قله های فقه شیعه - محقق خوانساری
آقا حسین خوانساری ، فرزند جمالالدین، معروف به محقق خوانساری ، در سال ۱۰۱۶ هـ . ق چشم به جهان گشود او دانشمند، فقیه و حکیم بزرگ شیعی ایرانی در دوره صفوی بود. وی در تیز هوشی، نکته سنجی، حضور ذهن و سرعت انتقال چنان بود که برای فهم مطالب، نیاز به فکر کردن نداشت؛ بلکه در تدریس، بدون مقدمه سخن می گفت و در هنگام درس دادن، کتاب به دست نمی گرفت و در مجالس هم به اندازه ضرورت سخن می گفت، و حاضر جوابی، از خصوصیات او بود. او در دانشهای معقول و منقول تبحّر داشت و پشتوانه اهل علم» بود. او در اصفهان از محضر استادان بسیاری استفاده کرد و به همین جهت خود را «تلمیذالبشر» نامید که اشاره به کثرت استادانش داشته باشد. بزرگانی مانند: علامه محمد تقی مجلسی، محمد باقر میرداماد، ملا حیدر خوانساری، ملا محمد باقر سبزواری و میرفندرسکی از استادان ایشان بوند. محقق خوانساری نزد شاگردانش، استادی مهربان و صمیمی و دلسوز بود. او تقوای علمی داشت و اهل انصاف و حق گویی بود . وی در امور سیاسی و اجتماعی نیز دخالت می کرد و مناصبی را عهده دار بود. از دیگر خصویات بارز ایشان این بود که ملجاء و پناهگاه فقراء و درماندگان بوده و درحوائج مردم، سعی فراوان می نمود. عالمانی همانند: آقا میر محمد صالح خاتون آبادی، آقا جمال خوانساری، ملا میرزا محمد مدقق شیروانی، ملا عبدالله مجلسی ، محمد بن حسن حر عاملی علامه محمد باقر مجلسی ازشاگردان محقق خوانساری بودند. رهبر معظم انقلاب در باره این فقیه برجسته می فرماید: «بیشك، در فهرست این ستارگان غالباً ناشناخته آسمان علم و فرهنگ، خانواده جلیل خوانساریها، به ویژه محقق برجسته و كمنظیر، مرحوم آقا حسین خوانساری و فرزند فقیه و حكیم و بزرگوارش، مرحوم آقا جمال خوانساری میباشند. در عظمت و شأن مرحوم آقا حسین خوانساری همین بس كه نام آوران بزرگی هم چون وحید بهبهانی و شیخ انصاری از او با عناوین «محقق» و «استاد الكلّ فی الكلّ» و امثال آن یاد كردهاندآقاحسین خوانساری نویسندهای پرکار بود و آثاری فراوان از خود به یادگار گذاشت ، مشارقالشموس فی شرحالدروس، تعلیقه بر حاشیه محقق سبزواری، حاشیه اشارات؛ حاشیه بر الهیات شفا، حاشیه بر شرح تجریدو حاشیه بر مختصرالاصول بخشی از آثار ایشان است. . محقق خوانساری در سن هشتاد و دو سالگی به لقاء الله پیوست .
*********************************
احکام طهارت
س: آیا وضو به خودی خود مستحبّ است؟ و آیا میتوان قبل از داخل شدن به وقت نماز به قصد قربت وضو گرفت و با همان وضو نماز خواند؟
ج: وضو به قصد طهارت از نظر شرعی مستحبّ و مطلوب است و خواندن نماز با وضوی مستحبّ جایز است.
*********************************
احکام نماز
س: آیا نماز در لباس معطر به عطرهای امروزی که حاوی الکل است، صحیح است؟
ج: اگر علم به نجاست آن عطرها نداشته باشد، نماز در لباسهای مذکور اشکال 170 ندارد.
س: آیا سجده بر مهر که سیاه و چرک شده، بهطوری که لایه 170ای از چرک روی آن را پوشانده و مانع چسبیدن پیشانی روی مهر است، اشکال دارد؟
ج: اگر چرک روی مهر به مقداری باشد که حائل بین پیشانی و مهر شود، سجده و نماز باطل است.
*********************************
احکام خمس
س: کسی که اطمينان دارد به اين که چيزی از درآمد سالانه اش تا پايان سال باقی نمی ماند، بلکه تمامی درآمد و منفعت او در خلال سال خرج هزينه های زندگی او می شود، آيا واجب است برای خود سال خمسی تعيين کند؟ کسی که بر اثر اطمينان به اين که چيزی از درآمدش زياد نمی آيد، سال خمسی تعيين نکرده، چه حکمی دارد؟
ج: ابتدای سال خمسی با تعيين از جانب مکلّف مشخص نمی شود، بلکه يک امر واقعی است که برای کسی که شغل او کاسبی است با شروع کاسبی و برای کشاورز با رسيدن وقت برداشتِ محصول و برای کارگر و کارمند با دستيابی به اولين درآمد، آغاز می شود. حساب سر سال خمسی و محاسبه درآمد سالانه واجب مستقلی نيست، بلکه راهی برای شناخت مقدار خمس است و وقتی محاسبه واجب می شود که بداند خمسی به او تعلّق گرفته، ولی مقدار آن را نمی داند و اگر از منفعت کسب چيزی نزد او نماند و همه آن در مؤونه زندگی مصرف شود، خمس هيچ کدام از آن ها بر او واجب نيست.
*********************************
احکام اقتصادی
س: احتکار چه چيزهايی از نظر شرعی حرام است؟ آيا تعزير مالیِ محتکران به نظر جناب عالی جايز است؟
ج: حرمتِ احتکار بر اساس آن چه در روايات آمده و نظر مشهور هم همان است، فقط در غلّاتِ چهارگانه و در روغن حيوانی و روغن نباتی است که طبقات مختلف جامعه به آن نياز دارند، ولی حکومت اسلامی هنگامی که مصلحت عمومی اقتضا کند، حق دارد از احتکار ساير احتياجات مردم هم جلوگيری کند و اجرای تعزير مالی بر محتکر در صورتی که حاکم صلاح بداند، اشکال ندارد.
س: فردی مغازه خود را برای ايجاد صندوق قرض الحسنه وابسته به مسجد وقف کرده و از دنيا رفته است و چندين سال است که آن مکان بسته مانده و در حال حاضر در معرض خرابی است، آيا استفاده از آن برای کارهای ديگر جايز است؟
ج: اگر وقف مغازه برای ايجاد صندوق قرض الحسنه در آن، محقق شده باشد، و فعلاً نيازی به ايجاد صندوق قرض الحسنه در آن مسجد نباشد، استفاده از آن برای صندوقهای قرض الحسنه ای که وابسته به مساجد ديگر باشد، اشکال ندارد و اگر اين هم ممکن نباشد استفاده از آن در هر کار خيری جايز است.
*********************************
تعلیم احکام شرعی به فرزندان
س: پدر و مادر به فرزندانشان در چه سنی احکام شرعی و عبادات را باید تعلیم دهند؟
ج: مستحبّ است که ولیّ اطفال احکام شرعی و عبادات را پس از رسیدن آنان به سن تمییز به ایشان یاد دهد.
*********************************
احکام پزشکان
س: پزشکان متخصص می 170توانند از طريق استفاده از روشها و دستگاههای جديد، نواقص جنين در دوران بارداری را تشخيص دهند و با توجه به مشکلاتی که افراد ناقص 170الخلقه بعد از تولد در دوران زندگی با آن مواجه می 170شوند، آيا سقط جنينی که پزشک متخصص و مورد اطمينان آن را ناقص 170الخلقه تشخيص داده، جايز است؟
ج: سقط جنين در هر سنّی به مجرّد ناقص 170الخلقه بودن آن و يا مشکلاتی که در زندگی با آن مواجه می 170شود، جايز نمی 170شود.
*********************************
احکام فرهنگی
س: هنگام جشن عروسی چند عکس از من گرفته شد که در آن ها حجاب کامل نداشتم، اين عکس ها در حال حاضر نزد دوستان و اقوام من هستند. آيا جمع آوری آن ها بر من واجب است؟
ج: اگر وجود عکس ها نزد ديگران مفسده ای ندارد و يا بر فرض ترتّب مفسده، شما در دادن عکس ها به ديگران نقشی نداشته ايد يا جمع کردن آن ها از ديگران برای شما مشقّت دارد، تکليفی در اين باره نداريد.
س: آيا نسخه برداری از نوارهای کامپيوتری (Disk) جايز است؟ و بر فرض حرمت، آيا اين حکم مختص نوارهايی است که در ايران تدوين شده اند يا شامل نوارهای بيگانه هم می شود؟ و با علم به اين که بعضی از ديسک های کامپيوتری با توجه به اهميّت محتوای آن ها، بسيار گران بها هستند؟
ج: احوط اين است که در نسخه برداری و تکثير نوارهای کامپيوتری که در داخل توليد شده است، حقوق صاحبانشان از طريق کسب اجازه از آنان رعايت شود و در مورد خارج کشور، تابع قرارداد است.
*********************************
واژه شناسی فقهی
عاریه: عقدی است بين صاحب مال و عاريه گيرنده كه طی آن، حق بهرهبرداری از چيزی بدون پرداخت عوض برای فرد ديگر حاصل میگردد.