اي خواهران حزبالله، از شما نيز تقاضا دارم قدم بر خون شهيدان نگذاريد و با حفظ حجاب از خون شهيدان پاسداري كنيد و هميشه در صحنة انقلاب باشيد. (بخشي از وصيت نامه شهید حسين عنايتي)
همه ساله همزمان با گرم شدن هوا و رسيدن فصل گرم تابستان موضوع حجاب و عفاف به يكي از موضوعات اصلي كشور بدل شده و كارشناسان و محققين با نگرش هاي گوناگون سعي مي نمايند به بررسي ابعاد مختلف اين فرضيه الهي و ملزومه اجتماعي بپردازند. رد اين مجال سعي داريم نگاهي مفهومي و نه احساسي به اين پديده بياندازيم و ببينيم كه آيا بجز لزوم رعايت دستور حق تعالي مي توان دليل ديگري براي رعايت حجاب يافت يا خير؟ و نيز دريابيم كه اصولا حجاب به چه موضوعي اطلاق شده و چه ابعادي را شامل مي شود.
تعریف حجاب
اولین سوالی که در مواجهه با هر پديده اي ممكن است در ذهن تداعي نمايد، این است که اشیای دخیل در آن پديده چه معنا و ماهیتی دارند و اگر بنا باشد به مقوله حجاب پرداخته شود اولين سوالي كه بايد در اين باب به آن پاسخ دهيم اين است كه
حجاب یعنی چه؟
لغت حجاب از دو مصدر «حجب و حجاب» گرفته شده که هر دو بـه معناى پنهان کردن و منع از دخول است. در برخی کتـابـهاى لغت، حجـاب را بـه معناى «ستر و پـرده» آورده اند. و براي مثال عبارت "امرإه محجوبـه(محجبـه)" به صورت "زني كه خود را به پوشانيده است" ترجمه نموده اند.
اما تعريفي كه براي حجاب مي خواهي بيان كنيم لازم است دو مشخصه داشته باشد، يكي اينكه تعريف بايد جنبه عملياتي داشته باشد يعني با مطالعه تعريف بتوانيم مصاديق آن را ذكر نماييم و ديگر اينكه تعریف باید جامع و مانع باشد به این معنی که تمامی جوانب موضوع را در بر گیرد و چیزی خارج از آن موضوع را شامل نشود.
اجازه بدهید پيش از ارائه تعريف به بيان يك لطیفه قرآنی بپردازيم. خداوند حكيم در مصحف شريف قرآن براي نهي كردن افراد از انجام برخي از امور تقريبا همواره از لغت اجتنبوا استفاده نموده است که به معنای اجتناب کردن و انجام ندادن یک فعل مي باشد. به عنوان مثال در سوره مباركه الحجرات ابتداي آیه 12 مي خوانيم:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ …
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پارهاى از گمان ها گناه است …
و يا بسياري از آيات ديگر كه قصد بحث و بررسي پيرامون آنها را نداريم. اما زماني كه قرار است افراد در مورد عدم رعايت حجاب و عفاف نهي بشوند قران اينگونه تصريح مي نمايد كه:
وَلاَ تَقْرَبُواْ الزِّنَى إِنَّهُ كَانَ فَاحِشَةً وَسَاء سَبِيلاً
و نزديك زنا نرويد (حتى از عملهاى مقدماتى آن نيز دورى كنيد) زيرا كه آن بسيار زشت است و بد راهى است (كه به فساد جامعه و زوال معنويت آن منتهى مىگردد)
همانطور كه در ترجمه فوق -ترجمه آيت الله مشكيني(ره)- تاكيد گرديده لفظ "لا قتربوا" به معنای "نزدیک نشوید" است و در حقيقت در اين آيه خداوند متعال مسلمين را از نزديك شدن به اين گناه بر حزر داشته است و اين يعني وظیفه ما این است که کلیه راه هایی که احتمال دارد به این گناه ختم گردد را مسدود نموده و حتي از نزديك شده به آن نيز اجتناب نماييم. حال با دانستن اين لطيفه قراني و بسياري ديگر از اين دست آيات و روايات به نظر مي رسد تعريف زير، تعريفي جامع، مانع و عملياتي باشد:
حجاب؛ پوشش و ساتری است که فرد را از طمع نامحرم مصون و محفوظ بدارد.
در این تعریف سه نکته مورد توجه قرار گرفته است اول اينكه حجاب اختصاصي به بانوان ندارد و مي تواند در مورد آقايان نيز مطرح گردد، دوم اينكه حجاب یک پوشش و ساتر است و البته نه فقط به معنای لباس که ظاهر بدن را بپوشاند بلکه پوششی که تمامی جوانب یک فرد را می پوشاند از جمله ظاهر بدن، رفتار و نحوه تعامل، نحوه گفتگو و ... و سوم اینکه این پوشش و ساتر یک ماموریت دارد و آن مصون و محفوظ نگه داشتن شخص از طمع نامحرم است و با مقدمه عفاف و عفت خواهد بود.
ابعاد حجاب
در بخش گذشته عرض شد كه فریضه حجاب نه اختصاصي به مختص بانوان دارد و نه تك بعدي بوده و فقط همين پوشش ظاهري را شامل مي شود حال سوالي كه مطرح مي شود اين است كه ساير ابعاد حجاب كدامند؟ در اين بخش سعي داريم بصورت خلاصه به بررسي سه بعد، حجاب نگاه، حجاب رفتار و حجاب در پوشش (پوشش ظاهري) بپردازیم.
حجاب چشم
آيات و روايات فراواني در باب محجوب نگاه داشتن چشم نقل گرديده است اما زیبا ترین و صريح ترين آنها، آیات 30 و 31 سوره نور ميباشد که در آنها به مردان مومن تذکر داده می شود که:
قُلْ لِلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ ... (نور؛30) ]ای رسول[ ما به مردان مؤمن بگو تا چشمها را از نگاه ناروا بپوشند ...
و به زنان مومن هم تذکر داده می شود که
قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ ... (نور؛31) ]ای رسول[ به زنان مؤمن بگو تا چشمها را از نگاه ناروا بپوشند ...
از این دو آیه بر می آید که اولا از آنجا كه هر دو آیه با فعل امر نازل گرديده محافظت از چشم، (حجاب چشم) واجب است. ثانیا وجوب این نوع حجاب هم براي آقایان و هم براي خانم ها مي باشد و این نیست که فقط آقایان باید مراقب چشمان خود باشند.
نگاه کردن به ناموس دیگران، خواست شیطان است. چشمی که تیرهای آلوده نگاه را به نامحرمان پرتاب می کند، محل کمین شیطان بوده و شیطان از کمان چشم های او، ناموس دیگران را نشانه می گیرد. پیامبر اکرم (علیه السلام) فرمودند:
النَّظَرُ سَهمٌ مَسْموُمٌ مِنْ سِهامِ اِبلیسَ
نگاه (به نامحرم) تیز زهرآلودی از تیرهای شیطانی است. (بحارالانوار، ج 104، ص 38)
و نيز حضرت امام صادق (علیه السلام) در باب عمق زیان نگاه ناصحیح فرمودند:
اَلنَّظرَهُ بَعْدَ النًّظرَهِ تَزرِعُ فی الْقَلبِ الشَّهْوَهَ وَ کَفی بِها لِصاحِبِها فِتْنَه
چشم چرانی، تخم شهوت را در دل می کارد و چنین کاری برای نگاه کننده کافی است که منشأ فتنه گردد. (روضه المتقین، ج 9،ص 434.)
حجاب در گفتار و رفتار:
یکی از راه هایی كه امکان دارد موجب طمع نا محرمان در انسان گردد، نوع گفتار و گویش فرد است. قران به صراحت در این باب به زنان پیامبر تذکر داده و می فرماید:
یَا نِسَاء النَّبِیِّ لَسْتُنَّ کَأَحَدٍ مِّنَ النِّسَاء إِنِ اتَّقَیْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَّعْرُوفًا
"اى همسران پیامبر، شما ]اگر تقوا پیشه کنید[ مانند دیگر زنان (عادى) نیستید، پس با گفتارتان ناز و عشوه مریزید تا کسى که در دل او مرض (فسق و فجور) است (در شما) طمع ورزد، و گفتارى نیکو (و دور از تحریک و ریبه) بگویید" ( الاحزاب؛ 32)
در این آیه ضمن نهی کردن ایشان از گفتار تحریک آمیز تاکید می شود که این نوع گفتار موجب طمع نامحرم در شخص خواهد شد. و پیامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) درباب لزوم رعایت حریم در صحبت کردن آقایان با خانم ها می فرمایند:
"هرکس با زن نامحرمی شوخی کند در قبال هر کلمه شوخی، خداوند او را هزار سال در جهنم زندانی خواهد کرد" (وسائل الشیعه ج20 - ص 198)
براي مطالعه بيشتر و دقيق تر در اين باب پيشنهاد مي گردد به كتاب "مرزهاي ارتباط بين زن و مرد يا فلسفه نگاه و حجاب" نوشته جناب آقاي اصغر طاهرزاده مراجعه نماييد.
حجاب در پوشش:
در زمان نبی اکرم (صلي الله عليه و آله) زنان مسلمانی که برای اقامه نماز جماعت به امامت پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مسجد می رفتند، هنگام عزیمت و هنگام بازگشت بعضى از جوانان هرزه و اوباش بر سر راه آنها مىنشستند و با مزاح و سخنان ناروا آنها را آزار مىدادند و مزاحم آنان مىشدند. در این هنگام بود که آیه 59 از سوره احزاب آیه 59 نازل شد و به ایشان دستور داد تا با پوشش هایی بدن خود را بپوشانند تا مورد اذیت و آزار و تعرض نامحرمان قرار نگیرند:
یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُل لِّأَزْوَاجِکَ وَبَنَاتِکَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِینَ یُدْنِینَ عَلَیْهِنَّ مِن جَلَابِیبِهِنَّ ذَلِکَ أَدْنَى أَن یُعْرَفْنَ فَلَا یُؤْذَیْنَ وَکَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِیمًا
آیت الله مشکینی (ره) در ترجمه این آیه می فرمایند:
اى پیامبر، به همسران و دخترانت و زنهاى مؤمنان بگو روسرىها و چادرهاى خود را بر خویش بیفکنند (که گردن و سینه و بازوان و ساقها پوشیده شود) این (کار) نزدیکتر است به آنکه (به حجاب و عفت) شناخته شوند تا مورد تعرض و آزار (فاجران) قرار نگیرند و خداوند همواره آمرزنده و مهربان است.
همانطور كه از آيه فوق بر مي آيد وجوب رعايت حجاب ظاهري به اين جهت است كه زنان مومن از طمع، تعرض و آزار فاجران دور بمانند.
چرا پوشش ظاهري خانم ها محدود تر است؟
قصد داريم پاسخ اين سوال را با بهره گيري از مباني روانشناسي بيان نماييم.
به لحاظ روانشناسي بين خانم ها و آقايان از جهت توجه به اطراف تفاوت عمده اي وجود دارد و اين تفاوت از آنجا ناشي مي گردد كه توجه آقایان به اطرافشان دیداری است. این یعنی آقایان برای ارتباط برقرار کردن با اطراف باید به شی مورد نظر نگاه کنند براي اينكه اين مطلب قدري ملموس تر گردد؛ کافیست با آقایی که در حال خواندن (مثلا روزنامه) است بگویید "می آیی امروز برویم منزل فلانی؟"در اکثر اوقات (استثنا هم دارد) با این صحنه مواجه می شوید که آقا سرش را بالا می آورد و می گوید "چی گفتی؟" اما خانم ها اینطور نیستند بلکه توجهشان شنیداری است و برای ارتباط برقرار کردن با محیط اطراف کافی است به اتفاقات گوش بدهند برای همین است که یک خانم هم زمان می تواند ظرف بشوید، به تلفن پاسخ دهد و در عین در جريان ماجراي فیلم تلویزیون هم باشد چرا كه همزمان مي تواند صداي همه آنها را بشنود. اما آقایان این امکان را ندارد چون فقط به یکی از آنها می توانند نگاه کنند.
از مطلب فوق اينگونه بر مي آيد كه آقایان به دیدن صحنه ها بیش از خانم ها عکس العمل نشان می دهند. چون توجهشان به اطراف دیداری است و در نتيجه خانم ها برای در امان ماندن از طمع نامحرمان بايد بیشتر جلوی این توجه را بگیرند و بین خود و آقایان مانعی مستحكم ایجاد نمايند و این مانع همان حجاب ظاهري است. و از طرفي آقايان نيز بايد بيشتر از خانم ها مراقب چشمان خود باشند تا در دام شياطين انسي و جني گرفتار نگردند و اين نيز همان حجاب چشم مي باشد.
از سوي ديگر در تمام افراد حسی وجود دارد که آن را حس خود نمایی می نامند و عبارت است از تمایل افراد برای نشان دادن خود (توانایی ها، ظاهر، معلومات و ... ) به دیگران که از آن با عنوان تمایل افراد برای دیده شدن نیز نام می برند برای اینکه بهتر این حس را درک کنیم بهتر است قدری به علت تمایل افراد برای انجام کار های خارق العاده توجه نماييم که تنها نتیجه معروف شدن و يا نهايتا ثبت آن فعل خارق العاده در کتاب رکورد های گینس مي باشد و كسب اين نتيجه حتي ممكن است به قیمت جان او تمام شود. و یا بسیاری از این نوع اعمال و رفتار ها که نتیجه ای جز قرار گرفتن در معرض دید ديگران، ندارد. اما توجه به یک نکته بسیار ضروری است و آن اینکه این حس در خانمها بسیار، بسیار بیشتر از آقایان است
حال اگر اين مطلب را در كنار نوع توجه آقايان به اطراف (كه در ابتداي اين بخش بيان شد) بگذاريم به جوابي قابل قبول براي علت محدوديت بيشتر خانم ها در رعايت حجاب و پوشش ظاهري خواهيم رسيد. اجازه بدهيد اين بخش را دو گوهر گران مايه از اهل بيت به پايان برسانيم.
امام على علیه السّلام فرموده اند : پوشیده و محفوظ داشتن زن مایه آسایش بیشتر و دوام زیبایى اوست. (غرر الحکم -5820)
رسول خدا (صلی الله علیه واله) فرمودند: هلاکت زنان امت من در دو چیز است: «[نمایان کردن]طلا و لباس نازک».( امالی - شیخ مفید،)
معیار برای تشخيص حجاب اسلامی
پس از بررسی تعریف حجاب، ابعاد آن و بیان علت محدود تر بودن خانم ها در حجاب ظاهری می خواهیم در مورد معیار یا معیارهای حجاب ظاهری قدری مطالبي را بيان نماييم. در حقیقت می خواهیم خط کشی را بیابیم که هر فردی خود به تنهایی و با استفاده از آن خطکش بتواند تشخیص دهد که نوع پوششی که می خواهد انتخاب کند اسلامی است یا غير اسلامي.
بگذارید قدری به عقب تر برگردیم و نگاهی دیگر بار به تعریف حجاب بیاندازیم. در این تعریف عرض شد که
حجاب؛ پوشش و ساتری است که فرد را از طمع نامحرم مصون و محفوظ بدارد.
اگر به تعریف فوق نیک بنگریم، خواهیم دید که این تعریف، یک تعریف عملیاتی است و می توان به آن به عنوان یک خط کش نگاه کرد. بدین معنی که وقتی فردی می خواهد لباسی برای خود تهیه کند باید به این بیاندیشد که آيا با پوشیدن این لباس توجه نامحرم را به خود جلب خوهم كرد؟ و آيا با اين پوشش مي توانم از طمع نامحرمان در امان باشم؟
مثلا وقتی آقایی می خواهد شلوار های عجیب و غریبی که متاسفانه افراد بدون توجه به ریشه و منشا آنها و صرفا به واسطه مد بودن تهيه نموده و استفاده می کنند و یا تیشرت های تقریبا بدون آستین بدن نما و یا همین مدل های اصلاح موی سر یا .... را برای خود برمي گزیند بیاندیشد و ببیند که آیا این کارها سبب جلب توجه نامحرمان می گردد یا خیر؟
و یا خانمی که می خواهد لباس های تنگ و بدن نما و یا با رنگ های تندی که از فاصله زیاد و حتی از زیر چادر هم نمایان هستند را برای خود بر مي گزیند بیاندیشد و ببیند که آیا این پوشش، وی را از طمع نامحرمان محفوظ مي دارد يا بيشتر توجه ايشان را به وي جلب مي نمايد؟
فرد بیاندیشد و ببیند در جامعه ای که پر شده است از گرگ هایی که به دنبال شکار طعمه می گردند (دخترانی که بدنبال شکار پسرانند و پسرانی که به دنبال شکار دخترانند) و چشم هایشان به همه سو می گردد و می تازد تا شکاری را بچنگ بیاورد؛ آیا این نوع پوششي که میخواهم انتخاب نمايم مي تواند من را از خطر طمع این گرگ های ادم نما محفوظ نگه می دارد یا …؟
اگر به تعریف ارائه شده برای حجاب خوب دقت کنیم خواهیم دید که بهترین معیاری که می توان برای حجاب ظاهری ارائه داد این جمله است:
"بنگریم و ببینم که آیا این نوع پوشش ما را از طمع نا محرم مصون و محفوظ می دارد؟"
البته همانطور که قبلا عرض شد حجاب در تمام ابعاد مخصوصا به لحاظ ظاهری برای خانم ها محدود تر است و ایشان در انتخاب لباس و نوع پوششان باید دقت بیشتری بنمایند.
بگذارید یادداشت را با ذکر یک واقعه به اتمام برسانم. مدتی پیش با یکی از دوستانم در مورد نوع خاصي از چادر صحبت می کردم که آیا اين نوع چادر می تواند حجاب خوبی باشد یا خیر؟ بحث های فراوانی شد و استدلال هاي زيادي براي او مطرح كردم که اين نوع چادر پوشش كاملي نیست. اما اخر بحث دوستم جمله ای گفت که بسیار جای تامل دارد و آن این بود که:
"حرف هایت را قبول دارم اما ]اين نوع چادر[خیلی قشنگه و به خانمم می آید "
راستش را بخواهید دیگر از تاثیر گذاری کلامم در وی نا امید شده بودم وگر نه به او عرض می کردم که مشکل اين نوع از پوشش همینه که خيلي قشنگ و جذابه و به خیلی ها مخصوصا خانم های جوان هم می آید و به زیبایی آن ها می افزاید اما فراموش نکن که حجاب قرار است پوشاننده زیبایی های خانم ها باشد و نه نمایش دهنده و افزاینده زیبایی ها ... بنده خدا فراموش کرده بود که زیبایی های همسرش فقط مخصوص اوست نه برای همه آدم های کوچه و بازار ...
و كلام پاياني بخشي از وصيت نامه اي شهید محمودباقر شادمی است:
مردم ميخواهيد تا كي در خواب خرگوشي بسر بريد و به اين همه مسائل بياهميت باشيد. چرا بايد اين همه فساد جامعه را فرا گيرد، ولي ما بيتفاوت باشيم مگر نه اين است كه پيام خون آنها ادامه دادن راهشان است؟ كاري نكنيم كه در آن دنيا شرمندة روي شهيدان باشيم. بياييد تا دير نشده از يك سري كارهايي كه باعث گناه ميشود دوري كنيم. |