جلسه ششم:رعایت امانت و عهد
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحيم
... وَ الَّذِينَ هُمْ لِأَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ (8)
آنها كسانى هستند كه امانت ها و عهد خود را مراعات مى كنند
واژگان
أَماناتِ: امانت ها
عَهْد: پیمان
راعُونَ: مراعات کنندگان
امانت دارى
«امانت» به معنى وديعه. «امانت دارى» به معنى درستى و امين بودن آمده است.
نکته تفسیری
در بعضى از آيات قرآن تعبير به" اداى امانت" و يا" عدم خيانت در امانت" شده، در حالى كه در آيه مورد بحث تعبير به" رعايت امانت" شده كه هم شامل ادا مى شود هم محافظت و مراقبت كامل از آن. بنابراين اگر كوتاهى در اصلاح چيزى كه مورد امانت است باعث ضرر يا خطرى بشود شخص امين موظف است كه در اصلاح آن نيز بكوشد (و به اين ترتيب سه كار لازم است اداء و حفظ و اصلاح).
اهمیت امانت
اميرمؤمنان عليه السلام:
«رَأْسُ الْاسْلامِ الْامانَةُ» امانتدارى در رأس دستورات- يا برنامه هاى- اسلام است.
«مَنْ عَمِلَ بِالْامانَةِ فَقَدْ اكْمَلَ الدِّيانَةَ» هر كس امانتدارى كند، ديندارى را كامل كرده است.
معیار شناخت افراد
رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم :
لاتَنْظُروا الى كَثْرَةِ صَلاتِهِمْ وَصَوْمِهِمْ، وَ كَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ، وَطَنْطَنَتِهِمْ بِالليلِ، وَلكِنْ انْظُرُوا الى صِدْقِ الْحَديثِ، وَ اداءِ الأمانَةِ.(1) «نگاه به فزونى نماز و روزه و حج و كارهاى نيك و سر و صداى آنها در شب (براى عبادت) نكنيد، ولكن نگاه به راستى گفتار و اداء امانت آنها كنيد».
حضرت على عليه السلام:
«لا تَعْتَمِدْ عَلى مَوَدَّةِ مَنْ لا يُوفى بِعَهْدِهِ» بر دوستى كسى كه به عهد و پيمان خود وفا نمى كند، اعتماد مكن.
امام صادق عليه السلام:
«لا تَنْظُرُوا الَى طُوْلِ رُكُوعِ الرَّجُلِ وَ سُجُودِهِ، فَانَّ ذلِكَ شَئْىٌ اعْتادَهُ فَلَو تَرَكَهُ اسْتَوْحَشَ لِذلِكَ وَلكِنْ انْظُرُوا الى صِدْقِ حَدِيثِهِ وَ اداءِ امانَتِهِ؛ نگاه به ركوع و سجود طولانى افراد نكنيد (و تنها آن را نشانه ديانت آنها ندانيد) چرا كه اين چيزى است كه ممكن است به آن عادت كرده باشد، و هرگاه آن را ترك كند، نگران مى شود ولى نگاه به راست گويى و امانت آنها كنيد» (2)
هرکه باشد
امام صادق عليه السلام فرمود:
«ثَلاثَةٌ لا عُذْرَ لِأَحَدٍ فيها: أَداءُ الْامانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفاجِرِ وَ الْوَفاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفاجِرِ وَ بِرُّ الْوالِدَيْنِ بَرَّيْنِ كانا أَوْ فاجِرَيْنِ»
در سه چيز هيچ بهانه اى از كسى پذيرفته نيست (و همه بايد به آن ها عمل كنند): اداى امانت به صاحبش چه نيكوكار باشد و چه بدكار، وفا به پيمان در برخورد با نيكوكار و بدكار و نيكى به پدر و مادر چه نيكوكار باشند، چه بدكار.
گرچه کودک باشد
رسول خدا صلى الله عليه و آله مى فرمايد: «اذا واعَدَ احَدُكُمْ صَبِيَّهُ فَلْيُنْجِزْ» وقتى يكى از شما به فرزند خود وعده اى داد، حتماً به آن وفا كند.
هر چه باشد
ابوحمزه ثمالی گوید از علی بن حسین ع شنیدم که به شیعیانش می فرمود:
عَلَيْكُمْ بِأَدَاءِ الْأَمَانَةِ فَوَ الَّذِي بَعَثَ مُحَمَّداً بِالْحَقِّ نَبِيّاً لَوْ أَنَّ قَاتِلَ أَبِيَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ ع ائْتَمَنَنِي عَلَى السَّيْفِ الَّذِي قَتَلَهُ بِهِ لَأَدَّيْتُهُ إِلَيْهِ
بر شما باد به ادا امانت قسم به آنکه محمد ص را به پیامبری برانگیخت اگر کشنده پدرم مرا امین داند بر شمشیری که با آن او را به شهادت رساند، امانتش را ادا خواهم کرد (و آن شمشیر را به او بر خواهم گرداند).(3)
گرچه ناچیز باشد
پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در آخرين لحظه هاى عمر خود به حضرت على عليه السلام فرمود:
« يَا أَبَا الْحَسَنِ أَدِّ الْأَمَانَةَ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ فِيمَا قَلَّ وَ جَلَّ حَتَّى فِي الْخَيْطِ وَ الْمِخْيَط » امانت را به صاحبش برگردان، چه نيكوكار باشد و چه گناهكار، ارزشمند باشد يا ناچيز، اگر چه مقدارى نخ باشد و يا پارچه و لباسى دوخته شده. (4)
نمونه تاریخی
پس از غزوه حنین (سال هشتم)گروهى از سپاهيان در اطراف رسول خدا (ص) جمع شدند و با اصرار، خواستار تقسيم اموال شدند. حضرت فرمود:
«به خدا قسم! اگر به اندازه درختان «تِهامَه» گوسفند و شتر براى شما باشد، همه را تقسيم خواهم كرد. در من ترس و بُخل و دروغى نخوهيد يافت. حق من از اين غنائم بيش از يك پنجم (خُمْس) نيست. آن را هم به شما خواهم بخشيد. پس حتى اگر نخ و سوزنى برداشته ايد بازگردانيد كه خيانت در غنيمت، در روز قيامت جز ننگ و آتش و بدنامى، جزائى ندارد.»
در اين هنگام، مردى از انصار كلافى نخ آورد و عرض كرد: «يا رسول اللَّه! اين كلاف نخ را برداشتم تا جهاز شتر خود را بدوزم.»پيامبر (ص) فرمود: «حق من از اين كلاف، از آن تو باشد.» مرد انصارى عرض كرد: اگر كار به اين سختى است، نيازى به آن ندارم. و آن را روى غنائم ديگر گذاشت. (سيره ابن هشام، ج 4، ص 134- 135.)
مصادیق امانت
در مفهوم وسيع امانت، امانتهاى خدا و پيامبران الهى و همچنين امانتهاى مردم جمع است، نعمتهاى مختلف خدا هر يك امانتى از امانات او هستند، آئين حق، كتب آسمانى، دستور العملهاى پيشوايان راه حق و همچنين اموال و فرزندان و پستها و مقامها، همه امانتهاى اويند كه مؤمنان در حفظ و اداى حق آنها مى كوشند(امام خمينى قدس سره فرمود: جمهورى اسلامى امانت الهى است).
در روایات گاهى امانت به معنى" امامت امامان معصوم" كه هر امام آن را به امام بعد از خود مى سپارد تفسير شده و گاه به مطلق ولايت و حكومت.(5)
" زراره" كه از شاگردان بزرگ امام باقر ع و امام صادق ع است چنين مى گويد:" منظور از جمله" أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها" (نساء: 58) اين است كه ولايت و حكومت را به اهلش واگذاريد"!.تفسير نمونه، ج 14، ص: 200
نتیجه آنکه همه ى نعمت هاى مادّى، معنوى و سياسى، امانت الهى هستند وبالاترین امانت، امامت و ولایت است.
پيام ها:
1- مؤمن، متعهّد است. «عَهْدِهِمْ راعُونَ» خلف وعده، نشانه ى ضعف ايمان است.
2- مراعات عهد وپيمان لازم است، گرچه در عمل نتوانيم وفا كنيم. «راعُونَ» نه «موفون».
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی نوشت ها
[1] بحار الأنوار ، ج 68، ص: 9
[2] بحار الأنوار ، ج 68، ص: 8
[3] بحار الأنوار ، ج 72، ص 114.
[4] . بحار، ج 77، ص 273.
[5] تفسير برهان جلد اول صفحه 380.
|