اهميت مناظره هاي امام رضا (ع)
انگيزه مأمون از برگزاري اين گونه مناظره ها ، هر چند مورد اختلاف پژوهشگران و صاحب نظران است ، اما در اين نكته نمي توان ترديد كرد كه غلبه امام بر حريفان و طرف هاي مناظره با استناد بر كتاب هاي خودشان و بر اساس منطقي محكم و استوار ، در نهايت به اثبات حقّانيت و احياي اسلام ، مجاب شدن مدعيان گوناگون ، اثبات برتري و حقّانيت ائمّه اهل بيت (ع) و پيروان و شيعيان آنها منجر شد.
در پي اين مناظره ها بود كه يكي از پوياترين كانون هاي علوم اسلامي ، به ويژه شيعي ، در خراسان پا گرفت و در دوره هاي بعد ، به ايفاي نقشي حياتي در پاس داري از اسلام و تشيّع و ترويج آن پرداخت .
ارزش هرچه بيشتر اين مناظره ها ، به ويژه با استناد بر كتب مقدّسي همچون تورات ، انجيل و زبور ، زماني به خوبي روشن مي شود كه شرايط شگفتِ حاكم بر منطقه عمومي خراسان بزرگ از نظر تنوّع فرقه ها و نحله هاي ديني و مذهبي گوناگون و چالش هايي كه از اين ناحيه متوجه اسلام و جامعه مسلمانان بود ، مورد توجه قرار گيرد .
كنكاشي در مناظرات علمي امام رضا (ع)
در دوران امامت امام رضا (ع) انديشه هاي كلامي در دنياي اسلام مخصوصاً در شهرهايي چون بغداد ، كوفه ، بصره و منطقه خراسان بزرگ بسيار رونق گرفته بود و مكاتب و مذاهب كلامي مختلف چه در حوزه اسلام و چه در ميان اديان ديگر پديد آمده بود و مباحث اعتقادي ميان اديان و مذاهب مختلف مورد مناقشه فراوان بود .
ترجمه آثار يوناني ، ايراني و هندي در دوران امام رضا (ع)
دلايل مختلفي را براي اين اتفاق مي توان شمرد ازجمله آن ترجمه فراوان آثار يوناني و ايراني و حتي هندي به زبان عربي بود كه در بيتالحكمه كه توسط هارون تأسيس شده بود ، انجام مي گرفت ، در اين دوران گاه يك كتاب چندين مرتبه ترجمه مي شد و در اختيار دانش پژوهان دنياي اسلام قرار مي گرفت و اين سيل ترجمه ها انديشمندان مسلمان را به تكاپو مي انداخت تا آن را در حوزه علوم اسلامي مورد استفاده قرار دهند و از آنجا كه در سرزمين هاي اسلامي بسياري ديگر از متدينين به ديگر اديان زندگي آزادي داشتند ، انديشمندان غير مسلمان نيز آن انديشههاي وارداتي را در متون علمي خود مورد استفاده قرار دادند
اوج فعاليت معتزله و جبرگرايان در عصر رضوي
در اين ميان در ميان متكلمان مسلمان انديشه اعتزال با تمام كجي هايي كه داشت از آنجا كه مورد حمايت حكومت عباسي بود ، در مقابل انديشه جبرگرايان در حوزههاي انديشه غلبه كرده بود ، در ميان اين دو انديشه انحرافي امامان معصوم عليهمالسلام بر آن بودند كه متكلمان و انديشمندان شيعي را از مكتب جبر و تفويض پرهيز دهند و با شعار «لاجبر ولاتفويض بل امر بينالامرين» انديشه ناب اسلام را تبيين كنند و از ورود شيعيان به مباحث پوچ و بيفايده اي چون خلق قرآن يا قديم بودن آن برهانند .
از سويي آنان را از عقلگرايي افراطي پرهيز مي دادند و از سويي با انديشه تعطيل در مباحث توحيدي بيم مي دادند ، در اين دوران با تأليف كتب فراوان در حوزه مقالات و فرق كه انديشه هر يك از اديان و مذاهب را تبيين مي كردند ، بازار رديه نويسي و مناظره پررونق گشته بود ، گاه بر يك كتاب يا يك انديشه بارها رديه نوشته مي شد و در مقابل مدافعين آن بارها بر رديه ها رديه مي نگاشتند .
متكلمان براي برگزاري جلسات مناظره با مخالفين به شهرهاي مختلف سفر مي كردند و جلسات مناظره با حضور هواداران دو طرف برگزار مي شد و بسياري از اين جلسات در حضور حاكمان و اصحاب قدرت انجام مي گرفت كه البته در بسياري از اين جلسات اصول مناظره چه در روش و چه در محتوا رعايت نمي شد .
هدف فريبكارانه مأمون در گسترش انديشه اعتزالي
با آغاز حكومت مأمون كه خود از دانشمندان عقل گرا با انديشه اعتزالي به شمار مي آمد ، اين مناظرات با حمايت خليفه و گاه در محضر وي برگزار مي شد ، حكومت عباسي از برگزاري اين جلسات اهداف خاصي را پي گيري مي كرد ، از جمله اين مناظرات كه در تاريخ ثبت شده مناظرات امام رضا (ع) با برترين انديشمندان مسلمان و غير مسلمان از اديان مختلف است كه با درخواست آمرانه مأمون برگزار شد و خليفه در ظاهر هدف خود را آزمودن وليعهد دانشمند خود تسط علما فرق و اديان مختلف بيان مي كرد .
مناظراتي به يادماندني ثامنالحجج (ع) با سران عقايد مختلف
هر چند در باطن در آرزوي شكست و تحقير امام بود تا از اين ميان از قدرت شيعيان بكاهد ، در اين راستا امام علي بن موسي الرضا (ع) ، مناظراتي را با با جاثليق (اين كلمه لقب پيشواي عيسويان بود) ، با رأس الجالوت (اين كلمه لقب پيشواي يهود بود) ، با هربذ اكبر (اين كلمه لقب پيشواي زرتشتي بود) ، با عمران صابي (از پيروان حضرت يحيي(ع)) ، با سليمان مروزي كه وي عالم بزرگ علم كلام در خطه خراسان بود ، با علي بن محمد بن جهم ؛ ازدشمنان اهل بيت و با متكلمان مذاهب مختلف در بصره برگزار كرد .
شيوه عملياتي امام رضا (ع) در برگزاري كرسي هاي آزاد انديشي
در اين جلسات امام (ع) علاوه بر اينكه با استدلال هاي دقيق و علمي خود از منابع مورد قبول طرف مقابل وي را به خضوع وا مي داشت ، با اخلاق والاي خود آنان را شيفته منش و رفتار خود مي كرد و با آنكه حضرت (ع) مقام حكومتي بالايي داشتند ، هرگز در مناظرات خويش به طرف مقابل اهانت و پرخاش نمي كردند و از تحكم و توهين پرهيز و با تحمل و بردباري سخنان مخالفين را شنيده آن را نقد مي كردند .
محتواي اين مناظرات در كتب مختلف ثبت شده و همواره مورد استفاه متكلمان مسلمان بوده و روششناسي مناظرات امام نيز ميتواند راه گشاي ما در هر چه بهتر برگزار كردن كرسي هاي مناظره و آزادانديشي باشد ، در اين مناظرات نكات ظريفي وجود دارد كه بر هر انديشمند مسلمان لازم است با الگو قرار دادن آن در اعتلاي انديشه اسلامي بكوشد . فزون تر از اين مي توان گفت اين جلسات مي تواند الگويي در تدوين سند چگونگي يك مناظره صحيح و اخلاق محور در ميان تمامي انديشمندان اديان و مذاهب در سراسر دنيا قرار گيرد و در اين صورت است كه مي توان گفت آزادي بيان منجر به رفتارهايي كه موجب انحطاط ارزش هاي اخلاقي انسان است ، نخواهد شد و اين آزادي بيان ابزاري براي اهانت و توهين به ديگران نخواهد بود و رفتارهايي كه از جامعه غربي در اين دوران بارها تكرار شده و با ابزارهاي مختلف اعم از فيلم و مقاله و كاريكاتور و غيره ارزش هاي ديگران را به سخره گرفته و مورد اهانت قرار دادهاند ، ناشي از دوري از تعاليم پيامبران و ائمه معصومين (ع) است .
منبع: aqr.ir
www.shafaqna.com/persian
|