ایشان از علمای اصولی قرن 13 بوده است . عصر حیات ایشان شاهد قدرت یافتن دو تفکر افراط و تفریطی در دستیابی به معارف دینی بوده است ملا محمد تقی همزمان با تکفیر هردو دسته و سعی به اگاهی بخشیدن به مردم با جلسات وعظ و خطابه و همچنین مبارزه سیاسی خود تمام تلاش خود رابرای دفاع از حریم تشیع انجام داد .
تولد و تحصیلات
ملا محمد تقی بن محمد برغانی در روستای برغان طالقان از توابع شهرستان ساوجبلاغ ودر خانواده ای اهل دانش متولد شد. پدرش از علمای برغان بود ولی برای عرضه دانش خود به قزوین که در آن زمان از مراکز علمی بزرگ شیعیان به شمار می رفت هجرت کرده و در مدتی کوتاه در آنجا به مرجعیت علمی رسید. پس از آنکه محمد تقی رشد یافت شروع به فراگیری علوم آن روزگار نمود و پس از فراگرفتن علوم مقدماتی برای ادامه تحصیل به سوی قم رهسپار شد . پس از فراگرفتن فلسفه و کلام عازم اصفهان شد تا از میراث عالمان عصر صفوی استفاده نماید سپس به کربلا رفت ، ملامحمد تقی پس از اتمام تحصیلات در عراق ، به تهران می آید . ورود او به پایتخت و تشکیل جلسات علمی ، موجب شهرت وی می شود . پس از بحث هایی بر سر توانایی اجتهاد ایشان پیش می آید به عراق می رود و از استادش ، آقا سید علی طباطبایی ، اجازه اجتهاد می گیرد. بدین ترتیب ، اجتهاد ملامحمد تقی بر همکان ثابت می شود . پس ا از مدتی اقامت آوازه اش به دربار فتحعلی شاه می رسد و از جانب او به دربار دعوت می شود حضور ایشان د ردربار مانند سایر علمای درباری نبود بلکه هر جا احساس می کرد که باید مطلبی را به گوش شاه برساند این کار را انجام می داد ه رچند این کار خوشاینددیگران یاحتی خود شاه نمی بود.
نگاهی نو به فقاهت
در این روزگار بر اثر بی کفایتی فتحعلی شاه قاجار ، ولایات شمال ایران به اشغال ارتش روس درمی آید . پس از این شکست 1228 ه.ق جنجال آفرینی های انگلستان و فرانسه به سبب دست یابی به منافع بیشتر در ایران شدت پیدا می کند. شهید برغانی دراین شرایط برای نخستین بار با طرح نظریه ولایت فقیه حکومت پادشاهی را نامشروع اعلام می کند . این اقدام ایشان از یک سو وقیام خاندان برغانی از سوی دیگر ، ومشکلاتی که ممکن بود برای حکومت قاجار به وجود بیاورند موجب ترس پادشاه و کینه او نسبت به ملامحمد تقی گردید، وی برای کنترل این جریان از علمای بزرگ تهران دعوت به عمل می آورد تا درحضور او به بحث و مناظره علمی در این باره بپردازند. سرانجام پس از جلسات و مذاکرات فقها در دربار ملامحمد تقی نظریه «رهبری فقیهان در عصر غیبت کبری» راعنوان کرده و خواستار سلب «اختیار تام» از شاه و شاهزادگان می شود.
اکثر عالمان حاضر سخنان شهید رابع را موردقبول دانسته و خواستار اجرای آن می شوند ، فتحعلی شاه که از فتوا و حکم ملاممحمد تقی هراسناک شده بود، برای ایمن شدن از این مسئله، بهترین راه ممکن را دراین می بیند که او و برادرانش را به عراق تبعید کند( مجله حوزه، شماره 56 و 57 ، ص 390 و 391)
مختصری از آثار
سید محسن امین در اعیان الشیعه ناممهم ترین کتب ملا محمد تقی را چنین می آورد :
1ـ مجالس المتقین 2ـ عیون الاصول 3ـ منهج الاجتهاد 4ـ القضاء عن الاموات و....
عصر زندگانی :
در آن عصر ، جنبش هاس فکری و جریانات انحرافی متعددی در حالی شکل گیری و گسترش بود ودر صورت عدم تلاش ملا محمد تقی و دانشمندان هم عصر او امکان داشت که این به ظاهر مذاهب رفته رفته اثری از تشیع باقی نگذاردند. عمده ترین مکاتب انحرافی و مذاهب استعماری عصر وی ، عبارتند بودند از :
الف ـ وهابیت :
که با ترویج گرایشان احمدبن حنبل سعی داشتند به کل هر گونه ارزشی را از ائمه معصومین (ع) سلب کنند تا چه برسد که فرصتی برای ولایت فقیهی عادل از جانب ایشان بر جامعه بماند.
ب ـ شیخیه :
از سوی دیگر سعی داشت با کنار زدن کامل عقل و علم اصول عوام الناس را به توسلات افراطی برای به دست آوردن ساده ترین مسلمات عقلی وادارد و هرگونه بینش سیاسی را از آنها سلب کرده و جامعه را برای چپاول توسط استعمارگران تیز دندان آماده سازد.
ج ـ بابیه:
نیز با گرایشات افراطی و فضیلت تراشی های خود و ابراز تنفر از سایر فرق خواستار یکپارچگی مردم در خدمت به سردمداران خود برد. نقش ملا محمد تقی در مبارزه با شیخیه بسیار پررنگ است زیرا تابوی شیخیه را که با حضور بنیان گزار آن شیخ احمد احسائی و حضور او در دربار هر روز دور از دسترس تر می شد با فتوای خود مبنی بر مرتد بودن او و پیروانش در هم شکست . ملامحمد تقی بزغانی شیخیه را فرقه ای با مبانی اعتقادی اشتباه نمی دانست بلکه آنان را منحرفان و مرتد از دین میدانست ودرمنابر خود تکفیرشان می کرد. شاید این اقدام تند او و عدم مناظره علمی با آنان باعث کینه ورزی علمای شیخی مذهب نسبت به او شد و پس از پیوستن طرفداران این فرقه به سید علی محمد شیرازی باب موجب به شهادت رسیدن ایشان توسط این افراد گردید.
شهادت
علامه سید محسن امین در اعیان الشیعه در باره کیفیت به شهادت رسیدن ایشان می فرمایند: قتل او توسط بابیه در مسجدش انجام گرفت در حالی که او در حال سجده بود به او هشت ضربه وارد آوردند اودو روز باقی ماند و سپس به رحمت خدا رفت .( اعیان الشیعه ، ج 9، ص 97) شهید برغانی که پس از تحمل ضربات نیزه کوردلان دانست شهید شدنش قطعی است تمام تلاش خود راانجام داده تا با بیرون کشیدن جشم خونین خود مبادا حرمت مسجد را لکه دار کند .
منابع
1ـ الذریعه ، آقا بزرگ تهرانی
2ـ اعیان الشیعه ، سید محسن امین
3ـ احقاق الحق ، قاضی نوراله مرعشی
4ـ روضات الجنات
5ـ مجله حوزه
6ـ پایگاه مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه /ح |