حفظ قرآن كريم نياز به آموزش داشته و حتماً بايد تحت نظر استاد شايسته و محبوب انجام گيرد تا از كيفيت بالاترى برخوردار باشد. دراينجا جهت آشنايى شما به صورت اختصار توضيحاتى در روشهاى مختلف داده مى شود :
1- روش حفظ كه شامل حفظ براى خردسالان :
الف - قبل از تولد:
پدران و مادران محترمى كه علاقمند هستند فرزندشان حافظ قرآن شود بايد از اين مرحله آموزش حفظ را براى فرزندانشان شروع نمايند . والدين بايد قبل از تولد فرزندشان خود را قرآن انس گرفته و به حفظ آن بپردازند و اگر برايشان مقدور نبود هر روز مقدارى از قرآن را بخوانند زيرا كودك به علايق وعادات پدر و مادرش اهميت داده و اگر آنان مأنوس با قرآن باشند زمينه پذيرش اين امر در كودك ايجاد مى شود
ب - دوران حمل، تولد تا سه سالگى :
در اين دوران كودك حتى در جنين به صداهاى اطراف خود حساس بوده و توجه دارد، لذا مادر در دوران حمل اهتمام بيشترى به خواندن قرآن نمايد و از همان دوران جنينى تا3 سالگى هر روز نوار قرآن ( ترتيل يا تحقيق ) براى او پخش شود كه تجربه نشان داده اين امر تأثير فراوانى در علاقه مندى، تمايل، توجه او به حفظ قرآن خواهد داشت.
ج- سه تا شش سالگى:
دورانى است كه قدرت تكلم در كودك كامل مى شود اما هنوز بقدر كامل با حروف الفبا بخصوص خواندن قرآن آشنايى ندارد، لذا پدر و مادر مى توانند علاوه بر ادامه برنامه قبل، هر روز به آموزش و حفظ سوره هاى كوچك قرآن و ايات منتخب به گونه ى موضوعى به كودك خود نمايند .
د - شش سالگى به بعد:
در اين سن نوجوان بايد روخوانى قرآن را فراگيرد و سپس مى تواند تحت نظر استاد يا والدين خود حفظ قرآن را بطور كلاسيك شروع نمايد .
2- روش حفظ بزرگسالان
روش حفظ براى بزرگسالان : زمانى كه شخص روخوانى قرآن را مى آموزد و تسلط بر آن دارد و همچنين كودكانى كه روخوانى قرآن را آموخته اند نيز مى توانند از اين روش استفاده نمايند، بزرگسالان نيز مى بايست حتماً روخوانى قرآن را فراگيرند، آنگاه به حفظ بپردازند . بديهى است دانستن تجويد قرآن در حفظ كمك زيادى نموده و حافظ قرآن بايد تجويد را حداقل در حد مقدماتى فراگيرد . براى حفظ بايد برنامه ريزى نمود و هر روز در ساعت يا ساعات مشخصى به آن پرداخت ومقدار خاصى مثلاً نيم صفحه براى هر روز با برنامه و نظم حفظ نمود وتوجه داشته باشيد در امر حفظ فقط از يك نوع خط قرآن استفاده نمائيد كه در اين زمينه قرآن هاى به خط عثمان طه سفارش مى شود .
پس از برنامه ريزى مى توانيد حفظ قرآن را از ابداء يعنى جزء يك شروع نمائيد
( البته براى كودكان و خردسالان جزء30 توصيه مى شود) مقدار معينى كه براى حفظ روزانه در نظر گرفته ايد را از ابتداء 2 يا 3 بار توسط نوار ترتيل گوش كرده اين عمل باعث رفع غلطهايى احتمالى و تقويت تجويد و صوت و لحن شده همچنين سياه اى از آيات را در ذهن ثبت نموده و مغز آماده جذب محفوظات جديد مى شود .
پس از آن آيه به آيه مقدار مشخص روزانه را حفظ كنيد يعنى پس از آنكه هر آيه را به طور كامل حفظ شديد سراغ آيه بعد برويد و پس از حفظ هر آيه آن را با آيه قبل تكرار كنيد تا تسلسل آيات در ذهن شما بماند.
براى حفظ هر آيه آن را 3 يا 5 بار از روى قرآن بخوانيد سپس قرآن را بسته و سعى كنيد همان آيه را 3 يا 5 بار از حفظ بخوانيد تا كاملاً بر آن مسلط شويد آنگاه كه از حفظ صحيح و كامل آيه مطمئن شديد سراغ آيه بعد برويد و آن را همينطور حفظ نمائيد .
براى حفظ شماره آيه كافى است موقع حفظ هر آيه توجه داشته باشيد شماره آن چيست سپس در پايان حفظ روزانه چند بار از خود شماره آيات را بپرسيد و سعى كنيد آيه مورد نظر را بخوانيد يا آيه را بخوانيد و سعى كنيد شماره آن را بخاطر آوريد و اگر شخصى از شما شماره آيه و همچنين از محفوظاتتان بپرسيد تأثير بيشترى خواهد داشت.
پس از آنكه مقدار معين روزانه را كاملاً حفظ نموديد2 يا 3 بار آن مقدار را از حفظ بخوانيد اگر در هنگام يادآورى آيات يا شماره آنها به اشكال بخورديد ابتدا به حافظه خود رجوع نموديد و كمى فكر كنيد و اگر برايتان يادآورى نشد براى رفع اشكال به قرآن مراجعه كنيد .
نكات مهم در حفظ
1- حفظ آيات قرآن با تكرار زياد تثبيت و محكم مى شود لذا سعى كنيد هر روز مقدارى را كه در 7 روز گذشته حفظ نموده ايد مثلا اگر 7 جزء حفظ داريد هر روز يك جزء، 14 جزء، هر روز 5/1 جزء و ...
2- اگر روزى احساس نموديد تمايل بيشترى به حفظ كردن داريد بيشتر حفظ كنيد و سعى نمائيد حفظ را در ساعاتى كه با نشاط هستيد انجام دهيد .
3- در مورد حفظ كودكان به آنها فشار نياوريد و بيش از توانشان از آنان انتظار نداشته باشيد بلكه با جوايز و هدايا آنها را به اين امر تشويق نمائيد .
4- شركت در جلسات قرآن، محافل و مسابقات تأثير فراوانى بر روى حفظ شما دارد لذا از شركت در جلسات حفظ و محافل قرآنى غفلت نورزيد .
5- روحيات و توانايى هاى افراد متفاوت است لذا در مقدار مشخص حفظ روزانه و تعداد تكرارها هر كس بايد توان و استعداد خود را بسنجد و با در نظر گرفتن آن به حفظ اقدام نمايد .
برنامه هاى جامعه براى حافظان، پس ازاتمام دوره تخصصى حفظ
از آنجا كه حافظان قرآن كريم از كودكان و نوجوانان بسيار مستعد، هوشمند و با توان يادگيرى بالا هستند، در صورتى كه پس از پايان دوره تخصصى حفظ، به حال خود رها شوند، خطر بى برنامه گى و عدم نظارت و هدايت مناسب و عدم بهره گيرى بهينه از اين خصوصيات برجسته، آنان را تهديد مى كند و احتمال خدشه دريافته هاى ارزشمندشان وجود دارد
. بنابراين « جامعه » خود را در اين زمينه متعهد دانسته و با برنامه هاى اصولى كه داشته است، دو راه پيش بينى نموده است .
1- ورود به حوزه علميه : بر اساس موافقت و همكارى صميمانه مسؤولين محترم حوزه علميه، حافظان پس از اخذ گواهى نامه پايان دوره تخصصى حفظ كل قرآن كريم از « جامعه » مى توانند در صورتى تمايل و بدون آزمون ورودى در حوزه اشتغال به تحصيل يافته و به فراگيرى دروس حوزوى بپردازند و به دليل شرايط خاص اين عزيزان و ضرورت مرور مستمر قرآن كريم و همچنين تسريع در فراگيرى علم دينى، جامعه القرآن الكريم مدرسه علميه اى، مخصوص آنان با نام مبارك حضرت امام جوادالائمه (عليه السّلام) تأسيس نموده است و از محضر اساتيد برجسته حوزه در اين مدرسه بهره مى گيرد .
2- ورود به مدرسه غير انتفاعى : در اين خصوص نيز طى مذاكراتى با مسؤولين محترم آموزش و پرورش، موافقت تأسيس يك مدرسه غير انتفاعى ويژه حافظان كسب گرديده است و حافظانى كه تمايل به ادامه دروس كلاسيك خود داشته باشند مى توانند پس از كسب گواهى نامه پايان دوره تخصّصى حفظ قرآن كريم به اين مدرسه وارد شوند و در محيطى مناسب وامكاناتى كه در حد مقدور فراهم خواهد شد به موازات مرور محفوظات قرآنى خود يادگيرى دروس اصلى كلاسيك رابا كيفيت آموزش بالا ادامه دهند .
نکاتي درباره حفظ قرآن
رعايت نكات ذيل ، شما را در اين راه كمك مى كند :
1- در همه كارها و بخصوص در اين راه از خداوند متعال كمك بخواهيد ;
2- سعى كنيد ، هميشه و مخصوصاً موقع حفظ با وضو باشيد ;
3- قرآن را زير نظر استاد حفظ كنيد ;
4- حفظ قرآن را از جزء سى ام شروع كنيد ;
5- در كار حفظ ، مداومت داشته باشيد ;
6- براى حفظ ، برنامه ريزى داشته باشيد و بر مغز فشار نياوريد ;
7- به مقدار كم ، ولى خوب حفظ كنيد ;
8- زمانى كه آرامش فكرى داريد ، قرآن را حفظ كنيد ;
9- قرآن را در محلى آرام و بدون سر و صدا حفظ كنيد ;
10- در كار حفظ نظم داشته باشيد ;
11- موقع راه رفتن ، قرآن را حفظ نكنيد ;
12- از يك قرآن مشخص با قطع متوسط و خط عثمان طه استفاده كنيد ;
13- هنگام حفظ ، آيه ها را با صداى متوسط قرائت كنيد ;
14- سعى كنيد هنگام حفظ ، ترجمه آيه ها را ملاحظه كنيد ;
15- براى از بين بردن اشتباه هاى حفظى ، آن چه را حفظ كرده ايد ، براى ديگرى بخوانيد ;
16 - آيه هاى حفظ شده را هميشه تكرار كنيد ;
17 - به نوارهاى ترتيل گوش كنيد ;
18- از غذاى مطبوع ، مناسب و بموقع استفاده كنيد.
روش حفظ آيه ها
آيه هايى را (نصف صفحه يا كمتر) در نظر گرفته ، چند بار از روى قرآن تلاوت كنيد ; سپس كلمه به كلمه تكرار كرده ، آنها را به خاطر بسپاريد. روزهاى بعد ، آيه هاى جديد را حفظ و آيه هاى حفظ شده را تا ده روز تكرار كنيد . بعد از ده روز ، تكرار روزانه لازم نيست ; بلكه تكرار هفته اى يك بار كافى است . با زياد شدن آيه هاى حفظ شده ، هر روز مقدارى از آنها را تلاوت كنيد تا در طول هفته همه آيه هاى حفظ شده مرور شود.
روش حفظ شماره آيه ها
ابتداى آيه ها را در يك طرف كاغذ و شماره آيه ها را در مقابل آن بنويسيد .. همان طور كه ترجمه لغت ها را حفظ مى كنيد ، شماره آيه ها را نيز به خاطر بسپاريد . حفظ قرآن با شماره آيه ، هر چند مشكل است ، امّا فوايدى نيز دارد ، مثلاً : اگر حافظ قرآن در حين تلاوت ، آيه اى را فراموش كند ، با به ياد آوردن شماره آيه ، متن آيه نيز به خاطر خواهد آمد .
براى تقويت حافظه رعايت نكات ذيل مفيد است :
1 . خواندن دعاى « سبحان من لايعتدى على اهل مملكته .. .» بعد از هر نماز اين دعا در متن مفاتيح الجنان ، در تعقيبات مشترك آمده است ;
2 . خواندن دعاى « يا حىّ يا قيّوم فلايفوت شيئاً علمه و لايؤده » بعد از نماز صبح ، قبل از اينكه حرف ديگرى زده باشد ;
3 . روزه گرفتن ;
4 . خواندن آية الكرسى به طور مداوم ;
5 . خوردن كشمش سرخ ( ناشتا ) ، عسل ، عدس ، حلوا و گوشت نزديك گردن •
عوامل مؤثر در حفظ
1. براي حفظ قرآن و ادامه مستمر آن، دست کم به دو چيز نياز داريد : يکي انگيزه عالي و ديگري هدف متعالي . انگيزه عالي، شما را به شروع کار تشويق ميکند و هدف متعالي، شما را به ادامه کار و پايان دادن آن ترغيب مينمايد . بنابراين، به انگيزه و هدف خود، براي حفظ قرآن، بيشتر توجه کنيد، و پيش از شروع حفظ، به تبيين و تحليل آن، براي خود، بپردازيد تا حفظ قرآن را به پايان برسانيد و در ميانه راه، از ادامه آن باز نمانيد .
2. گوش دادن به نوارهاي تلاوت قرآن در زمينه آيات مورد نظر . به طور مثال، ديده يا شنيدهايد که برخيها هنگام رانندگي، به نوارهاي قرآن گوش دادهاند و همه آيات خوانده شده در نوار و يا بسياري از آنها، حتي به طور ناخواسته، حفظشان شده است و اين نشان دهنده اهميت حفظ قرآن از راه گوش دادن به نوارهاي قرآني است . گفتني است کساني که ميخواهند افزون بر حافظ قرآن بودن، قاري قرآن نيز باشند، ميتوانند نوارهاي قارياني را انتخاب نمايند که آيات مورد نظرشان براي حفظ را به سبک مورد نظرشان براي تلاوت خوانده باشند .
3. مدتي است نوارهاي صوتي و کاستِ مخصوص حفظ قرآن، با روشهاي گونهگون تهيه و تنظيم شده است و در بازار به فروش ميرسد و يا در مؤسسات و مراکز آموزش حفظ قرآن ديده مي شود . مي توانيد از آنها نيز براي حفظ قرآن استفاده کنيد.
و چنانچه براي شما امکان دارد، بهتر است براي حفظ قرآن، از نوارهاي ويدئويي و ديسکهاي فشرده رايانه اي (Compact Disk = CD) که به صورتِ « سمعي و بصري : شنيدني و ديدني » است، استفاده کنيد، زيرا طبق نظر برخي از روانشناسان، حدود 80% يادگيري از طريق « چشم » تحقق ميپذيرد .
4. يکي از عوامل مؤثر در حفظ آيات و سورههاي قرآن و دلگرم شدن به اين کار، آگاهي يافتن از ثواب و پاداشهايي است که در احاديث اسلاميِ ما براي خواندن و حفظ کردن آيات و سورههاي قرآن بيان شده است .
5. حفظ آيات قرآني و فراموش نکردن محفوظات قرآني، نيازمند، « تکرار » است . بنابراين، از هر فرصتي براي مرور و تمرين مداوم آيات و بازخواني و بازگويي آنها استفاده کنيد و براي تکرار آيات حفظ شده، بيشتر از حفظِ خود آيات، وقت بگذاريد .
6. گاه برخي از آيات را با « نوشتن » آنها، بهتر و سريعتر حفظ ميکنيد تا با « خواندن » آنها؛ البته ميتوانيد آياتي را که براي حفظ کردن، مثلا بر يک صفحه کاغذ يا مقوا نوشتهايد، همراه خود داشته باشيد تا در فرصتهاي مناسبي که براي حفظ قرآن و مرور آيات الهي به دست ميآوريد، از آيات نوشته شده بر صفحه کاغذ يا مقوا استفاده کنيد . و با توجه به اينکه جايي از بدن شما، مانند دستهايتان، نبايد بدون طهارت و وضو به نوشتههاي قرآن برسد ! ، ميتوانيد براي رعايت اين امر ـ در صورتي که طهارت نداريد ـ صفحه کاغذ يا مقواي مذکور را درون پاکتي پلاستيکي و پاکيزه قرار دهيد و يا مقداري از کناره و حاشيه آن را براي در دست گرفتن، سفيد بگذاريد .
7. همواره به اين نکته توجه داشته باشيد که چه مقدار از آيهها و سورهها و جزءهاي قرآن را حفظ کردهايد، نه اينکه چه مقدار را حفظ نکردهايد . و نيز تا کنون چه مدت از وقت خود را براي حفظ قرآن مجيد صرف کردهايد، نه اينکه چه مدتِ ديگر تا پايان حفظ قرآن باقي مانده است .
8. شرکت منظم و مداوم در جلسات گروهيِ حفظ و قرائت قرآن هم باعث ميشود که شما به حفظ قرآن مُقَيّد شويد و هم موجب ميگردد که محفوظات قرآني ديگران را بشنويد و در نتيجه، به تصحيح و تقويت و دوام محفوظات خود کمک کنيد .
منبع : سایت دانشگاه علوم و معارف قران کریم کشور |