سراج اندیشه

متن مقاله:

مقدمه
مباحث دوره های تربیت و تعالی با رویکرد اخلاقی تربیتی مطرح می شوند و یکی از موضوعات پیش بینی شده در دوره های مجردی و همچنین دوره های خانوادگی (نوبت دوم) موضوع معاد می باشد . و از آنجایی که مباحث معاد به زندگی اخروی و حیات جاودانه انسان می پردازد، می تواند حاوی مطالب ارزشمند و سازنده ای برای مخاطبان در ابعاد اخلاقی تربیتی باشد.
برای مجموعه مطالبی که در 3 سال اخیر در موضوع معاد پیش بینی شده بود، کتابی تدوین گردیده و در اختیار کارکنان قرار خواهد گرفت. ولی از آنجایی که یکی از سرفصل های سال 94 سرفصل «رابطه بین عمل انسان در این عالم و نتیجه آن در آخرت» می باشد و در کتاب به صورت کامل به آن پرداخته نشده است ، پژوهشی در این رابطه صورت گرفت و آیات مربوطه استخراج و دسته بندی شد و تحت عنوان« رابطه عمل در دنیا و نتیجه آن در آخرت از دیدگاه قرآن » تنظیم گردیده تا اساتید محترم با در اختیار داشتن این مباحث، با اطلاعات و اشراف بیشتر مطالب خود را برای فراگیران ارائه نمایند.
طرح کلی بحث:
ازمجموع بیش از شش هزارآیات قران حدود هزار و پانصد آیه آن بنا به گفته استاد مطهری مربوط به معاد می باشد که نشان دهنده اهمیت و جایگاه معاد در معارف اسلامی و بیانگر ضرورت توجه به آن از سوی انسان ها است. از این تعداد آیات مربوط به معاد بخش قابل توجهی نیز به موضوع رابطه دنیا و آخرت می پردازد که بیان و نقل آنها خود کتاب مستقل و پرحجمی را می طلبد. لذا با توجه به محدویت ساعات و جلسات بحث در اینجا تنها معدودی از این آیات را به عنوان نمونه آورده ایم تا سرخطی برای مربیان و اساتید محترم باشد. در ضمن برای مطالعه بیشتر در این رابطه اساتید محترم می توانند به کتابهای: آموزش اصول دین ( درسهای 52 و 53) از حضرت آیت الله مصباح یزدی و زندگی جاوید و حیات اخروی از استاد شهید مرتضی مطهریره مراجعه فرمایند.
دسته بندی آیات:
آیاتی که به طرح مساله « رابطه عمل در دنیا و نتیجه آن در آخرت » می پردازد را می توان به دسته های مختلف تقسیم نمود که مهم ترین آنها پنج دسته زیر هستند:
الف - آیاتی که بیانگرآن هستند، اعمال و رفتار خوب و بد انسان در قیامت تجسم می یابند و همه افراد اعمال و رفتار خود را در به صورت ها و شکل های مختلف ( مطابق با ماهیت عمل و رفتار) می بینند :
برخی از آیات صرفا به تجسم و حضور اعمال اشاره نموده و برخی از آیات به عکس العمل افراد در هنگام مشاهده اعمال و رفتار نیز اشاره می نمایند. نمونه هایی از این آیات عبارتند از:
1- وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ. (البقرة/110)
و نماز را برپا داريد و زکات را ادا کنيد؛ و هر کار خيري را براي خود از پيش مي‌فرستيد، آن را نزد خدا (در سراي ديگر) خواهيد يافت؛ خداوند به اعمال شما بيناست.

2- وَقَالَ الَّذِينَ اتَّبَعُوا لَوْ أَنَّ لَنَا كَرَّةً فَنَتَبَرَّأَ مِنْهُمْ كَمَا تَبَرَّءُوا مِنَّا كَذَلِكَ يرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَاتٍ عَلَيهِمْ وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ. (البقرة/167)
و (در اين هنگام) پيروان مي‌گويند: «کاش بار ديگر به دنيا برمي‌گشتيم، تا از آنها [= پيشوايان گمراه‌] بيزاري جوييم، آن چنان که آنان (امروز) از ما بيزاري جستند! (آري،) خداوند اين چنين اعمال آنها را به صورت حسرت‌زايي به آنان نشان مي‌دهد؛ و هرگز از آتش (دوزخ) خارج نخواهند شد.
3- يوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ مِنْ خَيرٍ مُحْضَرًا وَمَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَينَهَا وَبَينَهُ أَمَدًا بَعِيدًا وَيحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَاللَّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبَادِ. (آل عمران/30)
روزي که هر کس، آنچه را از کار نيک انجام داده، حاضر مي‌بيند؛ و آرزو مي‌کند ميان او، و آنچه از اعمال بد انجام داده، فاصله زماني زيادي باشد. خداوند شما را از (نافرماني) خودش، برحذر مي‌دارد؛ و (در عين حال،) خدا نسبت به همه بندگان، مهربان است.
4- وَلَايحْسَبَنَّ الَّذِينَ يبْخَلُونَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيرًا لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يوْمَ الْقِيامَةِ وَلِلَّهِ مِيرَاثُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ. (آل عمران/180)
کساني که بخل مي‌ورزند، و آنچه را خدا از فضل خويش به آنان داده، انفاق نمي‌کنند، گمان نکنند اين کار به سود آنها است؛ بلکه براي آنها شر است؛ بزودي در روز قيامت، آنچه را نسبت به آن بخل ورزيدند، همانند طوقي به گردنشان مي‌افکنند. و ميراث آسمانها و زمين، از آن خداست؛ و خداوند، از آنچه انجام مي‌دهيد، آگاه است.
5- لِيحْمِلُوا أَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يوْمَ الْقِيامَةِ وَمِنْ أَوْزَارِ الَّذِينَ يضِلُّونَهُمْ بِغَيرِ عِلْمٍ أَلَا سَاءَ مَا يزِرُونَ. (النحل/25)
آنها بايد روز قيامت، (هم) بار گناهان خود را بطور کامل بر دوش کشند؛ و هم سهمي از گناهان کساني که بخاطر جهل، گمراهشان مي‌سازند! بدانيد آنها بار سنگين بدي بر دوش مي‌کشند.

6- قدْ خَسِرَ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِلِقَاءِ اللَّهِ حَتَّى إِذَا جَاءَتْهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً قَالُوا يا حَسْرَتَنَا عَلَى مَا فَرَّطْنَا فِيهَا وَهُمْ يحْمِلُونَ أَوْزَارَهُمْ عَلَى ظُهُورِهِمْ أَلَا سَاءَ مَا يزِرُونَ. (الأنعام/31)
آنها که لقاي پروردگار را تکذيب کردند، مسلما زيان ديدند؛ (و اين تکذيب، ادامه مي يابد) تا هنگامي که ناگهان قيامت به سراغشان بيايد؛ مي‌گويند: «اي افسوس بر ما که درباره آن، کوتاهي کرديم!» و آنها (بار سنگين) گناهانشان را بر دوش مي‌کشند؛ چه بد باري بر دوش خواهند داشت.
7- کل إِنْسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَائِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يوْمَ الْقِيامَةِ كِتَابًا يلْقَاهُ مَنْشُورًا. (الإسراء/13)
و هر انساني، اعمالش را بر گردنش آويخته‌ايم؛ و روز قيامت، کتابي براي او بيرون مي‌آوريم که آن را در برابر خود، گشوده مي‌بيند! (اين همان نامه اعمال اوست.
8- وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيقُولُونَ يا وَيلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا وَوَجَدُوا مَا عَمِلُوا حَاضِرًا وَلَا يظْلِمُ رَبُّكَ أَحَدًا. (الکهف/49)
و کتاب [= کتابي که نامه اعمال همه انسانهاست‌] در آن جا گذارده مي‌شود، پس گنهکاران را مي‌بيني که از آنچه در آن است، ترسان و هراسانند؛ و مي‌گويند: «اي واي بر ما! اين چه کتابي است که هيچ عمل کوچک و بزرگي را فرونگذاشته مگر اينکه آن را به شمار آورده است؟! و (اين در حالي است که) همه اعمال خود را حاضر مي‌بينند؛ و پروردگارت به هيچ کس ستم نمي‌کند.
9- وَبَدَا لَهُمْ سَيئَاتُ مَا كَسَبُوا وَحَاقَ بِهِمْ مَا كَانُوا بِهِ يسْتَهْزِئُونَ. (الزمر/48)
در آن روز اعمال بدي را که انجام داده‌اند براي آنها آشکار مي‌شود، و آنچه را استهزا مي‌کردند بر آنها واقع مي‌گردد.
در سوره جاثیه نیز مشابه آیه فوق آمده است : وَبَدَا لَهُمْ سَيئَاتُ مَا عَمِلُوا وَحَاقَ بِهِمْ مَا كَانُوا بِهِ يسْتَهْزِئُونَ(33)
و بديهاي اعمالشان براي آنان آشکار مي‌شود، و سرانجام آنچه را استهزا مي‌کردند آنها را فرامي‌گيرد.
10- وَلَوْ أَنَّ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا وَمِثْلَهُ مَعَهُ لَافْتَدَوْا بِهِ مِنْ سُوءِ الْعَذَابِ يوْمَ الْقِيامَةِ وَبَدَا لَهُمْ مِنَ اللَّهِ مَا لَمْ يكُونُوا يحْتَسِبُون.َ (الزمر/47)
اگر ستمکاران تمام آنچه را روي زمين است مالک باشند و همانند آن بر آن افزوده شود، حاضرند همه را فدا کنند تا از عذاب شديد روز قيامت رهايي يابند؛و از سوي خدا براي آنها اموري ظاهر مي‌شود که هرگز گمان نمي‌کردند.
11- وَأَنْ لَيسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى وَأَنَّ سَعْيهُ سَوْفَ يرَى ثُمَّ يجْزَاهُ الْجَزَاءَ الْأَوْفَى. (النجم/39 تا41)
و اينکه براي انسان بهره‌اي جز سعي و کوشش او نيست، و اينکه تلاش او بزودي ديده مي‌شود،سپس پاداش کامل به او داده می شود.
12- وَآخَرُونَ يقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَاقْرَءُوا مَا تَيسَّرَ مِنْهُ وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَأَقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَا تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيرًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ. (المزمل/20)
و گروهي ديگر در راه خدا جهاد مي‌کنند (و از تلاوت قرآن بازمي‌مانند)، پس به اندازه‌اي که براي شما ممکن است از آن تلاوت کنيد و نماز را بر پا داريد و زکات بپردازيد و به خدا «قرض الحسنه» دهيد [= در راه او انفاق نماييد] و (بدانيد) آنچه را از کارهاي نيک براي خود از پيش مي‌فرستيد نزد خدا به بهترين وجه و بزرگترين پاداش خواهيد يافت؛ و از خدا آمرزش بطلبيد که خداوند آمرزنده و مهربان است!
13- إِنَّا أَنذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا يَوْمَ يَنظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنتُ تُرَابًا. (نبا/40)
ما شما را از عذابی نزديک می ترسانيم. روزی که آدمی هر چه را پيشاپيش فرستاده است می نگرد و کافر می گويد : ای کاش من خاک می بودم
14- وإِذَا الْجَحِيمُ سُعِّرَتْ وَإِذَا الْجَنَّةُ أُزْلِفَتْ عَلِمَتْ نَفْسٌ مَا أَحْضَرَتْ. (التکوير/12 تا 14)
و در آن هنگام که دوزخ شعله‌ور گردد،و در آن هنگام که بهشت نزديک شود، (آري در آن هنگام) هر کس مي‌داند چه چيزي را آماده کرده است.
15- يوْمَئِذٍ يصْدُرُ النَّاسُ أَشْتَاتًا لِيرَوْا أَعْمَالَهُمْ فَمَنْ يعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيرًا يرَهُ وَمَنْ يعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يرَهُ . (الزلزلة/6 تا8)
در آن روز مردم بصورت گروه‌هاي پراکنده (از قبرها) خارج مي‌شوند تا اعمالشان به آنها نشان داده شود!پس هر کس هموزن ذره‌اي کار خير انجام دهد آن را مي‌بيند!و هر کس هموزن ذره‌اي کار بد کرده آن را مي‌بيند!
ب) آیاتی که سرنوشت آخرت انسان را تنها نتیجه اعمال ورفتارهایی می داند که انسان با اختیار و اراده خود آنها را در دنیا بدست آورده و کسب نموده است:
این دسته از آیات در حقیقت تاکید می کنند که آخرت هنگام برداشت محصولاتی است که او در مزرعه دنیا آنها را کاشته بود ، از این جهت قرآن تاکید می کند که هیچ ظلمی از سوی خداوند به هیچ کس صورت نمی گیرد و انسانها نتایج و ثمرات کارهای خود را دریافت می کنند، نمونه هایی از این دسته آیات عبارتند از:
1. وَاتَّقُوا يوْمًا تُرْجَعُونَ فِيهِ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ تُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يظْلَمُونَ. (البقرة/281)
و از روزي بپرهيزيد (و بترسيد) که در آن روز، شما را به سوي خدا بازمي‌گردانند؛ سپس به هر کس، آنچه انجام داده، به طور کامل باز پس داده مي‌شود، و به آنها ستم نخواهد شد. (چون هر چه مي‌بينند، نتايج اعمال خودشان است
2. يوْمَ تَأْتِي كُلُّ نَفْسٍ تُجَادِلُ عَنْ نَفْسِهَا وَتُوَفَّى كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ وَهُمْ لَا يظْلَمُونَ. (النحل/111)
(به ياد آوريد) روزي را که هر کس (در فکر خويشتن است؛ و تنها) به دفاع از خود برمي‌خيزد؛ و نتيجه اعمال هر کسي، بي‌کم و کاست، به او داده مي‌شود؛ و به آنها ظلم نخواهد شد!
3. يوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ فَمَنْ أُوتِي كِتَابَهُ بِيمِينِهِ فَأُولَئِكَ يقْرَءُونَ كِتَابَهُمْ وَلَا يظْلَمُونَ فَتِيلًا. (الإسراء/71)
(به ياد آوريد) روزي را که هر گروهي را با پيشوايشان مي‌خوانيم! کساني که نامه عملشان به دست راستشان داده شود، آن را (با شادي و سرور) مي‌خوانند؛ و بقدر رشته شکاف هسته خرمايي به آنان ستم نمي‌شود!
4. وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيهُمْ مَشْكُورًا. (الإسراء/19)
و آن کس که سراي آخرت را بطلبد، و براي آن سعي و کوشش کند -در حالي که ايمان داشته باشد- سعي و تلاش او، (از سوي خدا) پاداش داده خواهد شد.
5. وَمَنْ كَانَ فِي هَذِهِ أَعْمَى فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمَى وَأَضَلُّ سَبِيلًا. (الإسراء/72)
و کسي که در اين جهان (از ديدن چهره حق) نابينا بوده است، در آخرت نيز نابينا و گمراه تر است!
6. وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ لِيَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيئًا وَإِنْ كَانَ مِثْقَالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ أَتَينَا بِهَا وَكَفَى بِنَا حَاسِبِينَ. (الأنبياء/47)
ما ترازوهاي عدل را در روز قيامت برپا مي‌کنيم؛ پس به هيچ کس کمترين ستمي نمي‌شود؛ و اگر بمقدار سنگيني يک دانه خردل (کار نيک و بدي) باشد، ما آن را حاضر مي‌کنيم؛ و کافي است که ما حساب‌کننده باشيم!
7. مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيرٌ مِنْهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيئَةِ فَلَا يجْزَى الَّذِينَ عَمِلُوا السَّيئَاتِ إِلَّا مَا كَانُوا يعْمَلُونَ(القصص/84)
کسي که کار نيکي انجام دهد، براي او پاداشي بهتر از آن است؛ و به کساني که کارهاي بد انجام دهند، مجازات بدکاران جز (به مقدار) اعمالشان نخواهد بود.
8. إِنْ كَانَتْ إِلَّا صَيحَةً وَاحِدَةً فَإِذَا هُمْ جَمِيعٌ لَدَينَا مُحْضَرُونَ فَالْيوْمَ لَا تُظْلَمُ نَفْسٌ شَيئًا وَلَا تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. (يس53)/54)
صيحه واحدي بيش نيست، ناگهان همگي نزد ما احضار مي‌شوند! (و به آنها گفته مي‌شود:) امروز به هيچ کس ذره‌اي ستم نمي‌شود، و جز آنچه را عمل مي‌کرديد جزا داده نمي‌شويد!
9. الْيوْمَ نَخْتِمُ عَلَى أَفْوَاهِهِمْ وَتُكَلِّمُنَا أَيدِيهِمْ وَتَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِمَا كَانُوا يكْسِبُونَ. (يس/65)
امروز بر دهانشان مهر مي‌نهيم، و دستهايشان با ما سخن مي‌گويند و پاهايشان کارهايي را که انجام مي‌دادند شهادت مي‌دهند!
10. وَوُفِّيتْ كُلُّ نَفْسٍ مَا عَمِلَتْ وَهُوَ أَعْلَمُ بِمَا يفْعَلُونَ. (الزمر/70)
و به هر کس آنچه انجام داده است بي‌کم و کاست داده مي‌شود؛ و او نسبت به آنچه انجام مي‌دادند از همه آگاهتر است.
11. الْيوْمَ تُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ لَا ظُلْمَ الْيوْمَ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ. (غافر/17)
امروز هر کس در برابر کاري که انجام داده است پاداش داده مي‌شود؛ امروز هيچ ظلمي نيست؛ خداوند سريع الحساب است!
12. وَلِكُلٍّ دَرَجَاتٌ مِمَّا عَمِلُوا وَلِيوَفِّيهُمْ أَعْمَالَهُمْ وَهُمْ لَا يظْلَمُونَ . (الأحقاف/19)
و براي هر کدام از آنها درجاتي است بر طبق اعمالي که انجام داده‌اند، تا خداوند کارهايشان را بي‌کم و کاست به آنان تحويل دهد؛ و به آنها هيچ ستمي نخواهد شد!
13. وَلِتُجْزَى كُلُّ نَفْسٍ بِمَا كَسَبَتْ وَهُمْ لَا يظْلَمُونَ. (الجاثية/22)
و تا هر کس در برابر اعمالي که انجام داده است جزا داده شود؛ و به آنها ستمي نخواهد شد!
14. وَمَا أَلَتْنَاهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ. (الطور/21)
و از (پاداش) عملشان چيزي نمي‌کاهيم؛ و هر کس در گرو اعمال خويش است!
15. وُجُوهٌ يوْمَئِذٍ نَاعِمَةٌ لِسَعْيهَا رَاضِيةٌ فِي جَنَّةٍ عَالِيةٍ. (الغاشية/8 تا 10)
چهره‌هايي در آن روز شاداب و باطراوتند، و از سعي و تلاش خود خشنودند، در بهشتي عالي جاي دارند،
ج- آیاتی که بطور کلی رستگاری در آخرت وپاداش بهشت را نتیجه ایمان و عمل صالح و رفتارهای نیکو و خسران و شقاوت وکیفر جهنم را نتیجه کفر وعمل بد و رفتارهای زشت انسان در دنیا می داند:
نمونه هایی از این دسته آیات عبارتند از:
1. الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ طَيبِينَ يقُولُونَ سَلَامٌ عَلَيكُمُ ادْخُلُوا الْجَنَّةَ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. (النحل32)
کسانی که فرشتگان (مرگ) روحشان را مي‌گيرند در حالي که پاک و پاکيزه‌اند؛ به آنها مي‌گويند: «سلام بر شما! وارد بهشت شويد به خاطر اعمالي که انجام مي‌داديد!
2. ثُمَّ قِيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا بِمَا كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ.(يونس/52)
سپس به کساني که ستم کردند گفته مي‌شود: عذاب ابدي را بچشيد! آيا جز به آنچه انجام مي‌داديد کيفر داده مي‌شويد؟
3. قَالُوا الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَذَا وَمَا كُنَّا لِنَهْتَدِي لَوْلَا أَنْ هَدَانَا اللَّهُ لَقَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ وَنُودُوا أَنْ تِلْكُمُ الْجَنَّةُ أُورِثْتُمُوهَا بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. (الأعراف/43)
اهل بهشت مي‌گويند: «ستايش مخصوص خداوندي است که ما را به اين (همه نعمتها) رهنمون شد؛ و اگر خدا ما را هدايت نکرده بود، ما (به اينها) راه نمي‌يافتيم! مسلما فرستادگان پروردگار ما حق را آوردند!» و (در اين هنگام) به آنان ندا داده مي‌شود که: «اين بهشت را در برابر اعمالي که انجام مي‌داديد، به ارث برديد!
4. يا أَيهَا الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَعْتَذِرُوا الْيوْمَ إِنَّمَا تُجْزَوْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. (التحريم/7)
اي کساني که کافر شده‌ايد امروز عذرخواهي نکنيد، چرا که تنها به اعمالتان جزا داده مي‌شويد!
5. مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ خَيرٌ مِنْهَا وَهُمْ مِنْ فَزَعٍ يوْمَئِذٍ آمِنُونَ وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيئَةِ فَكُبَّتْ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. (النمل/90)
کساني که کار نيکي انجام دهند پاداشي بهتر از آن خواهند داشت؛ و آنان از وحشت آن روز درامانند! و آنها که اعمال بدي انجام دهند، به صورت در آتش افکنده مي‌شوند؛ آيا جزايي جز آنچه عمل مي‌کرديد خواهيد داشت؟
6. يوْمَ يغْشَاهُمُ الْعَذَابُ مِنْ فَوْقِهِمْ وَمِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَيقُولُ ذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ. (العنکبوت/55)
آن روز که عذاب (الهي) آنها را از بالاي سر و پايين پايشان فرامي‌گيرد و به آنها مي‌گويد: «بچشيد آنچه را عمل مي‌کرديد» (روز سخت و دردناکي براي آنهاست!
7. مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيينَّهُ حَياةً طَيبَةً وَلَنَجْزِينَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يعْمَلُونَ. (النحل/97)هر کس کار شايسته‌اي انجام دهد، خواه مرد باشد يا زن، در حالي که مؤمن است، او را به حياتي پاک زنده مي‌داريم؛ و پاداش آنها را به بهترين اعمالي که انجام مي‌دادند، خواهيم داد.
8. وَالَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَنُبَوِّئَنَّهُمْ مِنَ الْجَنَّةِ غُرَفًا تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا نِعْمَ أَجْرُ الْعَامِلِينَ. (العنکبوت/58)
و کسانى که ايمان آورده و کارهاى شايسته کرده‌اند، قطعاً آنان را در غرفه‌هايى از بهشت جاى مى‌دهيم که از زير آنها جويها روان است، جاودان در آنجا خواهند بود؛ چه نيکوست پاداش عمل‌کنندگان!
9. مَنْ عَمِلَ سَيئَةً فَلَا يجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَمَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ يدْخُلُونَ الْجَنَّةَ يرْزَقُونَ فِيهَا بِغَيرِ حِسَابٍ. (غافر/40)
هر کس بدي کند، جز بمانند آن کيفر داده نمي‌شود؛ ولي هر کس کار شايسته‌اي انجام دهد -خواه مرد يا زن- در حالي که مؤمن باشد آنها وارد بهشت مي‌شوند و در آن روزي بي‌حسابي به آنها داده خواهد شد.
10. وَتَرَى الْمُجْرِمِينَ يوْمَئِذٍ مُقَرَّنِينَ فِي الْأَصْفَادِ سَرَابِيلُهُمْ مِنْ قَطِرَانٍ وَتَغْشَى وُجُوهَهُمُ النَّارُ لِيجْزِي اللَّهُ كُلَّ نَفْسٍ مَا كَسَبَتْ إِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ. ( (الإبراهيم/49)تا 51)
و در آن روز، مجرمان را با هم در غل و زنجير مي‌بيني! (که دستها و گردنهايشان را به هم بسته است!)لباسهايشان از قطران [= ماده چسبنده بد بوي قابل اشتعال‌] است؛ و صورتهايشان را آتش مي‌پوشاندتا خداوند هر کس را، هر آنچه انجام داده، جزا دهد! به يقين، خداوند سريع الحساب است!
11. فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَا أُخْفِي لَهُمْ مِنْ قُرَّةِ أَعْينٍ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يعْمَلُونَ أَفَمَنْ كَانَ مُؤْمِنًا كَمَنْ كَانَ فَاسِقًا لَا يسْتَوُونَ أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَى نُزُلًا بِمَا كَانُوا يعْمَلُونَ. (السجده/17 تا 19)
هيچ کس نمي‌داند چه پاداشهاي مهمي که مايه روشني چشمهاست براي آنها نهفته شده، اين پاداش کارهائي است که انجام مي‌دادند!آيا کسي که باايمان باشد همچون کسي است که فاسق است؟! نه، هرگز اين دو برابر نيستند. اما کساني که ايمان آوردند و کارهاي شايسته انجام دادند، باغهاي بهشت جاويدان از آن آنها خواهد بود، اين وسيله پذيرايي (خداوند) از آنهاست به پاداش آنچه انجام مي‌دادند.
12. وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيتُهُمْ بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيتَهُمْ وَمَا أَلَتْنَاهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَيءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ . (الطور/21)
کساني که ايمان آوردند و فرزندانشان به پيروي از آنان ايمان اختيار کردند، فرزندانشان را (در بهشت) به آنان ملحق مي‌کنيم؛ و از (پاداش) عملشان چيزي نمي‌کاهيم؛ و هر کس در گرو اعمال خويش است!
13. وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَجَعَلْنَا الْأَغْلَالَ فِي أَعْنَاقِ الَّذِينَ كَفَرُوا هَلْ يجْزَوْنَ إِلَّا مَا كَانُوا يعْمَلُونَ. (سبأ/33)
و آنان هنگامي که عذاب (الهي) را مي‌بينند پشيماني خود را پنهان مي‌کنند (تا بيشتر رسوا نشوند)! و ما غل و زنجيرها در گردن کافران مي نهيم؛ آيا جز آنچه عمل مي‌کردند به آنها جزا داده مي‌شود؟

14. وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتَ مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُوْلَئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ يُظْلَمُونَ نَقِيرًا. ﴿نساء/۱۲۴)
وكسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده‏اند به زودى آنان را در بوستانهايى كه از زير [درختان] آن نهرها روان است درآوريم هميشه در آن جاودانند وعده خدا راست است و چه كسى در سخن از خدا راستگوتر است
15. فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَكَرِهُوا أَنْ يجَاهِدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَقَالُوا لَا تَنْفِرُوا فِي الْحَرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كَانُوا يفْقَهُونَ فَلْيضْحَكُوا قَلِيلًا وَلْيبْكُوا كَثِيرًا جَزَاءً بِمَا كَانُوا يكْسِبُونَ. (التوبة/81 و 82)
تخلف‌ جويان (از جنگ تبوک،) از مخالفت با رسول خدا خوشحال شدند؛ و کراهت داشتند که با اموال و جانهاي خود، در راه خدا جهاد کنند؛ و (به يکديگر و به مؤمنان) گفتند: «در اين گرما، (بسوي ميدان) حرکت نکنيد!» (به آنان) بگو: «آتش دوزخ از اين هم گرمتر است!» اگر مي‌دانستند! از اين‌رو آنها بايد کمتر بخندند و بسيار بگريند! (چرا که آتش جهنم در انتظارشان است) اين، جزاي کارهايي است که انجام مي‌دادند!
د) آیاتی که به برخی از اعمال و رفتارهای نیک و بد اشاره نموده ونتیجه هر یک از آنها را در آخرت بیان می کند:
دقت در این آیات انسان را به این نکته رهنمون می سازد که بابد چه رفتارها و ویژگی هارا در خود تقویت واز چه خصوصیات و رفتارهایی پرهیز نماییم . برخی از این ویژگی ها در بعد مثبت مانند : صداقت، تقوا، عبودیت و توجه به محرومین و در بعد منفی مانند : ظلم و ستم ، جرم . جنایت ، تکذیب آیات الهی و روز قیامت ، تکیر و برتری جویی و... نمونه هایی از این دسته آیات عبارتند از:

1-ویژگیها و اعمال رفتاری که نتیجه آن بهشت است
1/1- صداقت و راستی
قَالَ اللَّهُ هَذَا يوْمُ ينْفَعُ الصَّادِقِينَ صِدْقُهُمْ لَهُمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا رَضِي اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُ ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ. (المائدة/119) خداوند مي‌گويد: «امروز، روزي است که راستي راستگويان، به آنها سود مي‌بخشد؛ براي آنها باغهايي از بهشت است که نهرها از زير (درختان) آن مي‌گذرد، و تا ابد، جاودانه در آن مي‌مانند؛ هم خداوند از آنها خشنود است، و هم آنها از خدا خشنودند؛ اين، رستگاري بزرگ است!»
2/1 - استقامت
إنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيهِمْ وَلَا هُمْ يحْزَنُونَ أُولَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ خَالِدِينَ فِيهَا جَزَاءً بِمَا كَانُوا يعْمَلُونَ . (الأحقاف/13 و 14)
کساني که گفتند: «پروردگار ما الله است»، سپس استقامت کردند، نه ترسي براي آنان است و نه اندوهگين مي‌شوند. آنها اهل بهشتند و جاودانه در آن مي‌مانند؛ اين پاداش اعمالي است که انجام مي‌دادند.
3/1- خشوع و انابه
مَنْ خَشِي الرَّحْمَنَ بِالْغَيبِ وَجَاءَ بِقَلْبٍ مُنِيبٍ ادْخُلُوهَا بِسَلَامٍ ذَلِكَ يوْمُ الْخُلُودِ لَهُمْ مَا يشَاءُونَ فِيهَا وَلَدَينَا مَزِيدٌ . (ق/33تا35)
آن کس که از خداوند رحمان در نهان بترسد و با قلبي پرانابه در محضر او حاضر شود! (به آنان گفته مي‌شود): بسلامت وارد بهشت شويد، امروز روز جاودانگي است!هر چه بخواهند در آنجا براي آنها هست، و نزد ما نعمتهاي بيشتري است (که به فکر هيچ کس نمي‌رسد)
4/1- نیکوکاری، اهل نماشب و استغفار و توجه به محرومین
إِنَّ الْمُتّقِينَ فِي جَنَّاتٍ وَعُيونٍ آخِذِينَ مَا آتَاهُمْ رَبُّهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُحْسِنِينَ كَانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيلِ مَا يهْجَعُونَ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يسْتَغْفِرُونَ وَفِي أَمْوَالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَالْمَحْرُومِ. (الذاريات/15تا19)
به يقين، پرهيزگاران در باغهاي بهشت و در ميان چشمه‌ها قرار دارند،و آنچه پروردگارشان به آنها بخشيده دريافت مي‌دارند، زيرا پيش از آن (در سراي دنيا) از نيکوکاران بودند! آنها کمي از شب را مي‌خوابيدند و در سحرگاهان استغفار مي‌کردند و در اموال آنها حقي براي سائل و محروم بود!
5/1- صبر و تحمل، نماز ، انفاق و گذست
وَالَّذِينَ صَبَرُوا ابْتِغَاءَ وَجْهِ رَبِّهِمْ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيةً وَيدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ جَنَّاتُ عَدْنٍ يدْخُلُونَهَا وَمَنْ صَلَحَ مِنْ آبَائِهِمْ وَأَزْوَاجِهِمْ وَذُرِّياتِهِمْ وَالْمَلَائِكَةُ يدْخُلُونَ عَلَيهِمْ مِنْ كُلِّ بَابٍ سَلَامٌ عَلَيكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ. (الرعد/22)تا 24)
و آنها که بخاطر ذات (پاک) پروردگارشان شکيبايي مي‌کنند؛ و نماز را برپا مي‌دارند؛ و از آنچه به آنها روزي داده‌ايم، در پنهان و آشکار، انفاق مي‌کنند؛ و با حسنات، سيئات را از ميان مي‌برند؛ پايان نيک سراي ديگر، از آن آنهاست(همان) باغهاي جاويدان بهشتي که وارد آن مي‌شوند؛ و همچنين پدران و همسران و فرزندان صالح آنها؛ و فرشتگان از هر دري بر آنان وارد مي‌گردند(و به آنان مي‌گويند:) سلام بر شما بخاطر صبر و استقامتتان! چه نيکوست سرانجام آن سرا(ي جاويدان)!
6/1-تقوا و پرهیزگاری
تِلْكَ الْجَنَّةُ الَّتِي نُورِثُ مِنْ عِبَادِنَا مَنْ كَانَ تَقِيا. (مريم/63)
اين همان بهشتي است که به بندگان پرهيزگار خود، به ارث مي‌دهيم.
7/1- پرهیز از برتری جویی و فساد
تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لَا يرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَلَا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ. (القصص/83)
(آري،) اين سراي آخر تو را (تنها) براي کساني قرارمي‌دهيم که اراده برتري‌جويي در زمين و فساد را ندارند؛ و عاقبت نيک براي پرهيزگاران است
8/1- سبقت در ایمان
وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ فِي جَنَّاتِ النَّعِيمِ ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ وَقَلِيلٌ مِنَ الْآخِرِينَ عَلَى سُرُرٍ مَوْضُونَةٍ مُتَّكِئِينَ عَلَيهَا مُتَقَابِلِينَ يطُوفُ عَلَيهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ بِأَكْوَابٍ وَأَبَارِيقَ وَكَأْسٍ مِنْ مَعِينٍ لَا يصَدَّعُونَ عَنْهَا وَلَا ينْزِفُونَ وَفَاكِهَةٍ مِمَّا يتَخَيرُونَ وَلَحْمِ طَيرٍ مِمَّا يشْتَهُونَ وَحُورٌ عِينٌ كَأَمْثَالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَكْنُونِ جَزَاءً بِمَا كَانُوا يعْمَلُونَ. (الواقعة/10تا24)
و کسانی که پيشگامان پيشگامند،آنها مقربانند! در باغهاي پرنعمت بهشت (جاي دارند)!گروه زيادي (از آنها) از امتهاي نخستينند،و اندکي از امت آخرين! آنها [= مقربان‌] بر تختهايي که صف‌کشيده و به هم پيوسته است قراردارند،در حالي که بر آن تکيه زده و رو به روي يکديگرند! نوجواناني جاودان (در شکوه و طراوت) پيوسته گرداگرد آنان مي‌گردند،با قدحها و کوزه‌ها و جامهايي از نهرهاي جاري بهشتي (و شراب طهور)!اما شرابي که از آن درد سر نمي‌گيرند و نه مست مي‌شوند! و ميوه‌هايي از هر نوع که انتخاب کنند،و گوشت پرنده از هر نوع که مايل باشند!و همسراني از حور العين دارند،همچون مرواريد در صدف پنهان!اينها پاداشي است در برابر اعمالي که انجام مي‌دادند!
9/1- خلوص در خدمت به محرومین
وَيطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيتِيمًا وَأَسِيرًا إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا مُتَّكِئِينَ فِيهَا عَلَى الْأَرَائِكِ لَا يرَوْنَ فِيهَا شَمْسًا وَلَا زَمْهَرِيرًا وَدَانِيةً عَلَيهِمْ ظِلَالُهَا وَذُلِّلَتْ قُطُوفُهَا تَذْلِيلًا وَيطَافُ عَلَيهِمْ بِآنِيةٍ مِنْ فِضَّةٍ وَأَكْوَابٍ كَانَتْ قَوَارِيرَا قَوَارِيرَ مِنْ فِضَّةٍ قَدَّرُوهَا تَقْدِيرًا وَيسْقَوْنَ فِيهَا كَأْسًا كَانَ مِزَاجُهَا زَنْجَبِيلًا عَينًا فِيهَا تُسَمَّى سَلْسَبِيلًا وَيطُوفُ عَلَيهِمْ وِلْدَانٌ مُخَلَّدُونَ إِذَا رَأَيتَهُمْ حَسِبْتَهُمْ لُؤْلُؤًا مَنْثُورًا وَإِذَا رَأَيتَ ثَمَّ رَأَيتَ نَعِيمًا وَمُلْكًا كَبِيرًا عَالِيهُمْ ثِيابُ سُنْدُسٍ خُضْرٌ وَإِسْتَبْرَقٌ وَحُلُّوا أَسَاوِرَ مِنْ فِضَّةٍ وَسَقَاهُمْ رَبُّهُمْ شَرَابًا طَهُورًا إِنَّ هَذَا كَانَ لَكُمْ جَزَاءً وَكَانَ سَعْيكُمْ مَشْكُورًا. (الإنسان/8) تا22)
و غذاي (خود) را با اينکه به آن علاقه (و نياز) دارند، به «مسکين» و «يتيم» و «اسير» مي‌دهند!(و مي‌گويند:) ما شما را بخاطر خدا اطعام مي‌کنيم، و هيچ پاداش و سپاسي از شما نمي‌خواهيم!ما از پروردگارمان خائفيم در آن روزي که عبوس و سخت است!(بخاطر اين عقيده و عمل) خداوند آنان را از شر آن روز نگه مي‌دارد و آنها را مي‌پذيرد در حالي که غرق شادي و سرورند!و در برابر صبرشان، بهشت و لباسهاي حرير بهشتي را به آنها پاداش مي‌دهد! اين در حالي است که در بهشت بر تختهاي زيبا تکيه کرده‌اند، نه آفتاب را در آنجا مي‌بينند و نه سرما را! و در حالي است که سايه‌هاي درختان بهشتي بر آنها فرو افتاده و چيدن ميوه‌هايش بسيار آسان است!و در گرداگرد آنها ظرفهايي سيمين و قدحهايي بلورين مي‌گردانند (پر از بهترين غذاها و نوشيدني‌ها) ،ظرفهاي بلوريني از نقره، که آنها را به اندازه مناسب آماده کرده‌اند!و در آنجا از جامهايي سيراب مي‌شوند که لبريز از شراب طهوري آميخته با زنجبيل است،از چشمه‌اي در بهشت که نامش سلسبيل است! و بر گردشان (براي پذيرايي) نوجواناني جاوداني مي‌گردند که هرگاه آنها را ببيني گمان مي‌کني مرواريد پراکنده‌اند!و هنگامي که آنجا را ببيني نعمتها و ملک عظيمي را مي‌بيني! بر اندام آنها [= بهشتيان‌] لباسهايي است از حرير نازک سبزرنگ، و از ديباي ضخيم، و با دستبندهايي از نقره آراسته‌اند، و پروردگارشان شراب طهور به آنان مي‌نوشاند!اين پاداش شماست، و سعي و تلاش شما مورد قدرداني است!
10/1- باور به حساب و کتاب روز قیامت
يوْمَئِذٍ تُعْرَضُونَ لَا تَخْفَى مِنْكُمْ خَافِيةٌ فَأَمَّا مَنْ أُوتِي كِتَابَهُ بِيمِينِهِ فَيقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيهْ إِنِّي ظَنَنْتُ أَنِّي مُلَاقٍ حِسَابِيهْ فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَاضِيةٍ فِي جَنَّةٍ عَالِيةٍ . (الحاقة/18) تا22)
در آن روز همگي به پيشگاه خدا عرضه مي‌شويد و چيزي از کارهاي شما پنهان نمي‌ماند! پس کسي که نامه اعمالش را به دست راستش دهند (از شدت شادي و مباهات) فرياد مي‌زند که: «(اي اهل محشر!) نامه اعمال مرا بگيريد و بخوانيد!من يقين داشتم که (قيامتي در کار است و) به حساب اعمالم مي‌رسم!»او در يک زندگي (کاملا) رضايتبخش قرار خواهد داشت،در بهشتي عالي،

2-ویژگیها و اعمال رفتاری که نتیجه آن جهنم است
1/2- ظلم و ستم
ثُمَّ قِيلَ لِلَّذِينَ ظَلَمُوا ذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ هَلْ تُجْزَوْنَ إِلَّا بِمَا كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ. (يونس/52)
سپس به کساني که ستم کردند گفته مي‌شود: عذاب ابدي را بچشيد! آيا جز به آنچه انجام مي‌داديد کيفر داده مي‌شويد؟
2/2-تکبر و خود بزرگ بینی
فَادْخُلُوا أَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّرِينَ . (النحل/ 29
(به اهل جهنم گفته مي‌شود:) اکنون از درهاي جهنم وارد شويد در حالي که جاودانه در آن خواهيد بود! چه جاي بدي است جايگاه مستکبران!
3/2- عدم اعتقاد به معاد ، دل خوشی به دنیا و غفلت
إِنَّ الَّذِينَ لَا يرْجُونَ لِقَاءَنَا وَرَضُوا بِالْحَياةِ الدُّنْيا وَاطْمَأَنُّوا بِهَا وَالَّذِينَ هُمْ عَنْ آياتِنَا غَافِلُونَ أُولَئِكَ مَأْوَاهُمُ النَّارُ بِمَا كَانُوا يكْسِبُونَ. (يونس/7 تا 8)
آنها که ايمان به ملاقات ما (و روز رستاخيز) ندارند، و به زندگي دنيا خشنود شدند و بر آن تکيه کردند، و آنها که از آيات ما غافلند،(همه) آنها جايگاهشان آتش است، بخاطر کارهايي که انجام مي‌دادند!
4/2- چشم و گوش را از یاد خدا بستن
وَعَرَضْنَا جَهَنَّمَ يوْمَئِذٍ لِلْكَافِرِينَ عَرْضًا الَّذِينَ كَانَتْ أَعْينُهُمْ فِي غِطَاءٍ عَنْ ذِكْرِي وَكَانُوا لَا يسْتَطِيعُونَ سَمْعًا . (الکهف/100 و 101)
در آن روز، جهنم را بر کافران عرضه مي‌داريم! همانها که پرده‌اي چشمانشان را از ياد من پوشانده بود، و قدرت شنوايي نداشتند!
5/2- دوستی با دشمنان و مغضوبین خداوند
أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ تَوَلَّوْا قَوْمًا غَضِبَ اللَّهُ عَلَيهِمْ مَا هُمْ مِنْكُمْ وَلَا مِنْهُمْ وَيحْلِفُونَ عَلَى الْكَذِبِ وَهُمْ يعْلَمُونَ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ عَذَابًا شَدِيدًا إِنَّهُمْ سَاءَ مَا كَانُوا يعْمَلُونَ. (المجادلة/14و15)
آيا نديدي کساني را که طرح دوستي با گروهي که مورد غضب خدا بودند ريختند؟! آنها نه از شما هستند و نه از آنان! سوگند دروغ ياد مي‌کنند (که از شما هستند) در حالي که خودشان مي‌دانند (دروغ نمي‌گويند)!خداوند عذاب شديدي براي آنان فراهم ساخته، چرا که اعمال بدي انجام مي‌دادند!
6/2- استکبار، فسق و گناه
وَيوْمَ يعْرَضُ الَّذِينَ كَفَرُوا عَلَى النَّارِ أَذْهَبْتُمْ طَيبَاتِكُمْ فِي حَياتِكُمُ الدُّنْيا وَاسْتَمْتَعْتُمْ بِهَا فَالْيوْمَ تُجْزَوْنَ عَذَابَ الْهُونِ بِمَا كُنْتُمْ تَسْتَكْبِرُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيرِ الْحَقِّ وَبِمَا كُنْتُمْ تَفْسُقُونَ. (الأحقاف/20)
آن روز که کافران را بر آتش عرضه مي‌کنند (به آنها گفته مي‌شود:) از طيبات و لذائذ در زندگي دنيا خود استفاده کرديد و از آن بهره گرفتيد؛ اما امروز عذاب ذلت‌بار بخاطر استکباري که در زمين بناحق کرديد و بخاطر گناهاني که انجام مي‌داديد؛ جزاي شما خواهد بود!
7/2- مستی و خوش گذرانی و اصرار بر انجام گناهان بزرگ
وَأَصْحَابُ الشِّمَالِ مَا أَصْحَابُ الشِّمَالِ فِي سَمُومٍ وَحَمِيمٍ وَظِلٍّ مِنْ يحْمُومٍ لَا بَارِدٍ وَلَا كَرِيمٍ إِنَّهُمْ كَانُوا قَبْلَ ذَلِكَ مُتْرَفِينَ وَكَانُوا يصِرُّونَ عَلَى الْحِنْثِ الْعَظِيمِ. (الواقعة/41) 46)
و اصحاب شمال، چه اصحاب شمالي (که نامه اعمالشان به نشانه جرمشان به دست چپ آنها داده مي‌شود)!آنها در ميان بادهاي کشنده و آب سوزان قرار دارند،و در سايه دودهاي متراکم و آتشزا!سايه‌اي که نه خنک است و نه آرامبخش!آنها پيش از اين (در عالم دنيا) مست و مغرور نعمت بودند،و بر گناهان بزرگ اصرار مي‌ورزيدند،
8/2- کفر و ناسپاسی
وَالَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ نَارُ جَهَنَّمَ لَا يقْضَى عَلَيهِمْ فَيمُوتُوا وَلَا يخَفَّفُ عَنْهُمْ مِنْ عَذَابِهَا كَذَلِكَ نَجْزِي كُلَّ كَفُورٍ. (فاطر/36)
و کساني که کافر شدند، آتش دوزخ براي آنهاست؛ هرگز فرمان مرگشان صادر نمي‌شود تا بميرند، و نه چيزي از عذابش از آنان تخفيف داده مي‌شود؛ اين گونه هر کفران‌کننده‌اي را کيفر مي‌دهيم!
9/2- عدم اعتقاد به خدا و ترغیب ننمودن دیگران به اطعام مستمندان
خُذُوهُ فَغُلُّوهُ ثُمَّ الْجَحِيمَ صَلُّوهُ ثُمَّ فِي سِلْسِلَةٍ ذَرْعُهَا سَبْعُونَ ذِرَاعًا فَاسْلُكُوهُ إِنَّهُ كَانَ لَا يؤْمِنُ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَلَا يحُضُّ عَلَى طَعَامِ الْمِسْكِينِ . (الحاقة/30 تا 34)
او را بگيريد و دربند و زنجيرش کنيد! سپس او را در دوزخ بيفکنيد!بعد او را به زنجيري که هفتاد ذراع است ببنديد؛چرا که او هرگز به خداوند بزرگ ايمان نمي‌آورد، و هرگز مردم را بر اطعام مستمندان تشويق نمي‌نمود؛
10/2- بی نمازی، همنشینی با اهل باطل ، تکذیب روز قیامت و بی توجهی به مستمندان
مَا سَلَكَكُمْ فِي سَقَرَ قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيوْمِ الدِّينِ حَتَّى أَتَانَا الْيقِينُ فَمَا تَنْفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ فَمَا لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضِينَ . (المدثر/42)تا 49)
چه چيز شما را به دوزخ وارد ساخت؟!»مي‌گويند: «ما از نمازگزاران نبوديم، و اطعام مستمند نمي‌کرديم،و پيوسته با اهل باطل همنشين و همصدا بوديم، و همواره روز جزا را انکار مي‌کرديم،تا زماني که مرگ ما فرا رسيد!»از اين رو شفاعت شفاعت‌کنندگان به حال آنها سودي نمي‌بخشد. چرا آنها از تذکر روي گردانند؟
ه) آیاتی که بطور غیر مستقیم نقش دنیا را در سرنوشت اخروی بیان می کنند. این آیات غالبا به صورت گفتگوی اهل جهنم با مومنین یا با نگهبانان جهنم و گاهی خطاب به خدا بصورت درخواست از خداوند برای بازگشت به دنیا جهت جبران اعمال ناصالح و زشت مطرح شده است:
برخی از این آیات عبارتند از:
1- وَنَضَعُ الْمَوَازِينَ الْقِسْطَ تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَهُمْ فِيهَا كَالِحُونَ أَلَمْ تَكُنْ آياتِي تُتْلَى عَلَيكُمْ فَكُنْتُمْ بِهَا تُكَذِّبُونَ قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَينَا شِقْوَتُنَا وَكُنَّا قَوْمًا ضَالِّينَ رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ . (المؤمنون/104تا 108)
شعله‌هاي سوزان آتش همچون شمشير به صورتهايشان نواخته مي‌شود؛ و در دوزخ چهره‌اي عبوس دارند. (به آنها گفته مي‌شود:) آيا آيات من بر شما خوانده نمي‌شد، پس آن را تکذيب مي‌کرديد؟! مي‌گويند: «پروردگارا! بدبختي ما بر ما چيره شد، و ما قوم گمراهي بوديم! پروردگارا! ما را از اين (دوزخ) بيرون آر، اگر بار ديگر تکرار کرديم قطعا ستمگريم (و مستحق عذاب)!» (خداوند) مي‌گويد: «دور شويد در دوزخ، و با من سخن مگوييد!
2- وَأَمَّا مَنْ أُوتِي كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَيقُولُ يا لَيتَنِي لَمْ أُوتَ كِتَابِيهْ وَلَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِيهْ يا لَيتَهَا كَانَتِ الْقَاضِيةَ مَا أَغْنَى عَنِّي مَالِيهْ هَلَكَ عَنِّي سُلْطَانِيه.ْ ( الحاقه/ 25 تا 29)
و اما كسى كه كارنامه‏اش به دست چپش داده شود گويد اى كاش كتابم را دريافت نكرده بودم و از حساب خود خبردار نشده بودم اى كاش آن [مرگ] كار را تمام مى‏كرد مال من مرا سودى نبخشيد قدرت من از [كف] من برفت.
3- يوْمَ يقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِينَ آمَنُوا انْظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَرَاءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَينَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذَابُ. (الحديد/13)
روزي که مردان و زنان منافق به مؤمنان مي‌گويند: «نظري به ما بيفکنيد تا از نور شما پرتوي برگيريم!» به آنها گفته مي‌شود: «به پشت سر خود بازگرديد و کسب نور کنيد!» در اين هنگام ديواري ميان آنها زده مي‌شود که دري دارد، درونش رحمت است و برونش عذاب!
4- الَّذِينَ اتَّخَذُوا دِينَهُمْ لَهْوًا وَلَعِبًا وَغَرَّتْهُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا فَالْيوْمَ نَنْسَاهُمْ كَمَا نَسُوا لِقَاءَ يوْمِهِمْ هَذَا وَمَا كَانُوا بِآياتِنَا يجْحَدُونَ. (الأعراف/51)
همانها که دين و آيين خود را سرگرمي و بازيچه گرفتند؛ و زندگي دنيا آنان را مغرور ساخت؛ امروز ما آنها را فراموش مي‌کنيم، همان گونه که لقاي چنين روزي را فراموش کردند و آيات ما را انکار نمودند.
5- وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقًا وَهِي تَفُورُ تَكَادُ تَمَيزُ مِنَ الْغَيظِ كُلَّمَا أُلْقِي فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يأْتِكُمْ نَذِيرٌ قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءَنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِنْ شَيءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ. (الملک6) تا 9)
و براي کساني که به پروردگارشان کافر شدند عذاب جهنم است، و بد فرجامي است! هنگامي که در آن افکنده شوند صداي وحشتناکي از آن مي‌شنوند، و اين در حالي است که پيوسته مي‌جوشد! نزديک است (دوزخ) از شدت غضب پاره پاره شود؛ هر زمان که گروهي در آن افکنده مي‌شوند، نگهبانان دوزخ از آنها مي‌پرسند: «مگر بيم‌دهنده الهي به سراغ شما نيامد؟!»مي‌گويند: «آري، بيم‌دهنده به سراغ ما آمد، ولي ما او را تکذيب کرديم و گفتيم: خداوند هرگز چيزي نازل نکرده، و شما در گمراهي بزرگي هستيد!
6- وَقِيلَ الْيوْمَ نَنْسَاكُمْ كَمَا نَسِيتُمْ لِقَاءَ يوْمِكُمْ هَذَا وَمَأْوَاكُمُ النَّارُ وَمَا لَكُمْ مِنْ نَاصِرِينَ. (الجاثية/34)
و به آنها گفته مي‌شود: «امروز شما را فراموش مي‌کنيم همان‌گونه که شما ديدار امروزتان را فراموش کرديد؛ و جايگاه شما دوزخ است و هيچ ياوري نداريد!
7- فَذُوقُوا بِمَا نَسِيتُمْ لِقَاءَ يوْمِكُمْ هَذَا إِنَّا نَسِينَاكُمْ وَذُوقُوا عَذَابَ الْخُلْدِ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ(السجده/14)
(و به آنها مي‌گويم:) بچشيد (عذاب جهنم را)! بخاطر اينکه ديدار امروزتان را فراموش کرديد، ما نيز شما را فراموش کرديم؛ و بچشيد عذاب جاودان را به خاطر اعمالي که انجام مي‌داديد!
8-وَنَادَى أَصْحَابُ الْجَنَّةِ أَصْحَابَ النَّارِ أَنْ قَدْ وَجَدْنَا مَا وَعَدَنَا رَبُّنَا حَقًّا فَهَلْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا قَالُوا نَعَمْ فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَينَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ. (الأعراف/44)
و بهشتيان دوزخيان را صدا مي‌زنند که: «آنچه را پروردگارمان به ما وعده داده بود، همه را حق يافتيم؛ آيا شما هم آنچه را پروردگارتان به شما وعده داده بود حق يافتيد؟!» در اين هنگام، ندادهنده‌اي در ميان آنها ندا مي‌دهد که: «لعنت خدا بر ستمگران باد!
9-هل ينْظُرُونَ إِلَّا تَأْوِيلَهُ يوْمَ يأْتِي تَأْوِيلُهُ يقُولُ الَّذِينَ نَسُوهُ مِنْ قَبْلُ قَدْ جَاءَتْ رُسُلُ رَبِّنَا بِالْحَقِّ فَهَلْ لَنَا مِنْ شُفَعَاءَ فَيشْفَعُوا لَنَا أَوْ نُرَدُّ فَنَعْمَلَ غَيرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ قَدْ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَضَلَّ عَنْهُمْ مَا كَانُوا يفْتَرُونَ. (الأعراف/53)
آيا آنها جز انتظار تأويل آيات (و فرا رسيدن تهديدهاي الهي) دارند؟ آن روز که تأويل آنها فرا رسد، (کار از کار گذشته، و پشيماني سودي ندارد؛ و) کساني که قبلا آن را فراموش کرده بودند مي‌گويند: «فرستادگان پروردگار ما، حق را آوردند؛ آيا (امروز) شفيعاني براي ما وجود دارند که براي ما شفاعت کنند؟ يا (به ما اجازه داده شود به دنيا) بازگرديم، و اعمالي غير از آنچه انجام مي‌داديم، انجام دهيم؟!» (ولي) آنها سرمايه وجود خود را از دست داده‌اند؛ و معبودهايي را که به دروغ ساخته بودند، همگي از نظرشان :گم مي‌شوند. (نه راه بازگشتي دارند، و نه شفيعاني!)
10- اقْرَأْ كِتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيوْمَ عَلَيكَ حَسِيبًا. (الإسراء/14)
(و به او مي‌گوييم:) کتابت را بخوان، کافي است که امروز، خود حسابگر خويش باشي!
11- إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكَافِرِينَ وَأَعَدَّ لَهُمْ سَعِيرًا خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا لَا يجِدُونَ وَلِيا وَلَا نَصِيرًا يوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يقُولُونَ يا لَيتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا . (الأحزاب/64 تا 66)
خداوند کافران را لعن کرده (و از رحمت خود دور داشته) و براي آنان آتش سوزاننده‌اي آماده نموده است،در حالي که همواره در آن تا ابد مي‌مانند، و ولي و ياوري نخواهند يافت در آن روز که صورتهاي آنان در آتش (دوزخ) دگرگون خواهد شد (از کار خويش پشيمان مي‌شوند و) مي‌گويند: «اي کاش خدا و پيامبر را اطاعت کرده بوديم!»
12-وَهُمْ يصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ. (فاطر/37)
آنها در دوزخ فرياد مي‌زنند: «پروردگارا! ما را خارج کن تا عمل صالحي انجام دهيم غير از آنچه انجام مي‌داديم!» (در پاسخ به آنان گفته مي‌شود:) آيا شما را به اندازه‌اي که هر کس اهل تذکر است در آن متذکر مي‌شود عمر نداديم، و انذارکننده (الهي) به سراغ شما نيامد؟! اکنون بچشيد که براي ظالمان هيچ ياوري نيست!
13- وَجِيءَ يوْمَئِذٍ بِجَهَنَّمَ يوْمَئِذٍ يتَذَكَّرُ الْإِنْسَانُ وَأَنَّى لَهُ الذِّكْرَى يقُولُ يا لَيتَنِي قَدَّمْتُ لِحَياتِي. (الفجر/23 و 24)
و در آن روز جهنم را حاضر مي‌کنند؛ (آري) در آن روز انسان متذکر مي‌شود؛ اما اين تذکر چه سودي براي او دارد؟!مي‌گويد: «اي کاش براي (اين) زندگيم چيزي از پيش فرستاده بودم!
14-وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ. (الملک/10)
و مي‌گويند: «اگر ما گوش شنوا داشتيم يا تعقل مي‌کرديم، در ميان دوزخيان نبوديم!»
15- وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَى وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا قَالَ كَذَلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا وَكَذَلِكَ الْيَوْمَ تُنسَى .﴿ طه/۱۲۴تا ۱۲۶ )
و هر كس از ياد من دل بگرداند در حقيقت زندگى تنگ [و سختى] خواهد داشت و روز رستاخيز او را نابينا محشور مى‏كنيم مى‏گويد پروردگارا چرا مرا نابينا محشور كردى با آنكه بينا بودم مى‏فرمايد همان طور كه نشانه‏هاى ما بر تو آمد و آن را به فراموشى سپردى امروز همان گونه فراموش مى‏شوى.
و من الله التوفیق