محمد اسفندیاری، چاپ اوّل، تهران، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380، 520 ص، وزیری، فارسی.
انگیزه اصلی این پژوهش، که کتاب شناسی تاریخی امام حسین علیه السلام نام گرفته است؛ پاسخ به این پرسش ها است:
1 ـ صد کتاب مهم در باره امام حسین علیه السلام به عربی و فارسی که از دیرباز تاکنون نوشته شده، کدام است؟
2 ـ محتوا و اشتراکات و امتیازات آنها چیست؟
3 ـ ترتیب تاریخی آنها چگونه است؟
نویسنده با انتخاب، معرفی و توصیف صد کتاب در صفحه 57 تا 284 به نخستین پرسش، پاسخ گفته است. و به پرسش دوم در مقدمه این پژوهش در صفحه 30 پاسخ داده است، و زیر عنوان «نتایج»، پانزده مورد را به عنوان نتیجه گیری از بررسی صد کتاب مطرح کرده است.
و نیز با چیدن کتاب ها براساس تاریخ تألیف و سبقت در انتشار، به پرسش سوم نیز پاسخ داده است.
آنچه از این پژوهش حاصل آمده، یک کتاب شناسی تاریخی است که اوّلاً بیشتر توصیفی است نه تحلیلی و انتقادی، ثانیاً گزیده است تا جامع، ثالثاً این که ملاک گزینش این صد کتاب و در نتیجه مهم بودن آنها نزد نویسنده چه بوده است؛ خود می تواند مهم باشد. از این رو، نویسنده در صفحه 24 می گوید:
معیار ما برای گزیدن هر کتاب، «مهم» بودن آن است؛ با قطع نظر از مثبت و منفی یا درست و نادرست بودن آن. بنابراین، ممکن است کتابی مهم باشد، اما معتبر و متقن نباشد.
سپس هشت معیار گزینش کتاب ها را چنین برمی شمارد:
یکم: قدمت آن تا هنگام تألیف کتاب بحارالانوار؛ مشروط به این که با مسامحه برخوردار از یکی دیگر از معیارها باشد.
دوم: تأثیرگذاری آن؛ مشروط به این که تأثیر آن فقط بر عوام نباشد.
سوم: مرجع بودن آن؛ مشروط به این که ضعیف یا ناقص نباشد.
چهارم: ندرت موضوع آن؛ مشروط به این که محتوای آن درست و متقن باشد.
پنجم: مخدوش بودن آن؛ مشروط به این که صبغه و زبان علمی داشته باشد.
ششم: اعتبار آن؛ مشروط به این که حاصل اجتهاد و تحقیق نویسنده باشد.
هفتم: ابتکاری بودن آن؛ مشروط به این که مطالب جدید آن، ضعیف (نه مخدوش) نباشد.
هشتم: تحلیلی بودن آن؛ مشروط به این که تحلیل های کتاب، ضعیف (نه مخدوش) و تکراری نباشد.
کتاب شناسی کتاب شناسی های امام حسین علیه السلام که نویسنده قبل از معرفی صد کتاب مهم، گردآوری کرده به این پژوهش جایگاه ویژه ای بخشیده است؛ چرا که هر پژوهشی باید مسبوق به کتاب شناسی باشد، حتی اگر موضوع پژوهش، کتاب شناسی باشد.
این کتاب شناسی ها از صفحه 41 آغاز و در صفحه 56 پایان می پذیرد. وی چهل و سه عنوان کتاب شناسی را معرفی و توصیف اجمالی کرده است.
همچنین ضمیمه کردن «کتاب شناسی امام حسین علیه السلام در الذریعه» ویژگی دیگر این پژوهش است. این ضمیمه که از صفحه 285 تا 491 ادامه دارد و نیمی از حجم کتاب را به خود اختصاص داده است؛ به معرفی حدود نهصد کتاب ازجلدهای مختلف الذریعه پرداخته است. قبل از معرفی کتاب ها، زندگی نامه مختصری از شیخ آقا بزرگ تهرانی مؤلف کتاب «الذریعة الی تصانیف الشیعه» همراه با بررسی کتاب «الذریعه» عرضه شده است.
مقدمه عالمانه این پژوهش (40-19) و ورود و خروج شایسته ایشان در بحث، گویای شرح صدر و سوز دل نویسنده در حرفه کتاب شناسی است که حاصل سال ها تجربه در این زمینه است. ایشان فهرست نگاری و ویرایش را با قلمی روان تقدیم پویندگان این راه کرده است. از جمله این که شیوه تدوین و نگارش این کتاب شناسی را برپایه رساله سی وپنج صفحه ای «آیین تدوین کتاب شناسی» بنا نهاده که از همین نویسنده قبلاً در آغاز کتاب «کتاب شناخت»، (چاپ اوّل، قم، نشر خرّم، 1376) منتشر شده است.
در پایان کتاب فهرست راهنما از اشخاص، سازمان ها، کتاب ها و نشریات، همراه با شماره صفحه بازیابی آن در متن کتاب به گونه ای قاعده مند فراهم آمده است.