دانش حدیث شناسی یکی از مهم ترین شاخه های علوم اسلامی است که به منظور شناخت دقیق دومین رکن تشریع، یعنی حدیث، پدید آمده است. این علم یکی از محوری ترین و ضروری ترین دانش ها برای استنباط احکام، و به عنوان ابزار بسیار قوی و کارآمد برای مجتهد در راه رسیدن به مقررات الهی است.
در کتاب پژوهش های حدیثی در آثار استاد شهید مطهری که توسط دکتر نادعلی عاشوری به رشته تحریر در آمده است، آنچه در نظر می باشد، بررسی یکی از ده ها مسئله علمی مورد بحث در حوزه پژوهش های دینی آن استاد شهید است. برخی مسائل مربوط به علوم حدیث و بحث های حدیثی در خلال مباحث فراوان علوم اسلامی که در آثار استاد مورد بحث قرار گرفته، به طور پراکنده و گذرا، مورد بررسی قرار گرفته است که نگارنده با مطالعه آثار منتشر شده استاد، به گردآوری و تدوین آن اقدام نموده است. به اعتقاد نویسنده کتاب گرچه مباحث حدیثی مطرح شده در آثار استاد در مقایسه با مباحث قرآنی و تفسیری ایشان- بسیار گسترده نیست، ولی بی اغراق باید گفت بسیاری از این مباحث، در واقع، بیانگر خطوط کلی دانش حدیث شناسی و رئوس اصلی مطالب این علم است که می تواند برای محققان و پژوهشگران عرصه حدیث راه گشا و جهت بخش باشد. این کتاب با توجه به رویکرد پیش گفته در هشت فصل تنظیم شده است که به بررسی آنها می پردازیم.
فصل اول، به بیان کلیاتی درباره حدیث می پردازد. در این فصل به پیدایش علم حدیث، جو صدور حدیث، شیوه نقل حدیث، احادیث پیامبر و ائمه، حدیث قدسی، دلیل قلّت نقل حدیث از بعضی از معصومین، تعارض روایات و فقه الحدیث و درایه الحدیث و... می پردازد.
فصل دوم، با عنوان "درباره سنت و سیره" به بیان نظرات شهید مطهری در این باره می پردازد. تردیدی نیست که قرآن محور اصلی همۀ تلاش های علمی و عملی مسلمانان و سنت فرع بر آن است. پس از قرآن، سنت دومین رکن تشریع و قانون گذاری به شمار می آید. شهید مطهری معتقد است شناختن قرآن و سنت واجب است، زیرا بدون شناختن قرآن و سنت، شناخت اصول و فروع اسلام غیر میسر است. آنچه در این فصل مورد بحث قرار می گیرد عبارت است از: معانی سنت، جایگاه سنت، رابطه کتاب و سنت، حجیت سنت، درباره سیره پیامبر، سبک سیره پیامبر، تعارض سیره ها، راه حل تعارض سیره ها و... .
فصل سوم، تحت عنوان مراتب و نگارش حدیث می باشد. یکی از مباحث مهم تاریخ حدیث، مسئله مراتب حدیث و درجات کلام معصوم است. استاد شهید در این موضوع به پیروی از اساتیدی همچون امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی بر این باور است که تمامی سخن معصومین در یک سطح از معنا نیست، بلکه بسیاری از احادیث آنان دارای عمق و ژرفا هستند، به ویژه احادیثی که به معارف دین مربوط می شود. مرحوم مطهری در این قضیه، پا را از حد فراتر نهاده بر این باور است که نه تنها کلام معصوم، بلکه سیره و رفتار هم دارای مراتب و عمق و ژرفاست و با تحلیل اعمال معصومین می توان به این واقعیت دست یافت. در این فصل این مباحث مطرح می شود: سرمایه شیعه، محتوای احادیث شیعه و سنی، مراتب حدیث، عمق رفتار پیامبر، نگارش حدیث، سرگذشت حدیث در دوران ها و... .
فصل چهارم، تنویع حدیث: یکی دیگر از مباحث مهم حدیثی که از زمان علامه حلی به این طرف در عرصه حدیث پدید آمد، مسئله تنویع حدیث یا اقسام آن است. تقسیم حدیث به شدت مورد اعتراض اخباری ها واقع شد و در حالی که مجتهدان علمای اصول به دیده قبول از تقسیم اخبار استقبال می کردند، علمای اخباری به دلیل همین تقسیم بندی، شدیدترین حملات را متوجه علامه حلی ساختند. در باب تنویع حدیث در این فصل این مطالب از منظر شهید مطهری مورد بررسی قرار می گیرد: خبر واحد و خبر متواتر، حجیت خبر واحد، خبر متواتر، نمونه های خبر متواتر و... .
فصل پنجم، جعل حدیث: یکی از مباحث مهم مطرح شده در آثار استاد، بحث جعل حدیث است که به صورت پراکنده در برخی نوشته ها و سخنرانی های ایشان موجود است. موضوع جعل حدیث و شناخت علل و انگیزه های آن یکی از موضوعات بسیار مهم در سرگذشت حدیث است که همواره به عنوان دل مشغولی و دغدغه خاطر مفسران، اصولیان، محدثان و پژوهشگران عرصه معارف دین و عقاید مطرح بوده است. در این فصل در رابطه با جعل حدیث این مباحث مطرح می شود: آغاز جعل حدیث، تغییر متد تحقیق، انگیزه های جعل حدیث، راویان جاعل، عدالت صحابه، جرح راوی و... .
فصل ششم، نقد حدیث: یکی از مباحث دراز دامن در تاریخ حدیث، مسئله بسیار مهم و در عین حال پیچیده و دشوار نقد حدیث و بررسی صحت و سقم روایات است که به ویژه در نزد اصولی ها از جایگاه بسیار برجسته و بالایی برخوردار است. موضوع نقد حدیث به دلالت التزامی و به طور ضمنی بیانگر یک واقعیت تلخ و تأسف بار در سرگذشت حدیث، یعنی پدیده نامبارک جعل حدیث است. این فصل با این عناوین به موضوع نقد حدیث از دیدگاه شهید مطهری می پردازد: نقد از نگاه استاد، نقد سندی حدیث، نقد محتوایی حدیث، آلودگی های فکری در دنیای اسلام و نقد کتب حدیثی. فصل هفتم درباره اخباری گری: اگر گفته شود بخش عمده ای از آثار استاد، و به ویژه آثاری که جنبه عمومی و غیر تخصصی دارد، در طرد و نفی دیدگاه جامد اندیشانه و بینش متحجرانه اخباری هاست، سخنی به گزاف نگفته ایم. آنچه در این نوشتار مد نظر است، صرفاً طرح دیدگاه شهید مطهری در معرفی این جماعت است، آن هم از جنبه ارتباطی که با حدیث پژوهی پیدا می کند. در این فصل این مطالب مورد بررسی قرار می گیرد: دیدگاه استاد درباره اخباری گری، پیدایش اخباری گری از دیدگاه آیت الله بروجردی، مبارزه مجتهدان با اخباری ها، نمونه برخورد اخباری ها با حدیث و... .
فصل هشتم، منابع حدیثی استاد: منابعی که استاد در مباحث حدیثی خود استفاده کرده است بسیار گسترده است و کمتر کتاب حدیثی شیعه یا سنی است که استاد آن را ندیده یا از آن مطلب نقل نکرده باشد. برخی از این منابع دست اول و برخی دست دوم اند. پاره ای شیعی و بعضی غیر شیعی اند. آنچه در این فصل آمده مروری است بر چگونگی استفاده استاد از منابع حدیثی و معرفی برخی کتب مهم حدیثی و جمعی از حدیث پژوهان بزرگ متقدم و متأخر که در آثار استاد به اجمال یا تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. در این فصل منابع حدیثی استاد مطهری و کتاب های حدیثی و پدیدآورندگان آنها مورد بررسی قرار می گیرد.
منبع: motahari.ir
|