قرآن که دعوت به تفکر و اندیشه مینماید علاوه بر اینکه راههای لغزش اندیشه را ارائه داده است، منابع تفکر را نیز ارائه داده است، یعنی موضوعاتی که شایسته است انسان در آن موضوعات فکر خویش را به کار اندازد و از آنها به عنوان منابع علم و اطلاع خویش بهرهگیری نماید نیز ارائه داده است.
در اسلام به طور کلی با صرف انرژی فکری در مسائلی که نتیجهای جز خسته کردن فکر ندارد، یعنی راه تحقیق برای انسان در آنها باز نیست، و همچنین مسائلی که فرضا قابل تحقیق باشد فایدهای به حال انسان ندارد مخالفتشده است.
پیغمبر اکرم علمی را که دارا بودن آن سودی نبخشد و نداشتن آن زیانی نرساند بیهوده خواند.اما علومی که راه تحقیق در آنها باز است و بعلاوه سودمند میباشد مورد تایید و تشویق اسلام است.
قرآن کریم سه موضوع برای تفکر مفید و سودمند ارائه میدهد (1):
..............................................................
1.در رساله شناخت در قرآن که قبلا از آن یاد کردیم و ان شاء الله بزودی منتشر خواهد شد، مساله موضوعات و منابع شناخت به تفصیل مطرح میشود.
صفحه : 70
1.طبیعت
در سراسر قرآن آیات زیادی است که طبیعتیعنی زمین، آسمان، ستارگان، خورشید، ماه ابر، باران، جریان باد، حرکت کشتیها در دریاها، گیاهان، حیوانات و بالاخره هر امر محسوسی را که بشر در اطراف خود میبیند به عنوان موضوعاتی که درباره آن دقیقا باید اندیشید و تفکر و نتیجهگیری کرد یاد کرده است.برای نمونه یک آیه ذکر میکنیم: قل انظروا ماذا فی السموات و الارض (1).
بگو به مردم: دقت و مطالعه کنید، ببینید در آسمانها و زمین چه چیزهایی هست.
2.تاریخ
در قرآن آیات بسیاری است که به مطالعه اقوام گذشته دعوت میکند و آن را مانند یک منبع برای کسب علم معرفی میکند. از نظر قرآن، تاریخ بشر و تحولات آن بر طبق یک سلسله سنن و نوامیس صورت میگیرد، عزتها و ذلتها، و موفقیتها و شکستها، و خوشبختیها و بدبختیهای تاریخی حسابهایی دقیق و منظم دارد و با شناختن آن حسابها و قانونها میتوان تاریخ حاضر را تحت فرمان در آورد و به سود سعادت خود و مردم حاضر از آن بهرهگیری کرد.اینک یک آیه به عنوان نمونه: قد خلت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض فانظروا کیف کان عاقبة المکذبین (2).
پیش از شما سنتها و قانونهایی عملا به وقوع پیوسته است.پس در زمین و آثار تاریخی گذشتگان گردش و کاوش کنید و ببینید پایان کار کسانی که حقایقی را که از طریق وحی به آنها عرضه داشتیم دروغ پنداشتند به کجا انجامید.
..............................................................
1.یونس/101. 2.آل عمران/137.
صفحه : 71
3.ضمیر انسان
قرآن ضمیر انسانی را به عنوان یک منبع معرفت ویژه نام میبرد.از نظر قرآن، سراسر خلقت آیات الهی و علائم و نشانههایی برای کشف حقیقت است.قرآن از جهان خارج انسان به «آفاق» و از جهان درون انسان به «انفس» تعبیر میکند (1) و از این راه، اهمیت ویژه ضمیر انسانی را گوشزد مینماید.اصطلاح «آفاق و انفس» در ادبیات اسلامی از همین جا پدید آمده است.
«کانت» فیلسوف آلمانی جملهای دارد که شهرت جهانی دارد و همان جمله بر لوح قبرش حک شده است.میگوید: «دو چیز است که اعجاب انسان را سخت برمیانگیزد: یکی آسمان پرستارهای که بالای سر ما قرار گرفته است و دیگر وجدان و ضمیری که در درون ما قرار دارد.»
..............................................................
1.سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق(فصلت/53).
منابع مقاله:
مجموعه آثار جلد دوم، مطهری ، مرتضی؛
|