“گاهی يك جريان موج خيز و حركت زای اجتماعی، روح خود را از دست میدهد و از آن جز يك سلسله آداب و تشريفات بی اثر باقی نمی ماند. اميرالمؤمنين فرمود: اسلام به دست اموي ها مانند ظرفی كه وارونه شود و محتوايش بيرون بريزد و جز خود ظرف باقی نماند، وارونه میشود و از محتوای خود خالی میشود: « يكفأ الاسلام كما يكفأ الاناء » (1). و ما ... نام اين پديده اجتماعی را تبديل حركت به بنياد می نهيم . با ذكر يك مثال توضيح می دهم: عزاداری سنتی امروز امام حسين عليه السلام تبديل حركت به بنياد است. اين عزاداری كه به حق در باره اش گفته شده : « من بَكَی أوْ أبْكَی أوْ تَبَاكَی وَجَبَتْ لَهُ الْجَنَّة » كه حتی برای تباكی (خود را شبيه گريه كن ساختن) هم ارزش فراوان قائل شده، در اصل، فلسفه اش تهييج احساسات عليه يزيدها و ابن زيادها و به سود حسين ها و حسيني ها بوده. در شرائطی كه حسين به صورت يك مكتب در يك زمان حضور دارد و سمبل راه و روش اجتماعی معين و نفی كننده راه و روش موجود معين ديگری است، يك قطره اشك برايش ريختن واقعاً نوعی سربازی است. در شرائط خشن يزيدی، در حزب حسيني ها شركت كردن و تظاهر به گريه كردن بر شهدا نوعی اعلام وابسته بودن به گروه اهل حق و اعلان جنگ با گروه اهل باطل و در حقيقت نوعی از خود گذشتگی است. اينجا است كه عزاداری حسين بن علی يك حركت است ، يك موج است، يك مبارزه اجتماعی است. اما تدريجاً روح و فلسفه اين دستور فراموش میشود و محتوای اين ظرف بيرون میريزد و مسأله شكل يك عادت به خود میگيرد كه مردمی دور هم جمع بشوند و به مراسم عزاداری مشغول شوند، بدون اينكه نمايانگر يك جهت گيری خاص اجتماعی باشد و بدون آنكه از نظر اجتماعی عمل معنی داری به شمار رود ، فقط برای كسب ثواب (كه البته ديگر ثوابی هم در كار نخواهد بود) مراسمی را مجرد از وظائف اجتماعی و بی رابطه با حسين های زمان و بی رابطه با يزيدها و عبيدالله های زمان بپا دارند. اينجا است كه حركت تبديل به بنياد يعنی عادت شده و محتوای ظرف بيرون ريخته و ظرف خالی باقی مانده است. در چنين مراسمی است كه اگر شخص يزيدبن معاويه هم از گور بدر آيد حاضر است كه شركت كند بلكه بزرگترين مراسم را بپا دارد. در چنين مراسم است كه نه تنها "تباكی" اثر ندارد، اگر يك مَنْ اشك هم نثار كنيم به جائی بر نمیخورد.” (2)
---------------------------------------
(1) نهج البلاغه ، خطبه . 101
(2) نهضتهای اسلامی در صد ساله اخير /چاپ دوازدهم : پائيز 1368 /متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری /ناشر : انتشارات صدرا ( با كسب اجازه از شورای نظارت بر نشر آثار استاد شهيد )/صص 72و73
|