ثانیاً، مباحث الفاظ در منطق و علم اصول و نیز مبانی كلامی، چون حكمت و صدق الهی و تعالیم و آموزه های قرآنی، از شناختاری بودن گزاره های دینی حكایت می كند؛ زیرا وقتی كلامی از حكیمی صادر شود كه صدور آن، در مقام بیان و ارائه مراد خود باشد، ظهور كلام بر شناختاری بودن آن حكایت و دلالت دارد؛ مگر آن كه قرینه ای بر خلاف آن ارایه نماید؛ هم چنان كه در مباحث گذشته گفته شد، هر جمله ای كه مشتمل بر دلالت تصورّیه، تصدیقیه، استعمالیه و جدیّه باشد، اصل عقلایی اقتضا می كند كه مراد متكلّم با معنای وضعی لفظ مطابقت داشته باشد، مگر این كه قرینه ای بر خلاف آن بیاید؛ به دلیل این كه خداوند سبحان بر عربی مبین بودن قرآن تصریح كرده است، پس باید تابع قوانین و قواعد ادبیات عرب باشد، و كلام عرب نیز به اخباری و انشایی، دلالت حقیقی و مجازی، كنایه ای و استعاره ای منشعب می شود. البتّه كاركردهای گزاره های دینی نیز قابل پذیرش است؛ هم چنان كه در این نوشتار، بخش مستقلی بدان اختصاص داده شده است.
ثالثاً، نظریه ی نمادین زبان دین، مستلزم نفی دین است؛ زیرا واژه های نمادین، قابل تغییر و تحوّل اند؛ به جای لفظ خدا از الفاظ دیگری چون واجب الوجود می توان استفاده كرد و در نهایت، به جای دین از نظام فلسفی مدد گرفت و همان نماد و سمبل را به دست آورد؛ علاوه بر این كه نظریه ی نمادین، توان اثبات رجحان یك سیستم نمادین بر سیستم دیگر را ندارد.(1)
رابعاً، برخی از فیلسوفان تحلیل زبانی، مانند آنتونی فلو، گزاره های تجربی را به دلیل ابطال پذیری تجربی، شناختاری و ناظر به واقع خوانده اند؛ در حالی كه اگر كسی تئوری ابطال پذیری تجربی را نپذیرد، باید در شناختاری بودن گزاره های تجربی نیز تردید كند و یا این كه گزاره های دینی را شناختاری بخواند.
خامساً، می توان همانند جان هیك، برای معناداری گزاره های دینی، به تحقیق پذیری و تجربه پذیری اخروی گزاره های دینی روی آورد و شناختاری زبان دین را با تجربه پذیری اخروی توأم ساخت. حقّ مطلب آن است كه زبان دین به دو قسم اخباری و انشایی یا شناختاری و هنجاری (ارزشی) تقسیم می شود. گزاره های اخباری كه از خارج و واقع حكایت دارند، به دو دسته ی تجربی و فرا تجربی؛ و گزاره های انشایی به دو بخش اخلاقی و حقوقی منشعب می شوند و اخباری دانستن گزاره های دینی با كاركردهای آن ها جمع پذیر است.
________________________
پی نوشت:
1. براى اطلاع بیشتر ر. ك: عبدالحسین خسروپناه، انتظار بشر از دین، دیدگاه پل تیلیش.
....................................................................................
نویسنده: عبدالحسين خسروپناه - كلام جديد.
|