سلفی گری
1. چیستی سلفی گری:
سلفی گری مفهومی بسیط و منسجم نیست دارای گرایش های متفاوت و گوناگونی است به طوری که برخی از گرایش ها دیگران را تا سر حد کفر نفی می کند به عبارت دیگر مفهوم سلفی گری به تسامح بر طیف گسترده ای از جریان های تندرو گفته می شود.
ویژگی های مختلف سلفی گری:
1. محتوای سلفی گری
2. سلفی گری و مدرنیسم
3. سلفی گری و سیاست
4. روش سلفی گری
5. تلاش برای همگرایی
یک: محتوای سلفی گری
الف: ابهام در مفهوم سلفی گری یکی از مشکلات مفهومی آن است در باب مفهم سلفی گری دو گونه خن دیده می شود:
1. پیروی از مسلمانان سه قرن نخست اسلام
2. پیروی از کتاب و سنت و روح حاکم بر کتاب و سنت و بازگشت به اصول
ب: اختلاف در مبانی : احمد نقل گرا بود. تنویری ها میل به عقل دارند.
ج: بحران مشروعیت سلفی گری
د: گرایش های جدید سلفی گری
به دلیل تفاوت های زیاد برخی از گونه های سلفی گری با مضاف الیه استعمال می شود.
دو: سلفی گری و مدرنیسم
سلفیت ریشه در بازگشت به به هزارو اندی سال پیش دارد از سوی دیگر دنیا با پیشرفت و نو آوری های علمی فراوانی همراه بوده است.دو گونه برخورد با پیشرفت صورت گرفته:
1.پذیرش پیشرفت و عقب نشینی از مواضع سنتی : به عنوان مثال جایگاه زن و مرد مقدار حضور هر یک از این دو در جامعه.حقوق مدنی و شهروندی.یافته های علمی بهره برداری از فن اوری
2. آشتی میان سنت و تجدد. این جریان از دو قرن پیش اغاز شده و وهابیت در پی رهبری این جریان است
سه: سلفی گری و سیاست
بیداری اسلامی، انقلاب اسلامی ایران، استفاده ابزاری امریکا از سلفی گری برای مقابله با شوروی، اندیشه های مختلف سیاسی در میان سلفیان، همه این ها از مشکلات سیاسی سلفی گری است.
چهار: روش سلفی گری
گروه های مختلف سلفی روش های بسیار متفاوتی را برای رسیدن به اهداف خویش دنبال می کنند.
روش ها:
1. تبلیغی
2. جهادی
3. دیپلماتیک
4. تنویری
5. تکفیری
پنج: تلاش برای همگرایی
وهابیان که به شدت مورد انتقاد هستند به دنبال همگرایی هستند. آنان برای رسیدن به اینکار نیاز به دشمنی دارند که نگاه ها را به سوی او جلب کنند و بحران های خود را به این وسیله به خارج از کشور هدایت کنند طرح هلال شیعی خاورمیانه شیعی از جمله موارد و مصادیق این راهبرد وهابیان است. انان با این ترفند برای ترمیمی و بازسازی اردوگاه از هم پاشیده خود فرصت می گیرند.
2: گونه شناسی سلفی گری
میان سلفی گری و فرقه های کلامی اهل سنت تفاوت اساسی وجود دارد. در دل سلفی گری نیز جریان های متفاوت دیده می شود.
عوامل تنوع و گوناگونی سلفی گری:
1. عقاید:
سلفی ها از حیث عقاید و رویکرد به منابع و متون متفاوت هستند. برخی به قرآن تکیه دارند برخی بر حدیث، برخی با تصوف تضاد جدی دارند برخی چندان مخالفتی ندارند. برخی نقل گرا هستند برخی عقل گرا.
2. سیاست
در این باب اختلاف های زیادی دیده می شود که برخی از آنها مربوط به سه بخش زیر است:
اختلاف در حد و مرز سیاست، اختلاف در چگونگی تعامل با دولت و حکومت، اختلاف در نحوه موضع گیری با مخالفان اعم از مسلملانان غیر سفی و غیر مسلمانان.
3. روش
گرچه سلفی ها از حیث هدف مشترک اند اما در روش دستیابی به به هدف با هم اختلاف دارند. سپاه صحابه از روش جنگ بهره می برد. جمعیت العلمای اسلامی شاخه فضل الله از روش دیپلماتیک بهره می برد.
گونه های مختلف سلفی گری:
1. تکفیری
2. جهادی
a. سید قطب
b. گروه های ارهابی و تروریستی
3. تبلیغی
4. سیاسی
5. تنویری (اصلاحی)
گونه اول: سلفی گری تکفیری
تلازم در ایمان و عمل ( مرتکب کبیره کافر است )
وهابیت مهم ترین نوع تکفیری ها: انها عراق را به 4 گروه تقسیم می کنند: صلیبیونرافضیئن صفویون مرتدین باید با این 4 گرئه مبارزه کرد و به جهاد برخاست. عبدالرحمان البراک شیعه و اهل سنت مایل به صوفیه را کافر می داند. گروه هایی مانند سپاه صحابه لشگر جهنگویه جیش محمد لشگر طیبه قائل به کفر شیعه هستند.
گونه دوم: سلفی گری جهادی
سلفی گری جهادی دو گونه است:
1. سید قطب:
قطب مفاسد جهان امروز را بر شمرد و جامعه امروز را جاهلیت مدرن نامید جاهلیت امروز را به مراتب خطرناک تر از جاهلیت عصر ظهور پیامبر می دانست. قطب در این مسال ه متاثر از آراء سید ابوالعلی مودودی بود. قطب می گفت کشورهای اسلامی به خاطر اجراء نکردن قوانین اسلامی جوامع جاهلی هستند. او برای برون رفت از شرایط کنونی دو راه حل ارائه کرد: هجرت و جهاد. عبدالسلام فرج کتاب الفریضه الغائبه را بر اساس تفر قطب نوشت. قطب هیچگاه به فکر جنگ طایفه ای و فرقه ای نبود.
2. گروه های ارهابی و تروریستی
مانند القاعده، الجماعه المسلحه، الجماعه السلفیه للدعوه و القتال، جماعه شباب المجاهدین.
گونه سوم: سلفی گری تبلیغی
محور فعالیت این گروه تبلیغ است آنان سعی دارند با تبیلغ گفتمان خود را جهانی کنند. این نوع از سلفی گری دارای چند هزار سایت و چندین شبکه ماهواره ای است. اهل حدیث و اهل قرآن بیشتر در باب تبلیغ فعال هستند. جماعت تبلیغ یکی از شاخه های سلفی گری تبلیغی است.
گونه چهارم: سلفی گری سیاسی
گرچه این شاخه اهداف اعتقادی دارد اما قدرت طلب نیز هستند.
مصادیق: جزب جماع اسلامی مودودی
گونه پنجم: سلفی گری تنویری
این نوع از سلفی گری در واکنش به وضعیت جهان اسلام شکل یافته است اینان به دنبال پاسخ به این سوال اند که چرا جهان اسلام در قرن های گذشته و حال تبدیل به کشورهایی ضعیف و عقب افتاده شده اند حال آنکه در قرون پیشین کذشته بسیار درخشانی بوده اند. آنها معتقدند علت عقب ماندگی جهان اسلام فراموشی میراث اسلامی و عمل نکردن به تعالیم اسلامی است.
3: مصداق پژوهی سلفی گری معاصر
1. شبه قاره هند
2. مصر
3. عربستان
4. سوریه
مصداق اول: سلفی گری شبه قاره هند
چهار دوره سلفی گری در شبه قاره هند:
1. دوره اول: شاه ولی اله دهلوی.
2. دوره دوم: عبدالعزیز دهلوی.
3. دوم سوم: مکتب دیوبند پیش از از استقلال پاکستان.
4. دوره چهارم: مکتب دیوبند پس از استقلال پاکستان.
دوره اول: شاه ولی اله دهلوی (1114-1176ه ق)
شاه ولی شخصیتی چند بعدی داشت در زمینه های کلام، فقه ادبیات و حدیث تبحر داشت. او با محمد بن عبدالهاب هم عصر بود. او در هند فریاد پیرایش دین از خرافه و احیای دین را سر داد. او حدیث گرایی را رواج داد.از نظر شاه ولی الله خرافه و دوری از منابع عامل اصلی انطاط دین هستند.
عقاید وآراء:
1. توحید ابن تیمیه را پذیرفته بود ویاری خواستن از غیر خدا قسم به نام غیر خدا و ... را از اقسام شرک می دانست.
2. برای عقل در مسائل اعتقادی جایگاهی قائل نبود.
3. اختلاف مذاهب فقهی را سطحی می دانست که با رجوع به کتاب و سنت قابل رفع است.
4. تمایل زیادی به تصوف داشت و خودش پیرو طریقت نقشبندیه بود او سعی کرد عقاید دو طریقه تصوف را درهم بیامیزد.
5. با آنکه اندیشه تقریب داشت نسبت به شیعه تند بود. او در کتاب قره العینین فی تفضیل شیخیخ شیعه را فرقه ای ضاله می خواند.
تفاوت های محمد بن عبدالوهاب و شاه ولی الله دهلوی
1. میل به تصوف و پیروی از طریقت نقشبندیه از سوی شاه ولی الله
2. جواز تقلید از ائمه چهار مذهب فقهی اهل سنت نزد شاه ولی الله
3. پذیرش تمام مذاهب و دیدگاه تقریبی شاه ولی الله
دوره دوم: عبدالعزیز دهلوی(1176-1239 ه ق)
عبدالعزیز فرزند ولی الله است. در این دوره چند مساله روی می دهد:
1. نزدیکی به مبانی سلفی گری
2. میل به افراطی گری: عبدالعزیز جهت گیری تند را نسبت به شیعه برگزید. او کتاب تحفه اثنا عشریه را در رد تشیع نوشت.
3. ورود سیاست به اندیشه رهبران سلفی گری:
شاه عبدالعزیز از دو مفهوم دارالاسلام و دارالکفر بهره برد و هند را به خاطر حضور انگلیسی ها دارالکفر نامید. او هجرت یا جهاد را وظیفه مسلمانان دانست. عبدالعزیز به همراه سید احمد باریلی به جنگ با استعمار انگلیس برخاست.
دوم سوم: مکتب دیوبند پیش از از استقلال پاکستان.
دیوبند نام منطقه ای در ایالت اوتراپرادش هند است. گروهی از علما در سال 1283 مدرسه دارالعلوم در ان ساختند. هدف انان مبارزه با سلطه گری انگلستان بود انها سعی کردند از تاثیر روش آموزش بریتانیایی جلوگیری کنند. در سال های نخست به خاطر اهتمام به دشمن مشترک هندی ها ( انگلیس) اختلافی میان شیعه و دیوبند رخ نداد. این دوره با ورورد به میدان جهاد و برگزیدن روش حدیث گرایی همراه بود.
دوره چهارم: مکتب دیوبند پس از استقلال پاکستان.
در این دوره اختلاف میان مسلمین رخ داده و به شدت بالا گرفت. دولت ضیائ الحق و ایوب خان نقش به سزایی در پیدایش این اختلافات داشتند.
تفاوت سلفی گری دیوبندی با سلفی گری وهابی
1. وهابی ها برای عقل جایگاهی قائل نیستند اما ولی الله نسبتا شانی برایی عقل قائل است.
2. وهابیان تکفیری اند اما ولی الله تقریبی
3. ولی الله و پیروانش طریقتی هستند وهابیان ضد تصوف
4. وهابیان پیرو احمد حنبل اند اما دیوبندی ها پیرو ابوحنیفه.
جنگ افغانستان:
جنگ افغانستان آغاز ارتباط دیوبند و و هابیت بود. عربستان به دنبال سیاست فرافکنی و رهایی از نیروهای معارض انان را به جنگ با کفر و میدان نبرد افغانستان فرستاد. عربستان از این طریق بحران را به خارج از کشور خود هدایت کرد.
اهل حدیث در شبه قاره
شاخه ای از مکتب اصلاحی شاه ولی الله
منابع فقه را در قران و سنت منحصر می دانند به همین دلیل انان اجماع و آراء علمای متقدم را نقد می کردند. تقلید را جایز نمی دانستند. احسان الهی طهیر مراجعه به علمای یک عصر را نه تنها جایز نمی دانست بلکه قائل به بطلان ان بود.
رویکرد این گروه بیشتر تبلیغی است . دو تفاوت اساسی دیوبند و اهل حدیث: دیوبند اهل تقلید است اهل حدیث تقلید را قبول ندارد. دیوبند طریقتی است اهل حدیث مخالف جدی تصوف است
مصداق دوم: سلفی گری در مصر
دو چالش اساسی که منجر به ظهور سلفی گری در مصر شد:
1. فرو پاشی نهاد خلافت عثمانی
2. ضعف و انحطاط جوامع اسلامی و چیرگی تمدن غرب
تفاوت ماهیت سلفی گری در مصر با سلفی گری وهابی:
مقصود مصری ها از سلفی گری روح دین و مبانی آن بود آنان هیچگاه از از رفتار موردی صحابه و تابعین سخن نگفتند. بر این اساس سلفی گری در مصر به معنایی ارتجاع و گذشته گرایی نبود بلکه به معنای بازگشت به هویت اصلی مسلمانان بود.
سلفی گری مصر تنویری و اصلاحی بود و به دنبال توسعه و رشد جهان اسلام بود و هرگز به دنبال قرائت جدیدی از دین نبود اما سلفی گری تکفیری ترویج قرائتی بدعت گونه از محتوای دین است.
چهره ها و شخصیت های سلفی گری در مصر:
1. سید جمال الدین اسدآبادی
2. محمد عبده
3. رشید رضا
اخوان المسلمین
4. سید قطب
..............................................
(خلاصه بخشی از کتاب تبارشناسی سلفی گری)
نویسنده: اثر استاد سید مهدی علیزاده موسوی
|