نویسنده: محسن شريفي
قرآن، ديني جامع و كامل است. همين ويژگي قرآن است كه چيزي از جزئيات زندگي آدمي را فرو نگذاشته است. در حقيقت، قرآن و اسلام، سبك زندگي سالم و درست را به مردم ارايه مي دهد. حتي در شرايع آسماني و ابراهيمي ديگر غير از اسلام نمي توان اين جامعيت را پيدا كرد. در غير شرايع آسماني، اين سبك زندگي بشري است كه دين و شريعت را مي سازد و با بازسازي قانوني دوباره در شكل گسترده تر به كار گرفته مي شود. از اين رو، سبك زندگي بسيار متحول و متأثر از فرهنگ صاحبان زر و زور و تزوير است كه قدرت رسانه و افكارسازي را در اختيار دارند و سبك زندگي در مسيري تعريف و تعيين مي شود كه طبقات ممتاز جامعه مي خواهند.
اسلام و سبك زندگي
اما سبك زندگي در اسلام براساس اهداف متعالي آفرينش هستي و انسان تعريف و تبيين شده و لذا براساس محورهائي چون فطرت بشري، عدالت و عقلانيت و مانند آن سامان يافته است و در كليات دستخوش تغيير و تحول نمي شود؛ زيرا اين امور، جزو امور ثابتي است كه زمان و مكان در آن تاثيري ندارد و تنها اموري تغيير مي يابد كه در دام مقتضيات زمان و مكان قرار مي گيرند.
اسلام باتوجه به فطرت بشر گاه در جزئيات نيز دخالت مي كند و اين گونه نيست كه سبك زندگي را در بخش كليات و سطوح عالي تبيين كند، بلكه به حوزه هاي كوچك تر و جزئي تر نيز وارد مي شود و حتي در حوزه آداب افزون بر اخلاق دستورهايي را ارايه مي دهد. از اينرو سبك زندگي در اسلام از كلي ترين و اصولي ترين ها آغاز و به مباحث و موضوعات بسيار ريز و دقيق چون آداب ادامه مي يابد.
يكي از اين موضوعات بسيار ريز و دقيق و لطيف در سبك زندگي، آداب مهماني است كه در آيات قرآني به اشكال گوناگون به اين پرداخته شده است.
آداب مهماني و ميزباني
مهماني همانند هر كار ديگر، آدابي دارد كه اگر بدان عمل شود، كمك بسياري به انسان ها در رسيدن به مقصد و قرار گرفتن در مسير درست خدايي شدن مي كند؛ زيرا انسان در روابط اجتماعي است كه خود را به طور كامل تعريف مي كند و اصولا هويت، تنها در سايه شناسايي ديگري معنا مي يابد و هويت يابي در سايه آن محقق مي شود، شخصيت هر كسي در جامعه شكل كامل پيدا مي كند. از اين رو حوزه مسايل و مباحث اجتماعي و تعاملات انساني بيش تر مورد توجه و اهتمام قرآن و اسلام است.
برخي از آداب مهماني و ميزباني به قرار زير است:
1-دعوت:
انسان اگر بخواهد ادب مهماني را رعايت كند، از همان آغاز نبايد بي دعوت جايي برود.(احزاب، آيه 53)
2- استقبال از مهمان:
ميزبان به استقبال و پيشوازي تا سر در خانه بيايد و به گرمي مهمان را به درون خانه دعوت كند. (همان)
3- بي تعارف و صريح:
ميزبان اگر آمادگي از مهماني ندارد، بايد تعارف را كنار بگذارد و شفاف از عدم امكان و يا عدم آمادگي خود براي پذيرائي به مهمان بگويد. (نور، آيه28)
4- عدم ناراحتي:
وقتي بي دعوت قبلي به مهماني رفتيد، اگر ميزباني آمادگي مهماني نداشت و شما را برگردانيد، ناراحت نشويد و پوزشش را بپذيريد و برگرديد. (همان)
5- انتظار:
وقتي بي دعوت قبلي رفتيد، در منزل منتظر بمانيد تا ميزبان برسد و در را بر روي شما بگشايد. (حجرات، آيه5) پس زياد در نزنيد و اين پا و آن پا نكنيد كه چرا دير كرده و در را باز نكرده است، شايد ميزبان آماده نيست و مي خواهد خانه يا خود را براي ورود شما آماده كند و يا با خانواده اش مشورت كند و نظرشان را در ارتباط با مهماني ناخوانده شما جويا شود.
6- بدون اجازه وارد نشدن:
تا زماني كه ميزبان به استقبال شما به در منزل نيامده، شما وارد خانه نشويد حتي اگر از قبل دعوت داشته باشيد. (احزاب، آيه53 و حجرات، آيه5)
7- پيشتازي در سلام و تحيت:
هرگاه شما را به درون خانه فراخواند هنگام ورود سلام كنيد. (نور، آيه61)
8- پاسخ گويي به تحيت و سلام:
اگر وارد خانه شديد و هر كه در خانه بر شما سلام كرد، شما به سلام ايشان به گرمي و به سلامي بهتر پاسخ گوئيد و خوشرويي خود را با سلام بهتر نشان دهيد. (النساء، آيه86)
9- نشستن:
ميزبان هر جا گفت بنشينيد همان جا بنشينيد (مجادله، آيه11) و تعارف را كنار بگذاريد، زيرا شايد ميزبان معذوراتي دارد كه مي خواهد شما آن جايي كه مشخص كرده بنشينيد و بي اذن و اجازه جا به جا نشويد مگر اين كه بسيار خودماني باشيد و با خصوصيات و اخلاق شخص و نيز وضعيت خانه و خانواده آشنايي داشته باشيد كه در اين موارد هم بهتر است ادب مهماني را به جا آورده و خودسرانه جابه جا نشويد. به قول معروف مهمان بايد خود را اسير صاحب خانه بداند نه اين كه ميزبان اسير مهمان شود.
10- جا دادن به ديگري:
در مهماني عمومي تر، هر تازه واردي با چشم، دنبال جايي مي گردد. در اين حالت بهتر است كه به اين اشخاص تعارف كنيد و جا بدهيد و نگوئيد كه ميزبان با آوردن اين مهمان جا را تنگ كرده است. اگر كسي درخواست جايي كرد به او جا بدهيد. (مجادله، آيه11)
11- احترام:
به هر كسي كه وارد شد احترام بگذاريم و با سلام و تحيت به استقبال كلامي از او برويم.(همان)
12- بلند شدن به پاي مهمان:
به احترام و تكريم تازه واردان بلند شويم. (همان) اگر مهمان تازه وارد مومني است بيشتر تكريم و احترام بگذاريم و در بلند شدن و اعمال ديگر پيشتاز باشيم.
13- شتاب در پذيرايي:
اگر مهمان وارد شد، در پذيرايي شتاب كنيد حتي با يك ليوان آب و شربت. اگر مهمان به دعوت شما وارد شده در تهيه غذا شتاب كنيد و به ياري همسرتان بشتابيد و به او در تهيه غذا كمك كنيد. (ذاريات، آيه26)
14- چشم انتظار غذا نبودن:
مهمان وقتي وارد شد، چشم انتظار فوري غذا نباشد و چشم به اين ظرف و آن ظرف ندوزد كه غذا آماده است يا نه و يا اين كه غذا چيست. (احزاب، آيه53)
15- ياري به همسر:
در تهيه غذا براي مهمان به ويژه مهماني هاي ناگهاني به همسرتان كمك كند. (همان)
16-غذاي حلال:
غذايي كه ميزبان تهيه مي كند بايد حلال، پاك و طيب باشد. (بقره، آيه 172 و مومنون، آيه 51 و آيات ديگر)
17-بهترين غذا:
در پذيرايي از مهمان كوشا باشيد و بهترين غذا را تهيه كنيد، چنان كه حضرت ابراهيم(ع) حتي براي مهمانان سرزده اش گوساله اي چاق و چله را مي كشد و به كمك همسرش كباب مي كند. (ذاريات/26)
18- سفره انداختن:
سفره را پيش مهمان ببريد و بيندازيد، نه اين كه مهمان را از جايي بلند كنيد و به جايي ديگر ببريد و بگوييد: بفرماييد اين جا.(همان)
19- تعارف كردن:
ميزبان وقتي سفره پهن شد، تعارف كند و بفرما بزند تا مهمان دست به غذا برد. (ذاريات، آيه 27)
20-اندازه نگه داشتن در خوردن و نوشيدن و دوري از اسراف:
در خوردن و نوشيدن اندازه نگه داريد و به مقداري بخوريد كه مصداق اسراف و زياده روي نباشد. (اعراف، آيه 31) بسياري از مردم چون به مهماني مي روند خودكشي مي كنند و اين دور از ادب مهماني است.
21- پرهيز از ريخت و پاش و تبذير:
ميزبان در تهيه غذا بايد اندازه نگه دارد و آن قدر غذا و خوراكي تهيه نكند كه خورده نشود و دور ريخته شود. تفاوت اسراف و تبذير اين است كه اسراف هرگونه زياده روي در هر كار و فكري حتي امور اعتقادي است، ولي تبذير اين است كه شخص نعمتي را استفاده نكند و تباه و ضايع سازد. بذر به معناي پاشيدن است. غذاهايي كه زياد از حد و اندازه تهيه و سپس در سطل زباله ريخته مي شود نمونه بارز و آشكار تبذير است. كساني كه تبذير مي كنند دوستان و ياران شيطان هستند و در مسير شيطاني گام بر مي دارند؛ از اين رو خداوند كساني را كه تبذير مي كنند و ريخت و پاش در زندگي دارند دوست نمي دارد.(اسراء، آيه 27)
22- خوردن غذاي پاك و پاكيزه:
در هنگام خوردن دقت كنيد كه هر چيزي را نخوريد (عبس، آيه 24) بلكه طعامي پاك و پاكيزه بخوريد. (مومنون، آيه 51 و بقره، آيه 172)
23- شكر و سپاس:
پس از خوردن غذا شكر خدا گوييد و سپاسگزار ميزبان باشيد (بقره، آيه 172) و غر نزنيد كه اين چه غذايي بوده است.
24- تكريم مهمان:
ميزبان و نيز همسرش براي تكريم و احترام به مهمانان بر سر سفره و يا سر درب اتاق حاضر شود. (ذاريات، آيه 26، 27 و29)
25-خوشگويي:
ميزبان و مهمان همان گونه كه خوشرويي مي كنند خوشگو باشند و پسنديده و زيبا سخن بگويند كه شادي آفرين باشد و دلگير، سخن نگويند و دلگيري نكنند.(همان)
26-بخوريد و برويد:
وقتي غذا خورديد برويد (احزاب، آيه 53) و براي سخن گفتن نمانيد و جلسه بگو و بخند راه نيندازيد و قعده هاي قهوه خانه اي برپا نكنيد كه اين كار چه بسا موجب اذيت صاحبخانه و ميزبان شود و او در رودربايستي قرار گيرد و دچار محذوريت شود.
27- اجازه گرفتن:
پس از غذا خوردن و هنگام رفتن از ميزبان اجازه خروج بگيريد. (نور، آيه 62) پس اگر ميزبان اجازه رفتن داد برويد وگرنه منتظر باشيد تا ميزبان اذن خروج بدهد. (همان)
28- مراعات ميزبان:
مهمان همواره بايد مراعات حال ميزبان را بكند. (همان) بدين ترتيب آنچه بيان شد تنها گوشه اي از آداب مهماني و ميزباني در قرآن است كه فهرست وار ذكر گرديد و علاقه مندان مي توانند به كتابهاي اخلاقي و تفسيري مراجعه كنند.
|