بسم الله الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس بیست و یکم ـ سوره بقره آیات 135 تا 141
1ـ شأن نزول آیات 135 تا 137
چند نفر از علماى يهود و مسيحيان نجران با مسلمانان بحث و گفتگو داشتند و هر يك از اين دو گروه خود را اولى و سزاوارتر به آئين حق دانسته و ديگرى را نفى مىكردند و مسلمانان را به مذهب خويش دعوت مىنمودند، آيات فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت.
آیه 135
واژه: حَنیفاً: حقّگرا، مستقیم و متمایل از باطل به سوى حقّ. (حَنَف: میل به حقّ، اعتدال)
دین ابراهیم از آن جهت، «حَنیف» نامیده شد که از هرگونه شرک و انحرافی به دور بوده و در مسیر مستقیم توحید قدم می گذارد.
2ـ توحید، اصل اساسی شناخت آیین پاک
خودپرستى و خودمحورى بهطور معمول سبب مىشود كه انسان حق را در خودش منحصر بداند، همه را بر باطل بشمرد و سعى كند ديگران را به رنگ خود در آورد چنانكه یهود و نصاری چنین میگفتند.
در حالی که دينداران واقعی كسانى هستند كه پيرو آئين توحيدى خالص باشند، توحيدى كه هيچگونه با شرك آميخته نگردد، مهمترين اصل اساسى براى شناخت آئين پاك از آئينهاى انحرافى همين رعايت كامل اصل توحيد است.
قرآن كریم در این آیه به پیامبر صلیاللهوعلیهوآلهوسلم دستور مىدهد كه در پاسخ تبلیغات آنها بگو: «بلكه ما از آیین حنیف ابراهیم پیروى مىكنیم كه از مشركان نبود.» و این، کنایه از آن است که این دو دین آلوده به شرک هستند.
پیام : به تبلیغات سوء دیگران پاسخ دهید. «قالُوا... قُل»
آیه 136
واژه: لانُفَرِّقُ: فرق نمىگذاریم. (تَفریق: پراكنده كردن، جدایى افكندن).
3ـ ایمان به همهی پیامبران؛ لازمهی پذیرش دین اسلام
این آیه، در واقع تفصیل جملهی «مِلّة اِبراهیم» در آیهی قبل است؛ یعنی لازمهی دین ابراهیم، ایمان به همهی پیامبران است. در این آیه، حساب حضرت موسى و عیسى از حساب پیروانشان جدا مىشود و آنها در ردیف پیامبران ابراهیمى قرار مىگیرند كه همچون ابراهیم مردم را به توحید ناب دعوت مىكردند.
یکی از امتیازات دین اسلام نسبت به سایر ادیان الهی، این است که اسلام به حقانیت دیگر پیامبران اعتراف داشته و به رسالت آنان ایمان دارد؛ اگرچه معتقد است آن ادیان توسط پیروانشان دستخوش تحریف گردیده است.
ایمان به همهی پیامبران، نشانهی وحدت رویه و هدف واحد آنان نیز هست.
4ـ نزول قرآن به سوي مردم
در این آیه، از تعبیر «وَ ما اُنزِلَ اِلَينَا» برای ایمان به قرآن استفاده شده است. این تعبیر بیانگر این نکته است که قرآن کریم در عین این که بر پیامبر نازل شده، بر ما هم (از طریق پیامبر) نازل شده است. بنابر این، نقطة پایانی وحی، قلب مبارك رسول اكرم صلیاللهوعلیهوآلهوسلم نیست؛ بلكه تا گوش امت اسلامی هم چنان ادامه دارد و به همین دلیل، هنگام قرائت یا گوش دادن «یا اَیّهَا الَّذینَ آمَنوا» گفتن لبیک مستحب است.
(برای مطالعه دقیقتر این موضوع به مطلبی که در این باره در سایت سراج اندیشه منتشر شده است مراجعه نمایید)
پیام : در كنار ایمان قلبى، تسلیم عملى نیز لازم است. «آمَنَّا بِاللَّهِ ... نَحنُ لَهُ مُسلِمُونَ»
آیه 137
واژه: شِقَاق: جدایی از حقّ. (شَقّ: شكافتن، نزاع و جنگ) (به كفر، گمراهى، نفاق و مشاجره نیز، تفسیر شده است).
5ـ محکومیت نژادپرستی دینی
این آیه، هرگونه انحصارطلبی و نژادپرستی دینی را ـ که توسط دین یهود و مسیحیت در آیات قبل منعکس شده بود ـ محکوم نموده و به مسلمانان خطاب میکند که بدانند تنها کسانی که چون شما به همهی پیامبران الهی ایمان داشته و خود را از آلودگى شرک خلاص كنند و به دین حقّ ـ که همان اسلام است ـ ایمان بیاورند، هدایت شدهاند و در غیر این صورت، از حقّ جدا گشته و در گمراهی خواهند بود.
پیام : ايمان نياوردن يهود و نصارى از روى عناد، لجاجت و ستيزهجويى است، نه منطق و استدلال. «وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فِي شِقاقٍ»
امام صادق عليهالسلام شقاق و ستيزهجويى را كفر مىدانند.
آیه 138
واژه:. صِبغَةَ (صَبغ: رنگ آمیزی): نوع خاصی از رنگشدن، رنگ آمیزی مخصوص.
6ـ رنگ خدایی
در این آیه آیین توحیدی و خالص را به رنگ خدایى تشبیه مىكند و این كه هر كس به این آیین بگرود، رنگ خدایى دارد؛ رنگى كه زیباتر و قشنگتر از تمام رنگهاست. میدانیم که خداوند، جسم نیست و رنگ ندارد؛ بنابراین، منظور از «صِبغَة الله ـ رنگ خدایی» در این جا، همان «اسلام» است که آیین توحیدی و مخلصانه است. آری! انسانى كه با جهانبینى توحیدى زندگى مىكند، تنها خداوند را مؤثر در عالمِ وجود دانسته و تمام قدرتهاى دیگر را نفى مىكند. زندگى چنین فردی، رنگ شاد خدایى دارد؛ چرا که با آرامش و اطمینان و به دور از هرگونه اضطراب و نگرانى و دلهره است. گفتنی است اینكه خداوند در این آیه صحبت از «رنگ خدایی» مىكند، ناظر به مراسم خاصّ مسیحیان است كه آنها كودكان خود را غسل «تعمید» مىدادند و به آب آن، رنگ زردى مخلوط مىكردند. آنان، زمانی که نوزادان را با آن مىشستند و كودک، رنگ زرد پیدا مىكرد، مىگفتند: «او رنگ نصرانیت به خود گرفت و از گناه ذاتى كه از آدم به ارث برده بوده، پاک گردید».
7ـ روایت تفسیری
از امام صادق علیهالسلام در ذیل این آیه روایت شده است:
«مراد از رنگ الهی در این آیه، همان اسلام است».
هم چنین، از آن حضرت نقل شـده است:
«مقصـود از رنـگ خدایی، ولایـت امیـرمؤمنان و اهل بیت است. خداوند، هنگامی که از مؤمنان عهد و میثاق میستاند، دل ایشان را با ولایت رنگآمیزی نمود».
پیام : زیباترین رنگها، رنگ خدایی است. «وَ مَن اَحسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبغَةً»
آیه 139
واژه:. اَتُحَاجُّونَنَا: آیا با ما بحث و جدال میکنید؟ (مُحاجَّة: حجّت آوردن، بحث و جدال)
8ـ اخلاص؛ مهمترین عامل قبولی عمل
مفهوم «اخلاص»، پاک شدن از تمام ناخالصیها میباشد. این واژه در فرهنگ دینی، بدین معناست که بنده، چیزی یا کسی را در عبادت خداوند شریک قرار ندهد و پرستش و خضوع او فقط برای جلب رضایت خدا باشد. در آیات و روایات، اخلاص، مهمترین عامل قبولی عمل ذکر شده است.
از امام صـادق علیهالسلام روایت شده است:
«پروردگار شما مهربان است و (عمل) کم را قبول میکند. بندهی خداوند، دو رکعت نماز مستحبی را فقط برای رضای خدا میخواند و خدا او را به خاطر همان دو رکعت داخل بهشت میکند».
باید توجه داشت که مىتوان به هر كارى رنگ خدایى داد. در حدیث آمده است:
شخصى در دیوار خانة خود سوراخى ایجاد مىكرد، امـام صـادق علیهالسلام پرسید: «چرا چنین میکنی؟!»، جواب داد: «تا دودِ اجاقِ منزل بیرون رود». امام فرمود: «مىتوانى این منظور را داشته باشى كه روزنهای برای ورود روشنایى قرار دهى تا اوقات نماز را بشناسى!».
یعنى اگر قرار است، روزنهاى در دیوار ایجاد شود، چرا براى هدفی الهی نباشد؟!
پیام : سعادت هر كس در گرو اعمال اوست. ادّعا و شعار كارساز نیست. «لَنا اَعمالُنا وَ لَكُم اَعمالُكُم»
آیه 140
واژه:. کَتَمَ: پوشاند (کِتمان: پوشیده داشتن، پنهانکردن)
9ـ آیا همهی پیامبران، یهودی یا نصرانی بودهاند؟
یهود و نصاری به پیامبر اکرم صلیاللهوعلیهوآلهوسلم میگفتند: «تو پیامبر نیستی! زیرا خداوند پیامبر را تنها از بنیاِسرائیل انتخاب میکند نه از عرب.» آنان حتّی پا را از این هم فراتر نهاده و هر کدام مدّعی بودند که ابراهیم، اسماعیل، اسحاق و یعقوب علیهمالسلام نیز، همآیین آنان بودهاند؛ در حالی که همهی آنان قبل از مـوسی و عیسی علیهماالسلام میزیستهاند. این، نشاندهندهی لجاجت آنان با حقّ بود که موجب میشد مسلّمات تاریخ را نیز انکار کنند. در این آیه، خداوند ایشان را به سبب این افکار جاهلانه و از روی تعصب، توبیخ و سرزنش می نماید.
پیام : پوشاندن حقایق و تسلیم نشدن در برابر حقّ، در ردیف بزرگ ترین ظلم ها می باشد. «وَ مَن اَظلَمُ مِمَّن كَتَمَ»
آیه 141
10ـ دلیل تکرار
عبارات این آیه بدون تغییر در آیه 134 وجود داشت. راز اين تكرار آن است كه اهل كتاب سخن خود را درباره ارتباط با گذشتگان تكرار كردهاند.
يهود و نصارى در اين بگو مگو پا فشارى زيادى داشتند، و از حد گذرانده بودند، با اينكه هيچ سودى به حالشان نداشت، آنهم با علمشان به اينكه ابراهيم قبل از تورات يهوديان و انجيل مسيحيان بوده، و گر نه بحث از حال انبياء و فرستادگان خدا بهطورى كه چيزى عايد شود، بسيار خوب است، مانند بحث از مزاياى رسالت انبياء و فضايل نفوس شريفه آنان كه قرآن كريم هم به اين گونه بحثها سفارش كرده، و حتى خودش از داستانهاى ايشان نقل كرده، و مردم را به تدبر در آنها امر فرموده است.
سؤالات پژوهشی
1ـ فرق میان واژة «مِلّة» با واژة «دین» چیست؟ (قاموس، مفردات)
2ـ در آیهی 139 سه دلیل برای ترک محاجّه با اهل کتاب ذکر شده است. آن سه دلیل و وجه دلالت آنها را بیان کنید. (المیزان)
3ـ وجوه ترکیبی «صِبغَة اللّه» و علت نصب آن را بیان کنید. (نمونه)
نمونه سؤالات چهار گزینهای
1ـ معنی واژه « شِقَاق » کدام است؟
الف) حقّگرا، مستقیم و متمایل از باطل به سوى حقّ
ب) پراكنده كردن، جدایى افكندن
ج) رنگ آمیزی مخصوص
د) جدایی از حقّ
2ـ کدام تعبیر بیانگر این نکته است که قرآن کریم در عین این که بر پیامبر نازل شده، بر ما هم نازل شده است؟
الف) مِلّة اِبراهیم
ب) وَ ما اُنزِلَ اِلَينَا
ج) نَحنُ لَهُ مُسلِمُونَ
د) وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما هُمْ فِي شِقاقٍ
3ـ طبق فرمایش امام صادق علیهالسلام مراد از « صِبغَة الله » چیست؟
الف) اسلام
ب) اخلاص
ج) ایمان
د) هر سه مورد
4ـ کدام آیه، هرگونه انحصارطلبی و نژادپرستی دینی را محکوم نموده است؟
الف) وَ قَالُواْ كُونُواْ هُودًا أَوْ نَصَارَى تَهْتَدُواْ قُلْ بَلْ مِلَّةَ إِبْرَاهِمَ حَنِيفًا وَ مَا كاَنَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
ب) صِبْغَةَ اللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ اللَّهِ صِبْغَةً وَ نَحْنُ لَهُ عَابِدُونَ
ج) فَإِنْ آمَنُواْ بِمِثْلِ مَا آمَنتُم بِهِ فَقَدِ اهْتَدَواْ وَّ إِن تَوَلَّوْاْ فَإِنَّمَا هُمْ فىِ شِقَاقٍ فَسَيَكْفِيكَهُمُ اللَّهُ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
د) تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَ لَكُم مَّا كَسَبْتُمْ وَ لَا تُسْئَلُونَ عَمَّا كاَنُواْ يَعْمَلُونَ
5ـ از کدام آیه سوره بقره این پیام دریافت میشود که «سعادت هر كس در گرو اعمال اوست»؟
الف) 135
ب) 137
ج) 139
د) 141
نکته: برای اجرای کامل و بدون نقص پاورپونت های نورمبین از powerpoint 2013 به بالا استفاده کنید.
|