جنگ تحمیلی ؛ بازخوانی ناکامی جهانی در شکستن اراده یک ملت

انقلاب اسلامی ایران از بدو پیدایش، دنیای غرب و همچنین ابرقدرت شرق آن زمان را به مبارزه طلبید. به لحاظ نظری،انقلاب اسلامی،اساس نظم بینالمللی را که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفته بود، زیر سؤال برد.انقلاب اسلامی ایران، آشکارا، مخالفت خود را با سلطه دو ابرقدرت، به ویژه آمریکا اعلام کرد و به علاوه، این تصور که انقلاب اسلامی با گسترش روز افزون خود، منافع غرب را در سراسر جهان و به ویژه خاورمیانه به خطر میاندازد، آرامش را از آمریکا و متحدانش سلب کرد. همان گونه که هر پدیده و حادثه سیاسی و اجتماعی دارای ویژگیهای گوناگونی است و علت وقوع و چرایی آن را نمی توان به یک عامل نسبت داد، پدیده بزرگی چون جنگ ایران و عراق نیز از این پیچیدگی مستثنا نیست. بر این اساس، با نگاهی به شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، علل و عوامل گوناگون این پدیده در دو مبحث بررسی خواهد شد. در مبحث نخست، علل و عوامل ساختاری یا زمینه ساز شامل تأثیر سیاستها و موضع گیریهای ابرقدرتها، نقش تشویقی و حمایت کشورهای منطقه، وضعیت مساعد داخلی و سرانجام، پندارهای رهبر عراق بررسی میشود. در مبحث دوم نیز با بررسی علل غایی و اهداف صدام از شروع جنگ، مطالبی چون عقده شکست و حقارت تاریخی قرارداد 1975 میلادی الجزایر، ادعای ژاندارمی منطقه و جانشینی شاه، اثبات قدرت حزب بعث در برابر انقلاب اسلامی، حذف رقیب عقیدتی (ایدئولوژیکی)، چشم داشت به مناطق نفت خیز جنوب ایران و تلاش برای شکست انقلاب اسلامی مورد کنکاش قرار می گیرد. عوامل ساختاری و زمینه ساز الف ) موضع مساعد آمریکا سیاستهای بینالمللی مساعد آمریکا - چه به صورت حمایت از عراق و چه در قالب بی طرفی در جنگ - نخستین عامل زمینه ساز تجاوز عراق به جمهوریاسلامی ایران است. در حالی که هنوز نظامی دو قطبی بر جهان حاکم بود، بسیار بعید به نظر میرسید که صدام بتواند بدون توافق و جلب نظر ابرقدرتها به چنین اقدام پر خطری دست بزند. به ویژه، موضع گیری دولت آمریکا درباره ایران، که ناشی از حساسیت آشکار و اعلام شده آن دولت نسبت به منافع حیاتی مورد ادعای خود در خلیج فارس بود، تأثیر به سزایی در این تصمیم عراق داشت. انقلاب اسلامی ایران از بدو پیدایش، دنیای غرب و همچنین ابرقدرت شرق آن زمان را به مبارزه طلبید. به لحاظ نظری، انقلاب اسلامی، اساس نظم بینالمللی را که پس از جنگ جهانی دوم شکل گرفته بود، زیر سؤال برد. نظمی که به دلیل وجود سلطه دو ابرقدرت جهانی در روابط بینالمللی، پذیرفته شده بود. انقلاب اسلامی ایران، آشکارا، مخالفت خود را با سلطه دو ابرقدرت، به ویژه آمریکا اعلام کرد و هنگامی که دانشجویان پیرو خط امام، سفارت آمریکا را تسخیر کردند، ایران نشان داد که عملاً قصد درگیری با نظام بینالمللی مبتنی بر وجود دو قطب مسلط را دارد. به علاوه، این تصور که انقلاب اسلامی با گسترش روز افزون خود، منافع غرب را در سراسر جهان و به ویژه خاورمیانه به خطر میاندازد، آرامش را از آمریکا و متحدانش سلب کرد.روزنامه آمریکایی "واشنگتن پست" در این باره می نویسد: «اگر آمریکا، برلین را از دست می داد، هنوز می توانست از اروپای غربی دفاع کند، اما خلیج فارس دارای موقعیت قابل قبولی در هرگونه عقب نشینی نمی باشد … در واقع، نتیجه غیرقابل اجتناب یک عقب نشینی بزرگ غرب از خلیج [فارس]، از بین رفتن تمام نظام بینالمللی را که آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم برقرار کرده است، باعث خواهد شد» اگر ترس آمریکا را از اصرار کلامی و عملی ایران در بیرون راندن قدرتهای خارجی از منطقه درنظر بگیریم، عمق تضاد آمریکا با جمهوری اسلامی بیشتر روشن می شود. بعدها «کسینجر»، در 3 تیر 1361 طی مقاله ای نوشت: «اگر عراق جنگ را برده بود، امروز نگرانی و وحشت در خلیج فارس وجود نداشت و منافع غرب در منطقه، آنقدر که اینک در خطر است، دچار مخاطره نبوده، در هر حال، با توجه به اهمیتی که توازن قوا در این منطقه دارد به نفع ماست که هر چه زودتر در این منطقه آتش بس برقرار کرده و به تدریج به رژیم سازش کاری که در آینده احیاناً جانشین رژیم انقلابی ایران میشود، نزدیک گردیم.» تجاوز به ایران می توانست منافعی برای آمریکا به همراه داشته باشد، که میتوان به موارد زیر اشاره کرد: 1- از دید آمریکاییها، فشارهای سیاسی و اقتصادی ناشی از جنگ به فروکش کردن احساسات انقلابی مردم ایران کمک می کرد و به اصطلاح، انقلابیها را بر سر عقل می آورد و سرانجام روند انقلاب اسلامی را در مسیر مورد نظر و دلخواه آمریکا قرار می داد. 2- پیامدهای جنگ، ایران را متقاعد می کرد که برای تأمین نیازمندی های خود به ویژه نیازهای نظامی و تسلیحاتی، به آمریکا روی آورد. 3- جنگ، ایران را وادار می کرد، یا خود را تسلیم وضعیت جاری جهان کرده و به ناچار اهداف انقلابی خود را فراموش کند و یا در پی مقاومت در برابر تجاور عراق، بر اثر کمبود سلاح از پا درآید، که در هر دو صورت، نتیجه به سود آمریکا بود. 4- فشارهای اقتصادی، نظامی و سیاسی منجر به ایجاد نارضایتی مردم از هیئت حاکمه جدید در ایران میشد. 5- ایجاد تفرقه میان مسلمانان و رودررو قرار دادن کشورهای عربی با ایران و بازداشتن اعراب از توجه به اسرائیل و متوجه ساختن آنها به ایران، از دیگر اهداف این تجاوز بود. 6-هدف دیگر آمریکاییها در کوتاه مدت و به صورت مقطعی، آزادی گروگانهایش بود. بدینترتیب، آمریکاییها با توجه به اهداف مورد نظر خود، ویژگیهای منطقه و همسایگان، وجود مشکلات مرزی میان ایران و عراق و نیز تمایل عراق به توسعهطلبی، این کشور را برای حمله به ایران تحریک و تقویت کردند و در این راه از هیچ کوششی روی گردان نبودند. ب ) موضع شوروی شوروی نیز در این جنگ در ظاهر اعلام بی طرفی می کرد، اما در نهان به پشتیبانی از عراق و تأمین تسلیحات آن کشور میپرداخت. این کشور با آن که قبلاً از تجاوز عراق به ایران آگاه بود، ولی هیچ تلاشی برای بازداشتن صدام از حمله به ایران به عمل نیاورد، زیرا آغاز این جنگ منافعی برای شوروی در بر داشت که مهمترین آنها عبارت بودند از: 1- شوروی از دیر باز قراردادهای نظامی و امنیتی گوناگونی با عراق منعقد کرده و به صورت بزرگ ترین پشتیبان این کشور درآمده بود، به گونهای که با شروع جنگ، شوروی به عمده ترین تأمین کننده نیازهای تسلیحاتی عراق تبدیل شد. 2- با توجه به رقابت میان دو ابرقدرت جهان - و تمایل دولت شاهنشاهی ایران به غرب و دولت عراق به شرق - شوروی مصمم شد پس از وقوع انقلاب اسلامی، با استفاده از حربه جنگ، ایران را در زمره کشورهای بلوک شرق درآورد. 3- شوروی با داشتن بیش از شصت میلیون مسلمان، از اهداف و شعارهای انقلاب اسلامی احساس خطر می کرد. بنابراین، وقوع جنگ باعث می شد ایران به دلیل تحمل تلفات و خسارت های اقتصادی، از صدور انقلاب بازمانده و به دلیل ناکامی در رسیدن به اهداف خود الگوی مسلمانان جهان قرار نگیرد و به این ترتیب، شوروی از خطر احتمالی اسلام گرایان در امان می ماند. 4- با شروع جنگ، اتحاد شوروی می توانست جمهوری اسلامی ایران را برای حل مسالمت آمیز مسئله افغانستان تحت فشار قرار دهد و بدین سان، هم گروههای مبارز افغانی از حمایت ایران محروم میشدند و هم افکار عمومی از مسئله افغانستان منحرف میشد. بعلاوه، کمکهای نظامی و اقتصادی ایران به افغانستان نیز قطع میشد. 5- اتحاد شوروی می توانست در این جنگ، کارآیی تسلیحات و ابزارهای نظامی خود را به نمایش بگذارد و ضمن جلب توجه کشورهای دیگر برای خرید تسلیحات روسی، زمینه گسترش رابطه با جمهوری اسلامی ایران را نیز فراهم کند. ج ) موضع کشورهای منطقه کشورهای منطقه با تصمیم صدام برای حمله به ایران همسو بودند. البته این همسویی بیش از آنکه ناشی از سیاستها و آرمانهای مشترک آنها باشد، به دلیل احساس خطر مشترک این کشورها از انقلاب اسلامی بود. انقلابی که توانسته بود رژیم پادشاهی 2500 ساله را سرنگون کند، می توانست خطری جدی برای کشورهای منطقه باشد، زیرا این کشورها ویژگیهای مشترکی با رژیم شاهنشاهی داشتند، همچون: وابستگی به آمریکا، فساد اخلاقی، تجمل پرستی، مخالفت با دین، استبداد و …از سوی دیگر، جمهوری اسلامی در موضع گیریهای آشکار و نهان، تمایل خود را به سرنگونی دولتهای منطقه و همچنین، خیزش انقلابی مردم منطقه و برقراری حکومت اسلامی در این کشورها اعلام کرده بود روزنامه "تایمز لندن" در 30 دسامبر 1979 میلادی (9 دی 1358) از قول "حسنین هیکل" در این باره نوشت: «کشورهای خلیج فارس، ثروتمندترین کشورهای جهانند … [اما] آنها بیش از همه تهدید ناشی از انقلاب اسلامی و شکست آمریکا و درک شرایط را احساس میکنند. سالهای سال، کشورهای منطقه ابتدا با حمایت بریتانیا و سپس آمریکا وضعیت آرامی داشتند ولی همانگونه که یکی از حکمرانان به ما گفت، اینک آنان بین آب و آتش اند، ملتهب از قدرت [امام] خمینی و یخ زده از ضعف کارتر [رییس جمهور آمریکا]. اینک [امام] خمینی در صحنه است، کسی که مشکلاتشان را فزونی بخشیده، اسلامی جدید را اعلام داشته و اسلام آمریکایی خلیج [فارس] را به اسلام طلایی تغییر داده است.» در چنین وضعیتی، صدام که به نگرانی دولت های منطقه از گسترش انقلاب اسلامی پی برده بود، بسیار تلاش می کرد تا خود را ناجی این دولت ها معرفی کند. به همین دلیل، اندکی پس از موضع گیری کارتر در سال 1980 میلادی مبنی بر دفع هر گونه تجاوزی نسبت به کشورهای منطقه، صدام نیز در اقدامی مشابه، پشتیبانی خود را از کشورهای منطقه اعلام کرد. نشریه "ژون افریک" در 9 ژوئن 1982 میلادی (19 خرداد 1361) درباره حمایت کشورهای عربی از صدام نوشت: «روز پنجم اوت 1980 میلادی (14 خرداد 1359) صدام با بعضی از سران منطقه در شهر طائف ملاقات میکند. از لحاظ تئوری، هدف از این دیدار تقویت همکاری بین آنها و حصول توافق درباره یک استراتژی برای مقابله با ضمیمه کردن بیت المقدس به اسرائیل بود، ولی در واقع مبارزه علیه جمهوری اسلامی ایران در سرلوحه [برنامههای] این ملاقات قرار داشت. طی ملاقات مذکور، طرفین ضمن تجزیه و تحلیل شرایط و اوضاع و احوال ایران و اینکه جمهوری اسلامی با مخالفت های متعدد و تجزیه طلبی کردها و مشکلات ناشی از گروگان گیری کارکنان سفارت آمریکا رو به رو بوده و بعلاوه به زعم آنها، ارتش ایران محروم از سران خود و ناتوان از رساندن آذوقه و تجهیزات لوازم یدکی میباشد، به این نتیجه رسیدند که عراقیها و متفقین عرب آنها در سواحل خلیج فارس خود را برای شکست دادن رژیم انقلابی ایران آماده نمایند و به هم اطمینان میدادند که این کار یک تفریح نظامی بیش نخواهد بود. بدین مناسبت هدیه ای از سوی میزبانان صدام حاوی گزارشی از اوضاع اقتصادی و اجتماعی و نظامی وقت ایران که از سوی دستگاههای سری آمریکا تهیه شده بود، به صدام داده شد» کمکهای مالی و تسلیحاتی کشورهای منطقه به صدام در طول جنگ و حمایتهای آشکار آنها از صدام حسین، به خوبی، ادعای همسویی و حتی پشتیبانی این کشورها را از صدام برای حمله به ایران اثبات میکند. د ) اوضاع مساعد داخلی عراق وضعیت سیاسی و اجتماعی عراق - چه آن را طبیعی بدانیم، چه مصنوعی - برای حمله به ایران مساعد بود. تمایل حزب بعث عراق به توسعه طلبی و گسترش نفوذ فرهنگی – سیاسی در منطقه، یکی از اهداف عمده و اساسی این حزب به شمار میرفت. هر چند بیشتر مردم عراق در پی تحقیرهای چند قرن گذشته ناشی از استبداد داخلی و استعمار خارجی و بیثباتیهای سیاسی موجود در آن کشور پس از کسب استقلال، خواهان دستیابی به یک جایگاه و موقعیت مناسب در سطح منطقه و جهان عرب بودند. ولی متاسفانه این خواسته طبیعی به دلیل نبود رهبری سالم، همواره مورد سوء استفاده برخی گروهها و عناصر فرصت طلب قرار میگرفت و آن را از مسیر تکاملی خود منحرف میکرد. مهم ترین سازمانی که در دهههای اخیر - از سال 1948 میلادی - بر عراق تسلط یافت، حزب بعث بود که با شعارهای "وحدت عربی"، "ناسیونالیسم" و "سوسیالیسم" به وجود آمد این حزب با تکیه بر ایجاد ملت واحد عرب، که شخصیت و هویت واحد دارد، منادی احیای ملیّت و قومیّت عرب شد و خود را حزبی انقلابی معرفی کرد که مصمم است تا تمام آحاد عرب را تحت لوای یک دولت مستقل مرکزی متحد کند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صدام حسین که از سران اصلی حزب بعث بود، با هنرمندی تمام وارد صحنه سیاسی شد و از آرزوهای مردم عراق در مسیر تأمین اهداف و انگیزههای شخصی خویش و حزب بعث استفاده کرد. در این راستا، وی با طرح شعارهای "پان عربیسم" و رسالت تاریخی ملت عراق در دفاع از کیان و شرافت اعراب و با ایجاد زمینههای لازم و کسب حمایت غرب و کشورهای عربی، در حالی که چند صباحی بیش از شکوفایی و پیروزی انقلاب اسلامی و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی ایران نمی گذشت، به ایران حمله کرد تا از شرایط مساعدی که فراهم شده بود، بیشترین استفاده را بکند تصور رهبران عراق از شرایط ایران و چگونگی موازنه قوا بین دو کشور ایران و عراق تأثیر بسیار زیادی در تصمیم صدام داشت؛ همه شواهد و قراین نشان میدهد که صدام تصور میکرد که ارتش ایران بعد از انقلاب، ارتشی اسمی و توخالی شده است. با وجود آنکه این ارتش از نظر نیرو و تجهیزات (شامل تانک، هواپیما و هلیکوپتر) بر ارتش عراق برتری داشت، اما از نظر کیفیت های رزمی، نظیر داشتن فرماندهان کار آزموده، نظم و انضباط، میزان قدرت انجام عملیات، تجهیزات و موارد دیگر، از شرایط نامطلوبی برخوردار بود. بر اساس برخی آمارها، از 200 امیر ارتش در حکومت پهلوی، 21 تن اعدام و بقیه باز نشسته شده یا فرار کرده بودند. بیشترین افسران سرهنگ به بالا بازنشسته شده بودند و از همه مهمتر، ارتش ایران، ستون فقرات اصلی خود یعنی حدود 40 هزار مستشار آمریکایی را از دست داده بود و سیل ورود تسلیحات آمریکایی و قطعات یدکی به کشور نیز قطع شده بود. از سوی دیگر، ارتش عراق - دست کم از زمان روی کار آمدن بعثیها - به سرعت در دو بعد کمی (نفرات و تجهیزات) و کیفی (آموزش و تکنولوژی) رو به رشد بود، بهگونه ای که صدام تصور میکرد به راحتی از عهده تهاجم به ایران برآمده و به هدف خود دست خواهد یافت. "سمیر الخلیل" نویسنده کتاب "جمهوری و وحشت" در این باره مینویسد: «آمارهای مربوط به تعداد پرسنل نیروهای مسلح عراق در سال 1980 میلادی (1359)نشانگر این حقیقت است که رژیم بعث در ماههای پیش از آغاز جنگ با ایران، از نظر توان رزمی و امنیتی، خود را در اوج قدرت و اقتدار احساس می کرد» البته رهبران عراق در تجاوز به ایران دو عامل مهم را پیش بینی نکرده بودند. اول، حضور نیروهای مردمی بود که با شور انقلابی ناشی از روحیه مذهبی و کلام مؤثر امام خمینی (ره) وارد صحنه شده و بدون توجه به معیارهای نظامی معمول دنیا، با فدا کردن جان خود به رویارویی با تانک ها و توپ ها پرداختند و نیروهای صدامی را با نیروهای رزمی جدیدی مواجه ساختند؛ دوم، پیوستن ارتش ایران با تمام قوا به نیروهای مردمی و مقاومت سرسختانه آنها برای حفظ تمامیت ارضی کشور اسلامی بود که برای نمونه، می توان به عملکرد نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران اشاره کرد که پس از حمله اول عراق به ده مرکز کشور، ضربه نظامی پیش بینی نشده ای به عراق وارد ساخت و تا مدتها برتری هوایی را به نفع رزمندگان اسلام حفظ کرد. همچنین نیروی دریایی ارتش ایران که پس از انقلاب اسلامی، نسبتا دست نخورده باقی مانده بود، توانست در روزهای نخست جنگ، نیروهای عراقی را از دسترسی به آبهای آزاد محروم سازد. بررسی اهداف صدام الف) استفاده از شرایط مساعد صدام هنگامی به قدرت رسید که اوضاع بینالمللی و منطقه ای برای دست یابی به اهدافش کاملاً مساعد بود، از نظر بینالمللی، غرب در پی سرنگونی ژاندارم وفادار خود، محمدرضا پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی، منافع خود را بیش از پیش در خطر میدید. کشورهای منطقه نیز با خطر صدور انقلاب اسلامی ایران رو به رو بودند. از نظر داخلی، صدام با قساوت و بی رحمی، پایههای قدرت خود را تثبیت می کرد و قصد داشت با درآمد هنگفت نفت و ارتشی آماده و مجهز و همچنین، منابع نظامی و مالی رو به رشد (28 میلیارد دلار ذخیره ارزی)، عقده جاه طلبی بیحد و حصر خود را هر چه بیشتر ارضا کند. در این حال، دولت های منطقه و آمریکا بی میل نبودند که فردی همچون صدام، جمهوری اسلامی ایران را که با ارتشی ضعیف و از هم پاشیده، وضعیت سیاسی متشنجی داشت و درگیر اختلافات داخلی بود، تنبیه کنند. افزون بر این، انعقاد قرارداد کمپ دیوید و انزوای سیاسی مصر و سادات در جهان عرب موجب شد که مصر - و نه فقط جمال عبدالناصر - نقش سنتی خود را به عنوان رهبر جهان عرب از دست بدهد و این موضوع، فرصتی طلایی برای صدام فراهم کرد تا عراق را جانشین مصر کند. از سوی دیگر، انقلاب اسلامی ایران و شعارهای آن، که محتوای ضدامپریالیستی و ضدصهیونیستی شدیدی داشت، رقیبی برای ایدئولوژی بعثی عراق و شعارهای آن در جهان عرب محسوب میشد. در چنین شرایطی و با در نظر گرفتن شخصیت صدام و انگیزه جاه طلبی و خود بزرگ بینی وی که در پی گسترش قدرت و حوزه نفوذ خود به خارج از عراق بود، حمله به ایران مناسب ترین وسیله برای تامین هم زمان این اهداف به شمار میرفت. به نظر صدام - با توجه به درکی که از توازن قوا میان عراق و ایران داشت - حمله به ایران سریع و قاطع و کوتاه مدت بود، نه جنگی طولانی و چند ساله. به عقیده وی، ارتش عراق در مدت کوتاهی می توانست ایران را به سختی شکست داده و اهداف پیش بینی شده خود را تأمین کند. بدینترتیب، صدام قصد داشت با پیروزی چشمگیر و قاطع نظامی بر ایران، اهداف دیگر خود را تأمین کند. ب) جبران عقده حقارت تاریخی امضای قرارداد الجزایر با وجود مزایای فوقالعاده آن، برای صدام سخت ناراحت کننده بود او با جاه طلبی، در مورد قدرت و پیشرفت مبالغه گویی می کرد، اما با امضای این قرارداد ناچار شد، در مقابل خواست ایران که پیوسته خواهان استقرار حاکمیت خود در ساحل شرقی شط العرب بود، تسلیم شود و این امر برای او گران تمام شد، به ویژه اینکه، هیچ یک از زمامداران گذشته عراق حاضر نشده بودند به چنین توافقی تن دهند. صدام برای اقناع افکار عمومی عراق و جهان عرب که امضای قرارداد الجزایر را نشانه ضعف او در برابر قدرت ایران میدانستند، در اولین فرصت مناسب، قرارداد را لغو کرد. وی در سخنرانیهایش، پیش از جنگ و در جریان حمله به ایران، همواره اعتراف می کرد که جنگ را برای لغو قرارداد الجزایر و استقرار دوباره حاکمیت عراق بر اروندرود (شط العرب) آغاز کرده است. در واقع، صدام کوشید تا خاطره این تسلیم را با پیروزی قاطع و سریع خود بر ایران جبران کند. صدام در سخنرانیهای خود (حتی پس از پایان جنگ) از هیچ فرصتی برای موجه جلوه دادن پذیرش قرارداد الجزایر در آن مقطع تاریخی فروگذار نکرد. او علت امضای قرارداد را اتمام ذخایر مهمات عراق ذکر می کرد و معتقد بود که این اقدام، فرصتی برای وحدت ملی و نجات ارتش و کشورش فراهم آورد، آن چنانکه گفت: «این تصمیم به ملت ما فرصتی داد تا انقلاب خود را به اجرا بگذارد و به سطح بالاتر قدرت، پیشرفت و ترقی برسد. عاملی که افتخارات و حق حاکمیت عراق را محفوظ نگه داشت …» ج) آرزوی احراز مقام رهبری در منطقه کسب مقام رهبری در منطقه برای صدام و دولت حاکم بر عراق، قدرت و اقتداری در پی داشت و باعث فراملی شدن نفوذ آنها میشد. صدام هیچگاه نیت کسب نفوذ منطقه ای را پنهان نمیکرد. وی در مارس 1979 میلادی، با تبلیغات بسیار، اجلاس وزیران خارجه عرب را در عراق برگزار کرد و در سخنان خود گفت که دیگر جایی برای بی طرفی در منطقه باقی نمانده است. صدام خود را مسئول اجرای "پان عربیسم" میدانست و اندکی پس از شروع جنگ، خود را سخنگوی ملت عرب خواند و اعلام کرد که از جمله اهدافش، برگرداندن مالکیت جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک به اعراب است. همچنین صدام، ابتدا به صورت نمایشی به مخالفت با سادات و پیمان کمپ دیوید پرداخت تا بتواند خود را در میان اعراب، فردی لایق جلوه دهد و سپس برای جلب نظر مساعد آمریکاییها نسبت به پذیرفتن ژاندارمی عراق در منطقه، حمله شوروی به افغانستان را محکوم کرد. روزنامه "تایمز لندن" در 17 ژوئن 1980 میلادی (27 خرداد 1359) از دیدار «برژینسکی» با صدام حسین پرده برداشت و مجله "ایت ویز" در 11 اکتبر 1980 میلادی (19 مهر 1359) چنین نوشت: «برژینسکی پس از سفر محرمانه خود به بغداد در اوایل ماه مه سال جاری (1980) در یک مصاحبه تلویزیونی گفت: "ما تضاد قابل ملاحظه ای بین ایالات متحده و عراق نمیبینیم. ما متعقدیم عراق که تصمیم به استقلال (یعنی استقلال از شوروی) دارد، در آرزوی امنیت خلیج (عربی) است و تصور نمیکنیم که روابط آمریکا و عراق سست گردد."» روزنامه "کریستین ساینس مونیتور "چاپ آمریکا نیز درباره یکی از جلسات سری دولت عراق که دو ماه پس از سرنگونی حکومت شاه تشکیل شده بود نوشت: «در آن جلسه، بعد از بحث و بررسی پیرامون نقش شاه و رابطه آن با آمریکا در دفاع از منافع غرب و ژاندارمی خلیج فارس، مطرح شد که در حال حاضر رژیم نوپای ایران با از بین رفتن ارتش و تأسیسات اصلی آن، قادر به انجام این نقش نخواهد بود و عراق تنها کشوری است که با استفاده از این موقعیت میتواند خلأ ایجاد شده را پر نماید و این کار باید با برنامه ریزی، دقت، سرعت و مداومت انجام گیرد.» صدام قصد داشت با شکست سریع ایران، از یک سو به آمریکا نشان دهد که تنها او می تواند در منطقه، ایران را مهار کرده و امنیت مورد نظر غرب را در خلیج فارس برقرار کند و از سوی دیگر، با طرح شعارهایی نظیر "نبرد قادسیه" و معرفی خود به عنوان "سردار قادسیه"، میخواست به کشورهای منطقه بفهماند که آنها برای بقای خود در برابر تهدیدهای جمهوری اسلامی ایران مدیون قدرت او هستند و اوست که حرف اول را در مسائل منطقه ای و به ویژه امور عرب میزند. د) رقابت عقیدتی (ایدئولوژیک) یکی از اهداف فرعی صدام برای تجاوز به ایران اسلامی، رقابت ایدئولوژیک با انقلاب اسلامی ایران بود. صدام به ایدئولوژی حزب بعث معتقد بود و قهرمان تحقق آن به شمار میرفت. این ایدئولوژی با طرح شعارهایی چون، وحدت جهان عرب، سوسیالیسم، ناسیونالیسم عربی و غیره در پی متحد ساختن اعراب و جلب توجه آنان به رهبری حزب بعث عراق بود. در مقابل، انقلاب اسلامی ایران و شعارهای اسلامی آن جاذبه بیشتری برای ملت های عرب داشت و رقیبی سرسخت برای ایدئولوژی بعثی محسوب میشد، لذا صدام حسین ناچار بود برای تحقق اهداف خود و تثبیت ایدئولوژی بعثی، به رویارویی با انقلاب اسلامی ایران و اصول و مبانی آن بپردازد. ه) تصرف مناطق نفتخیز خوزستان نوک پیکان حملات عراق، متوجه منطقه خوزستان بود. اشغال این منطقه برای عراق چند فایده در بر داشت: اول اینکه عراق با اشغال خوزستان می توانست مرز دریایی خود را به میزان زیادی گسترش داده و نفوذ خود را به راحتی در خلیج فارس وسعت بخشد؛ و دوم اینکه، منطقه بسیار حاصلخیز خوزستان، دارای معادن عظیم نفت و گاز بود و اشغال چنین سرزمینی، هم باعث نفوذ شدید عراق در بازار نفت میشد و هم می توانست در سرنگونی نظام نوپای ایران نقشی حیاتی داشته باشد. و)جلوگیری از پیدایش انقلاب اسلامی در عراق عراق با حمله به ایران می توانست توجه مردم خود را از مسائل داخلی کشور به خارج معطوف کند. انقلاب اسلامی با شعار حاکمیت اسلام بر سراسر کره زمین به پیروزی رسیده بود. طبیعی بود که نخستین مراکزی که از نظر ایدئولوژیک مورد توجه انقلاب اسلامی قرار میگرفت، کشورهای همسایه بودند. در میان همسایگان ایران، کشور عراق با داشتن 62 درصد شیعه، خطر را بیش از دیگر کشورها احساس میکرد. خطری که باعث بروز تظاهرات و راهپیماییها و دیگر حرکت های اعتراض آمیز مردمی به رهبری آیتالله صدر شده بود. سرکوب این حرکتها و اعدام شهید صدر و خواهرش، میتوانست موج خصومت میان مردم و حکومت بعثی را افزایش دهد. صدام، احتمالاً به این موضوع میاندیشید که حمله به ایران و تضعیف، تحقیر یا سرنگونی آن، هم منبع خطر را تضعیف یا نابود میکند و هم مردم عراق متوجه یک دشمن خارجی میشوند و برای حفظ وحدت ملی از حرکتهای اعتراض آمیز نسبت به حکومت بعثی دست بر میدارند.

تهيه از : مهدي گيوكي