سراج اندیشه

بسم الله‎‏ الرحمن الرحیم
ذکر مبارک ـ درس 37 ـ سوره بقره آیات 231 تا 233 ـ جزء دوم

آیه 231
وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَأَمْسِكُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ أَوْ سَرِّحُوهُنَّ بِمَعْرُوفٍ وَ لا تُمْسِكُوهُنَّ ضِراراً لِتَعْتَدُوا وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ فَقَدْ ظَلَمَ نَفْسَهُ وَ لا تَتَّخِذُوا آياتِ اللَّهِ هُزُواً وَ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَ ما أَنْزَلَ عَلَيْكُمْ مِنَ الْكِتابِ وَ الْحِكْمَةِ يَعِظُكُمْ بِهِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ‏ءٍ عَليمٌ.
و هنگامی كه زنان را طلاق دادید و به پایان عدّة خود نزدیك شدند، آنان را [با رجوع كردن] به طور شایسته، نگه دارید یا [با ترك رجوع] به نیكی و درستی رها كنید. و آنان را برای آزار رساندن و زیان زدن نگه ندارید تا بر آنان تعدّی و ستم كنید. و هر كه چنین كند به‌طور قطع به خود ستم كرده است. و آیات خدا را به مسخره نگیرید و نعمت خدا را بر خود و آن‌چه از كتاب و حكمت بر شما نازل كرده كه شما را به آن پند می‌دهد، به یاد آرید. و از خدا پروا كنید و بدانید كه خدا به همه چیز داناست‌.
واژه: هُزُوًا: مسخره شده. (مصدر به معناى مفعول)
1ـ توصیه مجدد ـ به زنان ظلم نکنید
در این آیه به مردان گوشزد می‌شود که در صورتی که عِدّة طلاق زن تمام شد، می‌توانید به او رجوع کرده و زندگی خود را دوباره از سرگیرید و یا او را طلاق دهید. در هر دو صورت نیز، باید با زنان به گونه‌ای پسندیده و نیکو رفتار شود. به همین خاطر، حق ندارید برای انتقام‌جویی از زن، او را طلاق نداده و با رفتار خویش وی را آزار دهید؛ زیرا این‌کار در حقیقت، ظلم و ستم به خودتان است؛ چون هم موجب سلب آرامش خود در خانه و هم مستحق عذاب الهی می‌شوید. هم‌چنین، به مردان توصیه می‌‌کند که با سوء استفاده از اختیارات خویش، آیات و احکام خدا را به مسخره نگیرند و با عمل به اندرزهای قرآن، شکر نعمت‌های فراوان الهی ـ از جمله محبت میان همسران ـ را به‌جا آورند.
پیام 1: هر كجا زمینة‎ انحراف و ظلم و خطر بیشتر است، هشدارها و سفارش‌‎ها نیز باید بیشتر باشد. با آن‌كه در دو آیة‎ قبل فرمود: «فَاِمساكٌ بِمَعرُوفٍ اَو تَسرِیحٌ بِاِحسانٍ» بار دیگر، در این آیه مى‌‎فرماید: «فَاَمسِكُوهُنَّ بِمَعرُوفٍ اَو سَرِّحُوهُنَّ بِمَعرُوفٍ» زیرا شرایط روحى زن و مرد در موقع جدایى، عادّى نیست و خطر ظلم و تعدّى فراوان است.‎
پیام 2: توجه به ظواهر و دوری از روح احکام، استهزاء به آیات الهى است.
«وَ لَا تَتَّخِذُوا آیاتِ اللَّهِ هُزُوًا»
پیام 3: مشكلات اندک خانوادگى را در كنار نعمت‌‌های فراوان الهى به حساب نیاورید و به جاى كینه‌‎ها و تلخى‌‎ها از نعمت‌‎ها یاد كنید. «وَ اذكُرُوا نِعمَتَ اللَّهِ عَلَیكُم»
 

آیه 232
وَ إِذا طَلَّقْتُمُ النِّساءَ فَبَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا تَعْضُلُوهُنَّ أَنْ يَنْكِحْنَ أَزْواجَهُنَّ إِذا تَراضَوْا بَيْنَهُمْ بِالْمَعْرُوفِ ذلِكَ يُوعَظُ بِهِ مَنْ كانَ مِنْكُمْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ ذلِكُمْ أَزْكى‏ لَكُمْ وَ أَطْهَرُ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ
و زمانی كه زنان را طلاق دادید، و به پایان عدّة خود رسیدند، آنان را از ازدواج با شوهران سابق خود در صورتی كه میان خودشان به روشی شایسته توافق كنند باز مدارید. با این [حكم،] كسانی از شما كه به خدا و روز قیامت ایمان دارند، پند داده می‌شوند. این برای شما سودمندتر وپاكیزه‎تر است؛ وخدا [مصالح شما را در همه امور] می‌داند وشما نمی‎دانید‌.
واژه: اَزكىٰ:‎ پاكیزه‎تر و با بركت‎تر، خالص‎تر.
2ـ مانع ازدواج مجدد نشوید
یکی از یاران پیامبر به نام «مَعقَل بن یسار» با ازدواج مجدّد خواهرش با شوهر اوّل خود مخالفت می‌کرد؛ در حالی که آن‌ها پس از انقضای مدّت عدّه، تمایل داشتند که با عقد جدید به زندگی خود برگردند. برخی نیز گفته‎اند: «جابِر بن عَبدُالله» با ازدواج دختر عمویش با شوهر سابق خود مخالفت کرد. به هر تقدیر، این آیه از چنین مخالفت‌هایی نهی نموده و فرموده است که وقتی زنان خود را طلاق دادید و آن‌ها عدّة خود را به پایان رساندند، مانع آن‌ها نشوید که با همسران سابق خود ازدواج کنند؛ در صورتی که میان آن‌ها به خوبی توافق حاصل شده است.
پیام 1: توافق بر ازدواج، باید عقلایى و عادلانه باشد. «تَراضَوا بَینَهُم بِالمَعرُوفِ»
پیام 2: اگر زنان مطلّقه، با همان شوهران سابق خود توافق كرده و ازدواج كنند، در پاكى و تزكیة فرد و جامعه، تأثیر بسیار دارد. «ذلِكُم اَزكى‎ لَكُم وَ اَطهَرُ» زیرا در این نوع ازدواج، اسرار ایشان مخفى مانده و فرزندان به آغوش والدین و سرپرست واقعى خود برمى‎گردند.
 

آیه 233
وَ الْوالِداتُ يُرْضِعْنَ أَوْلادَهُنَّ حَوْلَيْنِ كامِلَيْنِ لِمَنْ أَرادَ أَنْ يُتِمَّ الرَّضاعَةَ وَ عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَ كِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لا تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَها لا تُضَارَّ والِدَةٌ بِوَلَدِها وَ لا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَدِهِ وَ عَلَى الْوارِثِ مِثْلُ ذلِكَ فَإِنْ أَرادا فِصالاً عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما وَ إِنْ أَرَدْتُمْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلادَكُمْ فَلا جُناحَ عَلَيْكُمْ إِذا سَلَّمْتُمْ ما آتَيْتُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ بِما تَعْمَلُونَ بَصيرٌ
و مادران باید فرزندان‌شان را دو سال كامل شیر دهند. [این حكم] برای كسی است كه می‌خواهد دوران شیرخوارگی [كودك] را تكمیل كند. تأمین خوراك و پوشاك مادران شیردهنده به‌طور شایسته بر عهدة پدر فرزند است. هیچ‌كس جز به اندازة توانش تكلیف نمی‎شود. نباید مادری به خاطر فرزندش زیان ببیند، و نه پدری برای فرزندش دچار ضرر شود [بر پدر است كه مخارج مادر و كودك را در حدّ متعارف بپردازد، و بر مادر است كه بیش از طاقت مالی شوهر از او طلب خوراك و پوشاك نكند]. و [چنان‌چه پدر كودك از دنیا برود] هزینة مادر و كودك به اندازة متعارف [از میراث به‌جا مانده] بر عهدة وارث است. و اگر پدر و مادر بر اساس توافق و مشورت‌شان بخواهند كودك را [قبل از دو سال] از شیر بگیرند، گناهی بر آنان نیست. و اگر بخواهید برای فرزندان‌تان دایه بگیرید باز هم گناهی بر شما نیست، در صورتی‎كه مزدی را كه باید به دایه بدهید، به‌طور شایسته بپردازید. و از خدا پروا كنید و بدانید به‌یقین خدا به آن‌چه انجام می‌دهید بیناست‌.
واژه: تَشاوُر: مشورت. («شَور» در اصل، به معنای «جمع‌آوری عسل از کندو» می‌باشد و سپس در «بیرون کشیدن رأی از راه مشورت با دیگران» به کار رفته است.)
واژه: الوالِداتُ: مادران. (جمع والدة: مادر) («والده» به مادری گفته می‌شود كه كودك از اوست؛ ولی «اُمّ»، هم بر مادر و هم نامادری یا دایه، گفته می‌شود.)
3ـ تأثیر شیر مادر بر رشد جسمی و روحی کودک
در قرآن كریم حداقل هشت بار به‌طور مستقیم به موضوع شیر دادن مادر اشاره شده است. طبق نظر فقها، اگرچه بر مادر واجب نیست فرزندش را شیر دهد؛ امّا بسیار نیکو و مستحب است که شیر‌خوار تنها از شیر مادرش تغذیه کند. شیر مادر، تأثیرات جسمی و روحی بسیار خوبی بر شیرخوار می‌گذارد. اطلاعات علمی امروز به ما نشان می‌دهد كه تغییر تركیبات شیر مادر از هنگام ولادت كودک تا پایان دوران شیردهی با نیازهای ویژة غذایی كودک تناسب دارد و در حقیقت نوعی مصونیت را در حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین دورة زندگی كودك فراهم می سازد. به همین دلیل، در روایات شیر مادر به عنوان مبارک‌ترین و بهترین غذا برای نوزاد معرفی و اجر و پاداش بسیار زیادی برای شیر دادن بیان شده است.
از پیامبر اکرم صلی‌الله‌وعلیه‌وآله‌وسلم روایت شده است: «وقتی که زن طفلش را شیر می‌دهد، هر بار مکیدن شیر خوار، برابر آزاد کردن بنده‎ای از فرزندان اسماعیل برای او پاداش دارد. پس هنگامی که از شیر دادن فارغ شود، فرشته‎ای بر پهلوی مادر می‌زند و می‌گوید: "عملت را از سر گیر! چرا که آمرزیده شدی".».
4ـ مسئولیت پدر در دوران شیرخوارگی فرزند
از آن‌جا که فرزند از نظر اجتماعی به پدر تعلّق دارد، پدر باید تمام مخارج مربوط به لباس و غذاى مادر را در حدّ متعارف و مناسب حال وی بپردازد، دلیل استفاده از تعبیر (مولودٌ له) به جای «والد: پدر» نیز، بیان همین مطلب است که حکمت تکلیف پدر، این است که فرزند از نظر اجتماعی متعلق به اوست؛ هرچند مادر او را طلاق داده باشد.
5ـ مدت کامل شیر دادن
بر اساس این آیه و نیز آیة 14 سورة لقمان، یك دورة شیردهی كامل دو سال تمام است. اما با استنباط از آیة 15 سورة احقاف، حداقل مدت شیردهی برای كودكی كه 9 ماه زندگی جنینی را پشت سر گذاشته است، 21 ماه است. این مدّت کامل‎ترین زمانی است که نوزاد از نظر جسمی و روحی نیازمند شیر مادر است. این نیز از شگفتی‌های قابل تأمّل در آموزه‌های قرآنی است كه می‌توان با كمک یافته‌های علمی روز آن را توضیح داد؛ البته اگر پدر و مادر با توجّه به شرایط جسمی مادر یا کودک و توافق یا مشورت با متخصصین، بخواهند کودک را از شیر بگیرند یا شیردهی او را به دایه بسپارند، اشکالی ندارد.
پیام 1: تكلیف، بر اساس قدرت و به اندازة‎ توانایى انسان است. «لا تُكَلَّفُ نَفسٌ اِلَّا وُسعَها»
پیام 2: اسلام، دینى جامع است. حتّى براى تغذیه مناسب نوزاد با شیر مادر، برنامه دارد. «وَالوالِداتُ یرضِعنَ»
پیام 3: زن و شوهر دربارة امور نوزاد باید مشورت كنند. «تَشاوُرٍ»

سؤالات پژوهشی
1. آیا می‌توان از مضمون آیة 232 «فَلَا تَعضُلُوهُنَّ اَن ینكِحنَ» چنین استفاده کرد که در این ازدواج نیازی به اذن ولی نیست؟ (مجمع‌البیان)
2. ارتباط عبارت «لا تُكَلَّفُ نَفسٌ اِلَّا وُسعَها» با جملات قبل و بعد آن چیست؟ (المیزان، نمونه)
3. واژة «لا تضارَّ» را از جهت صرفی به دقت بررسی و ترجمه نمایید. (مجمع‌البیان، روشن)


 

	دریافت فایل بروشور درس سی و هفت PDF
	دریافت فایل  word درس سی و هفت
	پرده نگار (پاورپوینت) درس سی و هفت در حال آماده سازی

 

 نکته: برای اجرای کامل و بدون نقص پاورپونت های نورمبین از powerpoint 2013 به بالا استفاده کنید.