نويسنده: زهرا - ارجمندشكوهي
قرآن كتاب هدايت و راهنماي عمل است، كه انس با آن ما را از هرچيزي بي نياز مي سازد و درمان دردهاي روحي و اجتماعي است. اگر با اين ديد به سراغ آن برويم، و در صحنه زندگي از آن بهره بگيريم، از سرگرداني و گمراهي نجات مي يابيم.
امام سجاد(عليه السلام) در اهميت انس با قرآن مي فرمايند:
«بار خدايا... و آن را روشنايي و نوري ساختي كه ما با پيروي از آن، از تاريكي هاي گمراهي و ناداني رستگاري مي يابيم. و آن را بهبودي و شفايي قراردادي براي كسي كه به نيت فهميدن و گرويدن و تصديق كردن، براي شنيدنش سكوت كرده و خاموش شده. و ترازوي عدل و داد گردانيدي كه زبانش از حق و درستي بر نمي گردد و آن را نور هدايت قراردادي كه برهان و دليل آن از گواهان خاموش نمي شود. وآن را علامت نجات و نشانه رهايي ساختي كه هركس راه و رسم راستين آن را قصد كند، گمراه نمي شود. و هركس به دستگيره نگهداري آن دست بياويزد، دستهاي هلاكت و نابودي به او نمي رسد...»1
همانطور كه حضرت رسول اعظم (صلي الله عليه و آله) و ائمه اطهار (عليهم السلام)، قرآن را كتاب زندگي دانسته و با تلاوت و تدبر در آيات آن، راه زندگي را جسته و براي مردم بيان مي داشتند. در سال اتحاد اسلامي ، توجه ويژه به قرآن و رعايت آداب تلاوت و تدبر در آن، ما را به اين كتاب هدايت نزديكتر مي سازد. لذا بحث آداب ظاهري و باطني تلاوت قرآن كريم را مورد بررسي قرار مي دهيم.
براي آنكه بتوانيم با تلاوت آيات نوراني قرآن به گوهرهاي ناب آن دست يابيم و توفيق تدبر در آن را بيابيم، آداب ظاهري و باطني تلاوت را بايد رعايت كنيم.
آداب ظاهري تلاوت قرآن كريم
الف- آداب قبل از قرائت
پاكيزگي بدن، وضوگرفتن يا غسل كردن قبل از تلاوت قرآن زمينه دريافت نور الهي و بهره مندي از آيات قرآن را فراهم مي نمايد. و البته طهارت با قصد قربت مي تواند زمينه طهارت روح و پاكي از آلودگي هاي نفساني و پليدي غرور را فراهم سازد. «لايمسه الاالمطهرون» 2 قرآن را مس نمي كنند مگر كساني كه طاهر شده اند.»
پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله) فرمودند: گذرگاه قرآن را نظافت كنيد: عرض شد: اي رسول خدا، گذرگاه قرآن چيست؟ فرمودند: دهانهايتان. عرض شد: با چه تميزش كنيم؟ فرمودند: با مسواك نمودن. 3
در اين حديث شريف، به نظافت جسم و خصوصا دهان اشاره شده است. تا دهان مجراي نور قرار گيرد و فرشتگان الهي از نزديكي به قاري لذت مي برند.
قرائت قرآن در حال ايستاده بهتر از نشسته و در حال نماز از ساير حالات بهتر است. حضرت باقر (عليه السلام) فرمود: «هر كه قرآن را در حال ايستاده در نمازش بخواند، خداوند در برابر هر حرفي از آن صد حسنه براي او بنويسد، و هركس آنرا در نمازش نشسته بخواند، خداوند براي هر حرفي پنجاه حسنه برايش بنويسد و هر كه قرآن را در غير از نمازش بخواند، خداوند براي هر حرفي ده حسنه برايش بنويسد.»4
ب- آداب قرائت قرآن
1- شروع قرائت قرآن با خواندن دعاي آن:
دعاهاي مختلفي در هنگام شروع قرائت نقل شده است و خواندن آنها مستحب است كه در كتب ادعيه آمده است.
2-پناه بردن به خدا از شر شيطان:
استعاذه در لغت به معناي پناه بردن به خداست و به عبارتي، پناهنده شدن به خدا از شر بدي ها و شيطان است. استعاذه لفظي به گفتن ذكر «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم» است ولي در واقع بايد به خدا پناهنده شد. و با توسل جستن به ائمه اطهار (عليهم السلام) از خداوند بخواهيم كه ما را در ظل توجهات خود قرار داده و پناهمان دهد تا از دسترس وسوسه هاي شيطان برهيم. چنانچه قرآن كريم مي فرمايد: «فاذا قرأت القرآن فاستعذ بالله من الشيطن الرجيم» 5 چون خواهي قرآن را تلاوت كني، از شر وسوسه شيطان، به خداوند پناه ببر.»
امام صادق(عليه السلام) در روايتي فرموده اند «اغلقوا ابواب المعصيه باالاستعاذه و افتحوا ابواب الطاعه بالتسميه 6 درهاي معصيت را با استعاذه ببنديد و درهاي اطاعت را با گفتن بسم الله الرحمن الرحيم، باز نماييد.»
امام خميني در مورد پناه بردن به خدا از شر شيطان فرموده اند: «از آداب مهمه قرائت... استعاذه از شيطان رجيم است، كه خار طريق معرفت ومانع سير و سلوك الي الله است. و اين استعاذه و پناه بردن، با لقلقه لسان و صورت بي روح و دنياي بي آخرت تحقق پيدا نمي كند.
چنانچه مشهود است كه اين لفظ (استعاذه) را كساني هستند كه چهل، پنجاه سال گفته و از شر اين رهزن نجات نيافته و در اخلاق و اعمال، بلكه عقايد قلبيه از شياطن تبعيت و تقليد نموده اند. اگر درست پناه برده بوديم، از شر اين پليد، ذات مقدس حق تعالي كه فياض مطلق و صاحب رحمت واسعه و قدرت كامله و علم محيط و كرم بسيط است ما را پناه داده بود. و ايمان و اخلاق و اعمال ما اصلاح شده بود.» 7
3- شروع قرائت با نام خدا:
پس از پناه بردن به خدا و استعاذه از شر شيطان، انسان با نام و ياد خدا، شروع به قرائت مي نمايد، تا نفس خود را آماده تجلي نور حق نمايد.
همانطور كه در حديث نبوي، نام خدا را در هر امري سفارش نموده است:«هر كار ارزشمندي كه با اسم خدا شروع نشود، آن كار، ناقص و ابتر (ناتمام) است.»8
در آيات كريمه قرآن هم يادآوري شده است كه حضرت نوح در برابر سيل، طوفان و امواج نام خدا را بر زبان و قلبش جاري ساخت «بسم الله مجريها و مرسيها» 9 حركت و توقف كشتي با نام خدا انجام يافت.
همچنين حضرت سليمان در ابتداي نامه خود به بلقيس نوشت:«انه من سليمن و انه بسم الله الرحمن الرحيم» 01 و خداوند هنگام تعليم قرآن به پيامبر بزرگوار اسلام (صلي الله عليه وآله) فرمود: «اقرا باسم ربك... 11 (اي پيامبر) بخوان به نام پروردگارت»
نام و ياد خدا، موجب نورانيت قلب شده و انوار الهي در آن جا مي گيرد و روح را صفا مي بخشد.
4- نگاه كردن به قرآن:
بسياري از صحابه، قرآن را از روي مصحف مي خواندند و با نظر نمودن به آيات الهي، روح خود را صفا مي بخشيدند.
حضرت صادق (عليه السلام) فرموده اند:«هر كه قرآن را از روي آن بخواند از ديدگان خود بهره مند شود، و سبب سبك شدن عذاب پدر و مادرش گردد، اگرچه آن دو كافر باشند.» 21
5- خواندن قرآن با صداي خوش و با ترتيل:
خواندن قرآن، لازم است با صداي زيبا باشد تا هم در روح فرد قاري اثرگذار باشد و هم شنوندگان با تلاوت زيبا، هرچه بيشتر در فضاي معنوي آن قرار بگيرند. حضرت رسول اعظم (صلي الله عليه و آله) فرموده اند:«لكل شيء حليه، و حليه القرآن الصوت الحسن؛ 31 براي هر چيزي زينتي است، و زينت قرآن، صوت زيبا و نيكوست.»
ائمه اطهار (عليهم السلام) نيز با تلاوت زيبا و دلنشين خود موجب دلگرمي و جذب مردم به قرآن كريم مي شدند چنانچه علي بن الحسين (عليه السلام) در خواندن قرآن، خوش صداترين مردم بود. امام باقر (عليه السلام) نيز صدايي خوش تر از ديگران داشت: 41
6- قرائت با حزن و اندوه:
حضرت صادق (عليه السلام) در رابطه با خواندن قرآن همراه حزن فرموده اند: «ان القرآن نزل بالحزن فاقروه بالحزن؛ 51 قرآن براي اندوه (و تاثر در نفوس مردمان) نازل شده پس آن را با آواز حزين بخوانيد.»
آداب باطني تلاوت قرآن كريم
الف: رفع حجاب ها
1- رفع حجاب خودبيني:
يكي از حجاب هايي كه در راه نفس وجود دارد، حجاب تكبر است كه شيطان از آن بهره برده و نمي گذارد كه انسان به راحتي از آن خلاصي يابد. و با وجود اين حجاب انسان به فهم درستي از آيات نمي رسد.
2- رفع حجاب آراء فاسد:
اگر انسان با اعتقادات غلط و نابجا به سراغ قرآن برود، آن عقايد باطل، موجب مي شود تا فهم صحيحي از آيات نداشته و مطابق با نظر غلط خود، آنها را معني نمايد.
3- حجاب عدم تفكر و تفسير به راي:
يكي ديگر از راههاي نفوذ شيطان آن است كه انسان بدون تدبر در فهم معاني آن و با راي غلط خود به تلاوت قرآن بپردازد و آنها رانسنجيده، و از شناخت آيات الهي محروم بماند.
4- رفع حجاب گناه:
گناه موجب كدورت و تباهي و سياهي در قلب شده انسان را از درك حقايق بازمي دارد.
5- رفع حجاب حب دنيا:
از حجاب هاي مهم دوستي و محبت نسبت به دنياست كه انسان را از ذكر و ياد حق بازمي دارد. امام خميني (رحمه الله) فرموده اند: «قلب به واسطه اين محبت از ذكر خدا غافل مي شود و از ذكر و مذكور اعراض مي كند و و هرچه علاقمندي به دنيا و اوضاع آن زيادت شود، پرده و حجاب قلب ضخيم تر گردد...» 61
6- خود را مخاطب قرآن قرار دادن:
انسان در هنگام قرائت قرآن، بايد طوري به معاني آن توجه نمايد كه گويي قرآن با او سخن مي گويد و او در مقابل آيات الهي قرار داشته و مخاطب اين آيات است و لذا در برابر آيات بشارت، ازخداوند فضلش را بطلبد و در برابر آياتي كه ازعذاب الهي خبر مي دهد، رهايي از آن عذاب را از خدا بخواهد.
در سيره امام رضا (عليه السلام) آمده است كه در راه سفر به خراسان، شبها در بسترشان، بسيار قرآن مي خواند وهرگاه به آيه اي كه ازبهشت ياد شده بود مي رسيد، از خدا آن را مسئلت مي كرد و اگر از آتش ياد مي شد، به خدا پناه مي برد. 71
ج- تدبر در آيات الهي:
انسان بايد همواره در هنگام تلاوت آيات الهي، در فهم معاني آن بكوشد. چنانچه پيامبر اعظم (صلي الله عليه و آله) فرموده اند:«واي به حال كسي كه آن را بخواند و در آن نينديشد.» 81 قرآن نيز شرط بهره مندي از آيات الهي را تدبر دانسته و مي فرمايد:«افلايتدبرون القرآن ام علي قلوب اقفالها»91
براستي مانع و كليد قفل دلها، گناه است. با دل زنگ زده و قفل خورده نمي توان به سراغ نور رفت و آن را در دل خود جاي داد.
--------------------------------------------------------
پی نوشت ها:
1-صحيفه سجاديه، ترجمه محمد رسولي، ص 5.28
2-واقعه ..79
3-ميزان الحكمه، محمدمحمدي ري شهري، ج 8، ص 58-.86
4-اصول كافي، ج 4، باب ثواب قراءه القرآن ج 1، ص .414
5-نحل. 89.
6-سفينه البحار، شيخ عباس قمي، ج 2، ص 714.
7- آداب الصلوه ، امام خميني، ص 442، (با تلخيص).
8- تفسير صافي، ج 1، ص 25؛ نقل از الميزان، ج 1، ص 52، (ترجمه موسوي همداني).
9- هود.41.
10- نمل.30.
11- علق.1.
21- اصول كافي، باب قراءه القرآن في المصحف، ج 4، ص 714، ح1.
31- همان، باب ترتيل القرآن بالصوت الحسن، ص 024، ح 9.
41- همان، ص 024، ح 11.
51- اصول كافي، باب ترتيل القرآن بالصوت الحسن، ج 4، ص 814، ح 2.
61- قرآن، باب معرفت الله، سخنان امام خميني درباره قرآن، ص 98.
71- گزيده ميزان الحكمه، ص 637، ح .5192
81- بحار، ج 14، ص 352.
91- محمد. 464 796
منبع: روزنامه - کیهان
|