در قرآن کریم می خوانیم:
الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ تَطْمَئنُِّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئنُِّ الْقُلُوب
آنها كسانى هستند كه ایمان آوردهاند، و دلهایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش ميیابد! (رعد/28)
یاد خدا تنها به ذكر زبانى نیست، اگر چه یكى از مصادیق روشن یاد خداست. زیرا آنچه مهم است یاد خدا بودن در تمام حالات خصوصاً در وقت گناه است.
یاد خداوند بركات بسیار دارد، از جمله:
الف: یاد نعمتهاى او، عامل شكر اوست.
ب: یاد قدرت او، سبب توكّل بر اوست.
ج: یاد الطاف او، مایه محبّت اوست.
د: یاد قهر و خشم او، عامل خوف از اوست.
ه: یاد عظمت و بزرگى او، سبب خشیت در مقابل اوست.
و: یاد علم او به پنهان و آشكار، مایه حیا و پاكدامنى ماست.
ز: یاد عفو و كرم او، مایه امید و توبه است.
ح: یاد عدل او، عامل تقوا و پرهیزكارى است.
بواسطه ذكر و یادى كه خدا از شما ميكند، دلهایتان آرام ميگیرد. یعنى اگر بدانیم خداوند ما را یاد ميكند و ما در محضر او هستیم، دلهایمان آرامش ميیابد
انسان، بينهایت طلب است و كمال مطلق ميخواهد ولى چون هر چیزى غیر از خداوند محدود است و وجود عارضى دارد، دل را آرام نميگرداند. در مقابل كسانى كه با یاد خدا آرامش ميیابند، عدهاى هم به متاع قلیل دنیا راضى ميشوند. «رَضُوا بِالْحَیاةِ الدُّنْیا وَ اطْمَأَنُّوا بِها» نماز، ذكر الهى و مایه آرامش است. «وَ أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِكْرِی» «1»، «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ» ممكن است معناى «أَلا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ» این باشد كه بواسطه ذكر و یادى كه خدا از شما ميكند، دلهایتان آرام ميگیرد. یعنى اگر بدانیم خداوند ما را یاد ميكند و ما در محضر او هستیم، دلهایمان آرامش ميیابد. چنان كه حضرت نوح علیه السلام بواسطه كلام الهى «اصْنَعِ الْفُلْكَ بِأَعْیُنِنا» «2» آرام گرفت و امام حسین علیه السلام به هنگام شهادت على اصغرش با عبارت «هین على انه بعین الله» این آرامش را ابراز فرمود، و یا در دعاى عرفه آمده است: «یا ذاكر الذاكرین» سؤال: اگرچه در این آیه آمده است كه دلها، و بویژه دل مؤمن، با یاد خدا آرام ميگیرد، امّا در آیات دیگرى ميخوانیم هر گاه مؤمن خدا را یاد كند، دلش به لرزه ميافتد. «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ» «3»
آیا این لرزش و آرامش ميتوانند در یك جا جمع شوند؟ راه توجیه آن چیست؟
پاسخ: براى تصوّر وجود این همزمان آرامش و لرزش در یك فرد، توجّه به این مثالها راهگشا ميباشد:
الف: گاهى انسان بخاطر وجود همه مقدمات، اطمینان و آرامش دارد، امّا در عین حال از نتیجه هم نگران و بیمناك است. مثل جراح متخصصى كه به علم و كار خود مطمئن است ولى باز در هنگام عمل شخصیّت مهمى دلهره دارد.
ب: فرزندان، هم به وجود والدین، احساس آرامش ميكنند وهم از آنها حساب ميبرند و ميترسند.
ج: گاهى انسان از آنجا كه ميداند فلان ناگوارى براى آزمایش و رشد و ترفیع مقام اوست، خرسند و آرام است، امّا اینكه آیا در انجام وظیفه موفق خواهد شد یا خیر، او را نگران ميكند و به لرزه مياندازد.
د: انسانهاى مؤمن وقتى در تلاوت قرآن به آیات عذاب، دوزخ و قهر الهى ميرسند، لرزش بر اندام آنها مستولى ميشود، امّا هنگامى كه آیات رحمت و رضوان و بهشت خداوند را قرائت ميكنند، آرامشى شیرین، قلوب آنها را فرا ميگیرد و آنها را دلگرم ميسازد. امام سجاد علیه السلام در دعاى ابو حمزه ميفرماید: «اذا ذكرت ذنوبى فزعت و اذا رأیت
كرمك طمعت»، یعنى هر گاه گناهان خود و عدل و قهر تو را به یاد ميآورم، ناله ميزنم، امّا وقتى به یاد لطف و عفو تو ميافتم امیدوار ميشوم. صاحب المیزان براى این جمله، از قرآن شاهد ميآورد «تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَ قُلُوبُهُمْ إِلي ذِكْرِ اللَّهِ» «4» یعنى در آغاز انسان دلهره دارد ولى كمكم به آرامش ميرسد.
كسى كه از یاد خدا غافل است، آرامش ندارد و زندگى بدون آرامش زندگى نكبت بارى است. «مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنْكاً» «5»
كسى كه ميداند خداوند نیكوكاران را دوست دارد،به كار نیكش دلگرم ميشود
عوامل آرامش و دلگرمي
دستیابى به اطمینان و آرامش ميتواند عوامل گوناگونى داشته باشد، ولى در رأس آنها آگاهى و علم جلوه ویژهاى دارد كسى كه ميداند ذرّهى مثقالى از كارش حساب دارد، «مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَیْراً یَرَهُ» «6» نسبت به تلاش و فعّالیّتش دلگرم است.
كسى كه ميداند بر اساس لطف و رحمت الهى آفریده شده، «إِلَّا مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ وَ لِذلِكَ خَلَقَهُمْ» «7» امیدوار است.
كسى كه ميداند خداوند در كمین ستمگران است، «إِنَّ رَبَّكَ لَبِالْمِرْصادِ» «8» آرامش دارد.
كسى كه ميداند خداوند حكیم و علیم است و هیچ موجودى را بیهوده خلق نكرده است «عَلِیمٌ حَكِیمٌ» خوشبین است.
كسى كه ميداند راهش روشن و آیندهاش بهتر از گذشته است، «وَ الْآخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقي» «9» قلبش مطمئن است.
كسى كه ميداند امام و رهبرش انسانى كامل، انتخاب شده از جانب خداوند و معصوم از هر لغزش و خطاست، «إِنِّی جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً» «10» آرام است.
كسى كه ميداند كارِ نیك او از ده تا هفتصد بلكه تا بينهایت برابر پاداش دارد ولى كار زشتاو یك لغزش بحساب ميآید دلخوش است. «مَثَلُ الَّذِینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنابِلَ فِی كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ» «11» كسى كه ميداند خداوند نیكوكاران را دوست دارد، «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ» «12» به كار نیكش دلگرم ميشود.
كسى كه ميداند كار خیرش آشكار و كار شرّش پنهان ميماند، «یا من اظهر الجمیل و ستر القبیح» شاد است.
_____________________
(1) طه، 14.
(2) هود، 37.
(3) انفال، 2. [.....]
(4). زمر، 23.
(5). طه، 124.
(6). زلزال، 7.
(7). هود، 119.
(8). فجر، 14.
(9). اعلى، 17.
(10). بقره، 124.
(11). بقره، 261.
(12). بقره، 195.
منبع: تفسیر نور، ج6، صص: 230_232
|