدالت او بهره مند شوند.
(همان، ص 65)
امام صادق(ع) درباره عدالت قضايى در دولت مهدوى مى فرمايد:
دنيا به پايان نخواهد رسيد تا آنكه مردى از خاندان من ظهور كند. وى به شيوه داوود(ع) حكم خواهد كرد بينه نخواهد خواست و به هر كس حقش را اعطا خواهد كرد.
(بحارالانوار، ج 52، ص 338)
ره آورد چنين داورى عادلانه اين است كه حتى اگر مظلومى نتواند براى اثبات حق خود به شاهد و گواهى دست يابد، به سبب اين گونه قضاوت به حق خود خواهد رسيد.
در انتظار عدالت مهدوى
حضرت مهدى(عج) كارگزاران ناشايست قضايى را بركنار مى كند و آنان را كه سيرت پسنديده دارند، به كار مى گمارد. شيوه مديريتى ايشان در بركنارى عمال ادارى، همانند سيره امام على(ع) است. در جامعه مهدوى هيچگونه نيرنگ بازى وجود ندارد و سيره كارگزاران او بر مدار عدل و قوانين عادلانه خواهد بود.
امام مهدى(عج) پس از ظهورش خود، عادلانه حكم مى كند و جامعه حكومتى خود را با فرهنگ عدالت پايه ريزى خواهد كرد. در اين جامعه، عدالت، معيار و ملاك سنجش همه چيز است و همگان بايد خود را با معيار عدالت مهدوى بسنجند و راه صحيح عدل و سعادت را انتخاب كنند تا ظلم و تبعيض به كلى از جامعه برچيده شود.
عدل موعود، در دعاى امام رضا(ع) براى صاحب الامر، به گونهاى بسيار زيبا تصوير شده است:
خدايا با قيام او ظلم و ستم را نابود ساز و بميران و عدالت را ظاهر ساز و بر فراز آور، با قيام او دين محض الهى را جلوه گر كن كه از هر كژى و بدعتى بركنار و پاكيزه است. خدايا با نور عدالت او ظلمت هاى تو در توى ستمگران را برملا كن و آتش كفر با حلاوت عدالت او خاموش گردان.
(الطوسى، مصباح المجتهد، ص 409)
به راستى كه نام زيباى اباصالح، حلاوتبخش كام دلهاست و شميم عدل را در رواق جانها مى افشاند. امروز نگاهمان را فرش راهشان ساخته ايم تا مگر آن عدالت گستر منتظر از راه برسد و قسط و عدل را تحفه جهانيان منتظر سازد و ما همچنان در انتظار طلوعى نشسته ايم كه در آن، جهان را زير پر و بال عدالت و رحمت خويش خواهد گرفت. ان شاء اللَّه.
منبع:
http://rasekhoon.net |