مقدمه:
حوزه تصمیم گیری آمریکا همواره تلاش کرده تا مراکز فکری و مطالعاتی وابسته به خود را به صورت تخصصی و منطقه ای سازماندهی کند تا از این رهگذر بتواند با تدوین سیاست ها و راهبردهای تقسیم شده منطقه ای، اهداف کلان بین المللی خود را بطور معقولانه تری دنبال کند. یکی از مهم ترین مراکز فکری و مطالعاتی تخصصی آمریکا، موسسه مطالعات خاورمیانه واشنگتن است که تمرکز جدی بر روی تحولات سیاسی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی کشورهای منطقه خاورمیانه دارد. از این رو، در این نوشتار تلاش شده تا با تبیین پیشینه تاریخی این مرکز راهبردی، اهم فعالیت های آن مورد بررسی و نقش آن در تدوین سیاست های خارجی کاخ سفید مورد کنکاش و تحلیل قرار گیرد.
پیشینه تأسیس
با ارزیابی تحلیلگران برجسته آمریکایی در سقوط کمونیسم و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سیاستمداران کاخ سفید بر آن شدند تا برای رهبری آمریکا در جهان آینده، نفوذ خود را در جغرافیای راهبردی دنیا گسترش داده و از این طریق اهداف هژمونیک خود را در عرصه بین المللی تأمین کنند. بر این اساس، گروهی از سیاستمداران و نظریه پردازان کاخ سفید به همراه کهنه کاران پنتاگون و سیا، به این فکر افتادند تا منافع آمریکا در خاورمیانه را گسترش دهند، از این رو در صدد شدند تا مراکز پژوهشی و تحقیقاتی متعددی را در حوزه مطالعات خاورمیانه تأسیس کنند. موسسه واشنگتن، یکی از همین مراکز بود که در سال ۱۹۸۵ جهت مطالعات تخصصی بر روی خاورمیانه تأسیس شد.
مأموریت آنها ساده ولی پر اهمیت بود: مأموریت آنها تزریق ایده ها و نظم منطقه ای به شیوه آمریکایی به سیاست های دول منطقه راهبردی خاورمیانه بود. (به همین دلیل آنها به جای استفاده از واژه مصطلح خاور میانه از واژه خاور نزدیک در نام موسسه خود استفاده کردند تا منعکس کننده تقسیمات جغرافیایی خودشان باشد). موسسان این مرکز مطالعاتی به خوبی دریافتند که منافع آمریکا در تعداد انگشت شماری ایده بنیادی نهفته است که مهم ترین این ایده ها عبارت بودند از: امنیت، صلح، رفاه، دموکراسی و ثبات.
اهم فعالیتهای موسسه واشنگتن
موسسه مطالعات خاورمیانه واشنگتن که به یکی از مهم ترین مراکز فکری و پژوهشی کاخ سفید در حوزه خاورمیانه تبدیل شده است، تمرکز خود را بر روی بررسی و تجزیه و تحلیل تحولات سیاسی، نظامی، اجتماعی و اقتصادی خاورمیانه قرار داده است. اما در واقع، این موسسه با ارائه و تدوین تحلیل های کاربردی و گزارشات راهبردی در خصوص تحولات خاورمیانه به کنگره و کاخ سفید، راهبردها و چشم انداز های روشنی را برای سیاستمداران کاخ سفید جهت پیشبرد منافع آمریکا در منطقه خاور میانه تبیین و ترسیم می کند.
بر این اساس، مدیران موسسه واشنگتن جهت ارائه تحلیل ها و راهبردهای کاربردی به دولتمردان آمریکایی جهت طراحی و تدوین سیاست های کاخ سفید در خاورمیانه، برنامه ها و محورهای مطالعاتی مشخصی را برای ساختار پژوهشی موسسه مطالعات خاورمیانه مشخص کرده اند تا از این رهگذر، مقامات کاخ سفید و پنتاگون و همچنین مدیران مراکز اطلاعاتی ایالات متحده، با بهره گیری از راهبردها و ایده های فکری این موسسه به درک عمیق تری از مسائل پیچیده خاورمیانه و مرتبط با منافع و الزامات آمریکا دست یابند. این موسسه محورها و برنامه های مطالعاتی و پژوهشی خود را به شکل ذیل تدوین و ترسیم کرده است:
* برگزاری همایش های سالیانه: موسسه تحقیقاتی واشنگتن، هر سال دو کنفرانس با حضور مقامات برجسته دولتی ، فرماندهان نظامی، مدیران و مأموران برجسته اطلاعاتی، سیاستمداران کهنه کار و اساتید دانشگاهی آمریکا برگزار می کند تا بررسی تحولات خاورمیانه، فرصتها و گزینه های پیش روی حوزه تصمیم گیری کاخ سفید در اتخاذ راهبردها و سیاستهای منطقه ای آمریکا در خاورمیانه مورد بررسی قرار گیرد.
* برنامه برگزاری گردهمایی های نظامی و امنیتی: موسسه واشنگتن همواره در طول سال همایش های متعددی را با موضوعات نظامی منطقه برگزار می کند که در گردهمایی های فوق فرماندهان و افسران ارشد ایالات متحده و متحدان کلیدی آنها در خاورمیانه حضور به هم می رسانند و در خصوص تحولات و مسایل نظامی و امنیتی کشورهای منطقه و همچنین سیاست های نظامی ناتو در منطقه به بحث و گفت وگو می پردازند.
* برگزاری سمینارهای سیاسی: در این سمینارها که گفته می شود باحضور مقامات برجسته کنگره و کاخ سفید در پشت درهای بسته برگزار می شود، تحولات سیاست ایالات متحده در خاورمیانه مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
* انتشارات: موسسه واشنگتن هر ساله طیف گسترده ای از نشریات را در رابطه با موضوعات مربوط به خاورمیانه و سیاست ایالات متحده منتشر می کند.
* برنامه های پژوهشی: این موسسه با گرد هم آوردن کارشناسان برجسته میزها و کارگروه های تخصصی متعددی را در حوزه کشورهای خاورمیانه ایجاد کرده است که هر کدام تحولات سیاسی، نظامی، اجتماعی و اقتصادی این کشورها را بررسی می کنند.
* گروه مطالعه ریاست جمهوری: این گروه به بررسی و تهیه پیش نویس طرح اولیه سیاست های آینده دولت در مورد خاورمیانه می پردازند.
کارکنان این موسسه پژوهشی شامل کارشناسان ارشد در زمینه های مختلف سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی هستند که تمامی زوایای سیاست خاورمیانه را پوشش می دهند. این افراد به زبان محلی مناطق مختلف تسلط داشته و حتی بسیاری از آنها در مأموریت های مختلف در آن مناطق زندگی کرده و یا کار می کنند. یکی از ویژگی های مهم این موسسه، ارتباط نزدیک و تنگاتنگ با شورای امنیت ملی، وزارت امور خارجه، پنتاگون و سرویس های اطلاعاتی آمریکا است که عمده راهبردها و سیاست های خاورمیانه آنها را طراحی و تدوین می کند. حتی گفته می شود برخی از کارشناسان این موسسه در ساختار سیاسی، نظامی و امنیتی ایالات متحده مشغول کار و فعالیت هستند.
همچنین، کارشناسان این موسسه با رسانه های بزرگ آمریکایی و بین الملل از طریق مصاحبه و ارائه مقاله و مطلب همکاری دارند. البته مخاطبین این موسسه به دو دسته مخاطبین عام (عمومی) و افراد خاص تقسیم می شوند.
این موسسه دارای تولیدات و انتشارات متعددی است که شامل انواع کتب، گزارشهای ویژه، برنامه تمرکز سیاسی، چشم اندازها و توصیه های سیاسی و …. می باشد. بخش دیگر تولیدات موسسه واشنگتن به نام «باید خواند شود»یا (must reading) است که برای مقامات، دیپلماتها و روزنامه نگاران در سراسر جهان منتشر می گردد و نوع دیگر تولیدات آن « تحلیل های آنی» (instant analysis) است که به تحلیل رویدادها و وقایع میپردازد.
مراکز وابسته
موسسه مطالعات واشنگتن دارای مراکز متعدد مطالعاتی است که در حوزه های تخصصی مختلفی فعالیت دارند این مراکز عبارتند از: مرکز مطالعات سیاست های دولتهای عرب که تمرکز آن بر روی بررسی و تحلیل تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دول عربی منطقه و ارائه توصیه های سیاسی به مقامات کاخ سفید در خصوص آخرین وضعیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی منطقه می باشد. مدیر این مرکز «دیوید شنکر» می باشد؛ مرکز تحقیقاتی امنیت ایران از دیگر مراکز پژوهشی این موسسه است که تمرکز اصلی آن بر روی مسایل نظامی و برنامه هسته ای ایران می باشد. از دیگر فعالیت های عمده این مرکز، بزرگنمایی نظامی و اتمی ایران در منطقه و همچنین فضاسازی منفی علیه ایران می باشد که توسط «پاتریک کلاوسون» مدیریت می شود؛ مرکز مطالعات خلیج و سیاست انرژی یکی دیگر از مراکز زیر مجموعه موسسه واشنگتن می باشد که بر روی بررسی سیاست های نفتی دول عربی خلیج از جمله عربستان، کویت، امارات متحده عربی و… تمرکز مطالعاتی دارد. این مرکز که توسط «سیمون هاندرسون» اداره می شود، سیاست های آمریکا در خصوص نزدیکی با دول عربی محافظه کار را تدوین و طراحی می کند؛ مرکز مطالعات امنیتی و نظامی، یکی از مراکز وابسته به موسسه واشنگتن است که در حوزه بررسی تحولات نظامی کشورهای منطقه خصوصاً ایران تمرکز داشته و همچنین در تحلیل مباحث امنیتی کشورهای منطقه حوزه مطالعاتی عمیقی دارد.
این مرکز توسط «میشل ایزن استاد» مدیریت می شود. همچنین این مرکز دارای کارشناسانی از اسرائیل، اردن و ترکیه می باشد که بر روی مسایلی چون بحران عرب- اسرائیل، ایران هسته ای، تروریسم منطقه ای و… فعالیت می کنند؛ مرکز پروسه صلح در خاورمیانه یکی دیگر از مراکز مطالعاتی وابسته به موسسه واشنگتن است که بر روی سیاست ها و راهبردهای آمریکا در روند صلح در خاورمیانه تمرکز مطالعاتی داشته و توسط «دیوید ماکوسکی» اداره می شود؛ مرکز «فیکرا»، از دیگر مراکز مطالعاتی موسسه واشنگتن است که تحت عنوان شکست افراط گرایی از طریق قدرت ایده ها که بر روی مسایل فکری و مذهبی منطقه تمرکز مطالعاتی دارد. این مرکز که توسط «اسکات کارپنتر» اداره می شود همچنین بر روی گروهها و فرقه های اسلامی منطقه تمرکز پژهشی دارد؛ مرکز ضدتروریسم و اطلاعات از دیگر مراکز وابسته به این موسسه است که بر روی تدوین سیاست های آمریکا در برخورد با گروههای اسلامی جهادی منطقه نظیر حماس، حزب الله و گروههای جهادی افغانی تمرکز مطالعاتی داشته و توسط «متیو لویط » اداره می شود؛ مرکز مطالعات ترکیه از دیگر مراکز موسسه واشنگتن است که بر روی سیاست خارجی، مسایل سیاسی و نظامی و همچنین تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ترکیه تمرکز مطالعاتی داشته و توسط «سونر کپتای» مدیریت می شود.
عملکرد موسسه واشنگتن در روند تاریخی
در طول دهه ۹۰ ، تمرکز اصلی این موسسه بر روی مسئله روابط سیاسی اعراب و اسرائیل قرار داشت. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و وقوع جنگ اول در خلیج فارس و تغییر در اهداف استراتژیک آمریکا و تمرکز آن بر روی منطقه خاورمیانه، دامنه وسعت پژوهش این موسسه در منطقه گسترش یافت. البته در ابتدا عمده توان مطالعاتی، بیشتر بر روی ترکیه و گسترش سیاست اسلامی پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی تمرکز داشت.
پس از حوادث ۱۱ سپتامبر، باز هم دامنه مطالعات و پژوهش موسسه گسترده تر شد و با بهانه تروریسم به عنوان مشکل اصلی ایالات متحده، تمرکز جدی بر روی گروههای جهادی اسلامی منطقه خصوصاً شیعی قرار داشت. البته این موسسه و مراکز مطالعاتی وابسته به آن تمرکز خود را جهت تدوین راهبردهای کاخ سفید در فعال کردن حوزه دیپلماسی عمومی آمریکا در منطقه قرار دادند. همچنین این موسسه، با اختصاص منابع کلان مالی در منطقه تلاش کرده تا با بزرگنمایی موضوعاتی چون افراط گرایی اسلامی، برنامه هسته ای ایران، تروریسم و گسترش سلاح های کشتار جمعی به خصوص سلاح اتمی در جهت ترمیم چهره آمریکا در منطقه و همچنین توجیه حضور نظامی ناتو در خاورمیانه درآید.
این موسسه تمرکز مطالعاتی عمیقی بر روی ایران دارد، به طوری که با ایجاد کارگروههای متعدد در حوزه های سیاسی، نظامی، اجتماعی، اقتصادی و هسته ای تمرکز شدیدی بر روی تحولات ایران داشته است. همچنین با استفاده از کارشناسان ایرانی مقیم آمریکا نظیر «مهدی خلجی» که به دنبال ارتباط گیری با گروههای مخالف خارجی و داخلی ایران می باشد.
مجید زادبود
http://www.psyop.ir/?p=4349 |