سراج اندیشه

بسم الله‎‏ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس 35 ـ سوره بقره آیات 220 تا 224 ـ جزء دوم

آیه 220
فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْيَتامى قُلْ إِصْلاحٌ لَهُمْ خَيْرٌ وَ إِنْ تُخالِطُوهُمْ فَإِخْوانُكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ الْمُفْسِدَ مِنَ الْمُصْلِحِ وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ
[آری، تا] دربارة [آن‌چه به صلاح] دنیا و آخرت [است] بیندیشید. و از تو دربارة یتیمان می‌پرسند، بگو: اصلاح امور آنان بهتر است، و اگر با آنان معاشرت كنید و امورتان را با امورشان بیامیزید [كاری خداپسندانه است] آنان برادر دینی شما هستند، و خدا افسادگر [در امور یتیم] را از اصلاح گر بازمی‎شناسد. و اگر خدا می‌خواست شما را [در تكلیف و مسؤولیت نسبت به مال و جان یتیم] به زحمت می‌انداخت؛ به‌طور مُسَلَّم خدا توانای شكست‎ناپذیر و حكیم است‌.
واژه: لَاَعنَتَكُم: شما را به سختى و رنج وا ‎داشت. (مُخَالَطَة: معاشرت كردن، آمیختن)
1ـ اجازة استفاده از اموال یتیم در حدّ ضـرورت
از امـام صـادق علیه‌السلام در شأن نزول این آیه نقل شده است: «آیة 33 سورة اسراء و آیة 10 سورة نساء بر این مطلب تکیه دارند که به اموال و دارایی یتیمان، نزدیک نشوید؛ مگر در صورتی که برای آنان نفعی داشته باشد. هنگامی که این آیات نازل شد، مردمی که یتیمی در خانه داشتند، از کفالت وی فاصله گرفتند و او را به حال خود واگذاشتند و حتّی برخی آن‌ها را از خانة خود بیرون کردند. همة این کارها برای آن بود که مال یتیم را نخورند و مستحق عذاب الهی نگردند. این عمل، هم برای سرپرستان و هم برای یتیمـان، مشکلات فـراوانی به بار آورد. از این رو، خدمت پیـامبر اکرم صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم رسیدند و از این‌گونه رفتارها سؤال کردند. در پاسخ آن‌ها این آیه نازل شد و به مسلمانان گفت که شانه‌ خالی کردن از وظیفة سرپرستی یتیمان، کار درستی نیست؛ بهتر این است که سرپرستی آن‌ها را بپذیرید و کارهای آن‌ها را سامان داده و اصلاح کنید. و اگر اموال آن‌ها با اموال شما مخلوط شود، اشکالی ندارد؛ البته در صورتی که نظر شما اصلاح باشد و مانند یک برادر با آن‌ها رفتار کنید».
پیام: تكليفِ فوق طاقت در اسلام نيست. «لَوْ شاءَ اللَّهُ لَأَعْنَتَكُم»

آیه 221
وَ لا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَ لَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَ لَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَ لا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَ لَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَ اللَّهُ يَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَ الْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَ يُبَيِّنُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
و با زنان مشرك ازدواج نكنید تا زمانی كه ایمان بیاورند. به‌طور قطع كنیز با ایمان از زن آزاد مشرك بهتر است، هر چند [زیبایی و مال و موقعیت او] شما را خوش آید. و زنان با ایمان را به ازدواج مردان مشرك در نیاورید تا زمانی كه ایمان بیاورند. به‌طور مُسَلَّم بردة با ایمان از مرد آزاد مشرك بهتر است، هر چند [جمال و مال و منال او] شما را خوش آید. اینان [كه مشركند، نه تنها مردم، بلكه بی‎رحمانه زن و فرزند خود را] به سوی آتش می‌خوانند، و خدا به توفیق خود به سوی بهشت و آمرزش دعوت می‌كند، و آیاتش را برای مردم بیان می‌كند تا متذكّر شوند‌.
واژه: اَمَةٌ:‎ كنیز، زن برده.
2ـ ممنوعیت ازدواج با مشرکان
«مَرثد» یکی از یاران شجاع پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم بود که مأمور شد به مکّه برود و جمعی از مسلمانان آن‌جا را با خود بیاورد. هنگامی که وارد مکه شد، زن زیبایی که از زمان جاهلیت با او آشنا بود، به وی پیشنهاد ازدواج نمود. مرثد گفت: «این امر وابسته به اجازة پیامبر است.» برای همین بعد از مراجعت، موضوع را با پیامبر اکرم صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم در میان گذاشت و این آیه در پاسخ نازل شد.
این آیه، دلیل ممنوع بودن ازدواج با مشرکان را دعوت آن‌ها به سوی جهنّم بیان می‌کند. توجّه به این نکته بسیار مهم است که در اساس زندگی مشترک و انس گرفتن با شخص مشرک، به تدریج، انسان را از خدا دور می‌کند؛ اگرچه دعوت آن شخص مشرک، دعوت زبانی نباشد؛ زیرا عقاید باطل و صفات زشت او، کم کم در انسان با ایمان اثر می‌گذارد و او را از خدا دور کرده، به سوی شرک می‌کشاند. این تأثیر گذاری به ویژه بر فرزندان بیشتر است؛ زیرا روحیات و صفات پدر و مادر از طریق وراثت به فرزندان منتقل می‌‌شود و در ضمن، تأثیر پدر و مادر در تربیت فرزندان، امری بدیهی است؛ به ویژه اگر مادر مسلمان و مؤمن نباشد؛ زیرا فرزندان از کودکی در دامان مادر پرورش می‌یابند.
پیام: اوّل ایمان؛ بعد ازدواج، فكر نكنید شاید بعد از ازدواج ایمان بیاورند. «حَتَّى یؤمِنَّ» «حَتَّى یؤمِنُوا»

آیه 222
وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْمَحيضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِي الْمَحيضِ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرينَ
از تو دربارة حیض می‌پرسند، بگو: حیض، حالت ناملایم و زیان باری است؛ پس در زمان حیض از [آمیزش با] زنان كناره‎گیری كنید، و با آنان نزدیكی ننمایید تا پاك شوند؛ و هنگامی كه پاك شدند از جایی كه خدا به شما فرمان داده با آنان آمیزش كنید. به یقین خدا كسانی را كه بسیار توبه می‌كنند، و كسانی كه خود را [با پذیرش انواع پاكی‎ها از همة آلودگی‎ها] پاكیزه می‌كنند. دوست دارد‌.
واژه: فَاعتَزِلُوا: پس فاصله بگیرید. (اِعتزال: فاصله گرفتن.)
3ـ حکم رفتار با زنان حائض
مسلمانان در ایام حیض زنان، مطابق دوران جاهلیت با آن‌ها رفتار مى‌كردند و منتظر بیان حكم آمیزش جنسی در ایام عادت ماهانه زنان، از جانب پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم بودند. به مناسبت بحث نكاح در آیة پیشین، در این آیه گوشزد مى‌كند كه رفتار عادلانه و به دور از افراط و تفریط با زنان در این ایام، آن است كه تنها از آمیزش با آنان بپرهیزند و سایر معاشرت‌ها و استمتاعات جایز است. گفتنی است که از نظر پزشکی نیز، ثابت شده است که نزدیکی با زن حائض، زیان‌های زیادی مانند عقیم شدن و بیماری‌های مختلف به بار می‌آورد.
پیام: در سؤال كردن، حیا بى‎معنا است. «یسئَلُونَكَ عَنِ المَحِیضِ»

آیه 223
نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَّكُمْ فَأْتُواْ حَرْثَكُمْ أَنىَ‎ شِئْتُمْ وَ قَدِّمُواْ لِأَنفُسِكمُ‎ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ وَ اعْلَمُواْ أَنَّكُم مُّلَاقُوهُ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِینَ
زنان شما كشتزار شمایند، هر زمان و هر كجا كه خواستید به كشتزار خود در آیید. و [با رعایت حقوق یكدیگر، و حفظ عفت و پاكی، در سایة زناشویی و تولید نسلی پاك و شایسته، خیر و ثوابی] برای خودتان پیش فرستید، و از خدا پروا كنید، و بدانید كه او را ملاقات خواهید كرد، و مؤمنان را بشارت ده‌.
واژه: حَرث: كشت زار، محل زراعت.
4ـ هدف از غریزة جنسی
در این آیه، زنان به مزرعه و کشتزار تشبیه شده‌اند. این تشبیه بیان‌گر اهمیت جایگاه زن در بقای نسل و هدف اصلی از عمل آمیزش می‌باشد. همان‌گونه که زمین زراعی مناسب، برای تولید محصول خوب، بسیار ضروری است، تولد فرزند نیکو و صالحی ـ که مایة نیکنامی والدین خویش گردد ـ جز از مجرای طاهر و طیب (زنان پاکیزه و پاکدامن) امکان ندارد. بخش دوم آیه، به همین مطلب اشاره دارد که با پرورش فرزندان صالح، آثار نیكى براى خود پیش فرستید و در انجام اعمال زناشویی، خدا را فراموش نسازید تا زمینة تولّد فرزند ناشایسته فراهم نیاید.
پیامبر اسلام صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم فرمود: «هنگامى كه انسان مى‎میرد، امید او از همه چیز قطع مى‎شود؛ جز از سه چیز: 1ـ اموالى كه در راه خدا داده است و برکات آن پیوسته به همه می رسد؛ 2ـ علمى كه از آن سود مى‎برند؛ 3ـ فرزند صالحى كه براى او دعا مى‎كند».
پیام: زن وسیلة هوسرانی نیست؛ بلکه زمینه‌ساز حفظ نوع انسان است. «نِساؤُكُم حَرثٌ لَكُم»

آیه 224
وَ لا تَجْعَلُوا اللَّهَ عُرْضَةً لِأَيْمانِكُمْ أَنْ تَبَرُّوا وَ تَتَّقُوا وَ تُصْلِحُوا بَيْنَ النَّاسِ وَ اللَّهُ سَميعٌ عَليمٌ
و خدا را در معرض سوگندهایی كه می‌خورید قرار ندهید، [به این‌كه سوگند بخورید] كه نیكی نكنید، و تقوا پیشه نسازید، و میان مردم آشتی ندهید [خدا رضایت ندارد كه نامش وسیلة خودداری از كارهایی شود كه خودش به انجام آن‌ها فرمان داده است] و خدا [نسبت به همة گفته‎های شما] شنوا، [و نسبت به تمام كارهای شما] داناست‌.
واژه: اَیمَانِكُم: سوگندهای‌تان. (جمع یمین: سوگند و پیمان، دست راست) (سوگند را از آن جهت «یمین» گفته‎اند كه اعراب هنگامی که با هم، پیمان بسته و هم‎سوگند می‌شدند، دست راست یكدیگر را می‌فشردند. بنابراین به طور مجاز، سوگند را «یمین» گفتند.)
5ـ کار خیر را ترک نکنید
میان داماد و دختر یکی از یاران پیامبر صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم به نام «عَبدُ اللهِ بنِ رَواحه» اختلافی روی داد. او سوگند یاد کرد برای اصلاح کار آن‌ها هیچ‌گونه دخالتی نکند و در این راه گامی بر ندارد! آری! گاه اتفاق می‌افتد افرادی که به مردم خیر می‌رسانند، از آنان ناسپاسی می‌بینند و رنجیده خاطر می‌شوند، به همین دلیل قسم می‌خورند که بعد از این به مردم نیکی نکنند. این آیه و آیة بعد نازل شد که: «اگر شما کار خیری را برای خدا انجام می‌دهید، نباید آن را به بهانة این که به خدا قسم خورده‎اید، ترک کنید.
پیام: به هر مناسبتى از خدا و نام مقدّس او خرج نكنید، این كار خود نوعى جرأت و بى‎ادبى است. «وَ لا تَجعَلُوا اللَّهَ عُرضَةً لِاَیمانِكُم»
پیام: به هر مناسبتى از خدا و نام مقدّس او خرج نكنید، این كار خود نوعى جرأت و بى‎ادبى است. «وَ لا تَجعَلُوا اللَّهَ عُرضَةً لِاَیمانِكُم»

سؤالات پژوهشی
1ـ تفاوت دو واژة «یطهُرنَ» و «تَطَهَّرنَ» را از جهت معنایی بیان کنید. (التحقیق)
2ـ آیا حکم ممنوعیت ازدواج با کفار، شامل اهل کتاب نیز می‌شود؟ (المیزان)
3ـ در آیة 222 چه ارتباطی میان بخش انتهایی آیة «اِنَّ اللَّهَ یحُِبُّ التَّوَّابِینَ وَ یحُِبُّ المُتَطَهِّرِین» و بخش‌های دیگر وجود دارد؟ (نمونه، المیزان)

 

	دریافت فایل بروشور درس سی و پنج PDF
	دریافت فایل  word درس سی و پنج
	پرده نگار (پاورپوینت) درس سی و پنج

 

 نکته: برای اجرای کامل و بدون نقص پاورپونت های نورمبین از powerpoint 2013 به بالا استفاده کنید.