زن در آینه دفاع مقدس
«اینجانب در طول این جنگ، صحنههایی از مادران، خواهران و همسران عزیز از دست داده، دیدهام كه گمان ندارم در غیر این انقلاب نظیری داشته باشد. این عظمت اسلام است كه در چهره زنان انقلابی ما آشكار شده است و امروز بحمدالله آشكار است.»
در ۳۱
شهریور ماه سال ۱۳۵۹ در حالی كه جمهوری
اسلامی ایران پس از گذشت نزدیك به یك سال و اندی
مبارزه علیه ظلم و استبداد در حال استقرار یافتن بود، به ناگاه مورد
هجوم همسایه غربی كشورمان عراق واقع شد كه بر اساس فرصت طلبی و
موقعیتسنجی بر آن بود تا مطامع و خواستهای جاه طلبانه خود را
از طریق جنگ ظالمانه و ناخواسته بر كشور، انقلاب و مردم ما تحمیل كند;
جنگی كه از هر حیث، چه امكانات و شرایط و نیز از جهات سیاسی،
اقتصادی، اجتماعی و نظامی كاملا نابرابر بود.
البته انقلاب اسلامی كه
از بدو پیروزی تا آن زمان، همواره از جانب غرب و رهبری آن بلوك;
یعنی امریكای قداره بند، تحت فشاری شدید قرار
داشت، آمادگی مقابله با چنین تجاوزی را نداشت. بویژه این
كه در داخل كشور نیز جناحهای وابسته به غرب، با ایجاد هیاهوی
تبلیغاتی و نیز درگیریهای نظامی در
گوشه و كنار مملكت، توان دولت نوپا را تضعیف نموده و رسیدگی به
امور را برای مسئولان عملا مشكل و دشوار میساختند. از سوی دیگر
نیروهای نظامی كشور نیز به خاطر تبعات قهری انقلاب
و رویدادهای پیاپی ناشی از سران فرصت طلب و خائن
خود، هنوز مراحل بازسازی را بطور كامل پشتسر ننهاده بودند و طبعا در این
شرایط، در آسیب پذیری جدی به سر میبردند كه
جنگ ناخواسته بر ما تحمیل گردید و حصر اقتصادی نیز بر
مشكلات متعدد كشور افزود.
۲ ـ تش عراق كه براساس محاسبات دقیق از وضیعت
و شرایط داخلی و خارجی جمهوری اسلامی، فتح یك
هفتهای تهران را انتظار میكشید، در روزهای نخست تجاوز،
بی آن كه با مانعی جدی در مرزها برخورد كند،گستاخانه به خاك ما
هجوم آورده و هم چنان به پیش میراند تا آنجا كه خود را پشت دروازههای
اهواز و خرمشهر دید و با مشاهده این وضعیتبه تداوم تجاوز علاقمندتر
گردید.
آن روز تمامی مردان و
زنان سلحشور ایران اسلامی با حضور در صحنه جنگ، حماسهای فراموش
ناشدنی را آفریدند، و از آن پس بود كه خلق حماسهها آغاز شد و سراسر
جبههها آوردگاه تن و تانك بود. رویارویی عشق و ایمان با
كفر و الحاد، و عجیب آن كه در آن شرایط براستی نابرابر تانك از
مقابله با انسانهای عاشق عاجز و ناتوان بود.
۳ـ ضور مردم ایران در مقابله با هجوم نظامی عراق
از برگهای زرین انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی است كه
هیچ گاه از یادها فراموش نخواهد شد. در این میان حضور دلیرانه
و خستگی ناپذیر زنان در صحنه دفاع مقدس به عنوان یكی از
عناصر اجتماعی و بارز رقم خورد و اینان به حق در ادای دین
خود نسبتبه اسلام و به انقلاب از هیچ گونه یاری و مدد مادی
و معنوی استنكاف نورزیدند.
میدانیم كه خطوط
مقدم و رویارویی اصلی فیزیكی در میادین
نبرد در قبضه دلیر مردان رزمنده بود، ولی پشتیبانی و حمایت
همه جانبه زنان در خاكریزهای عقبه نیروهای خودی و
بر طرف نمودن نیازهای آنان (اعم از لباس، غذاو...) برآوردگار ثبات قدم و استقامت رزمندگان بود.
داشتن روحیه و قوت قلب
رزمندگان در گرو حمایتهای معنوی زنان خدا جویی بود
كه در پشت جبهه، مشغول خدمتبودند و امام خمینیرحمه الله فرماندهی
كل قوا - كه حضور نیروهای رزمنده در
جبهههای حق علیه باطل مرهون نفس مسیحایی او بود -
در توصیف ایثار جان و تجلی شهادتطلبی زنان در طول
هشتسال دفاع مقدس میفرمود:
«زنها به من میگویند:
شما دعا كنید كه ما شهید بشویم. بعضی از زنها میآمدند
اینجا میگفتند كه شما اجازه بدهید ما برویم كردستان در
آنجا جنگ بكنیم و من گفتم: نه، صلاح نیست ، ملت و ارتش كار را انجام میدهند...این
یك تحولی بود كه در صدر اسلام بین مسلمین حاصل شده بود كه
شهادت را برای خودشان فوز میدانستند.» (۱)
۴ـ ضور زنان در عرصههای گوناگون جنگ تحمیلی
دارای جلوههای متفاوتی بود كه هر كدام از آنان حكایتی
شنیدنی و بیاد ماندنی از آن دوران پر خاطره میباشد.
در میان تمامی فقها این مساله جاری است كه در برابر تهاجم
دشمن، بر همه واجب است كه به دفاع برخیزند و احدی در این مساله
نظر مخالفی را ابراز ننموده است.
حضرت امام خمینی
قدس سره در كتاب «تحریر الوسیله» مینویسد:
«لو غشی بلاد المسلمین
او ثغورها عدو یخشی منه علی بیضهٔ الاسلام و
مجتمعهم، یجب علیهم الدفاع عنها بایهٔ وسیلهٔ
ممكنهٔ من بذل الاموال و النفوس»
هرگاه دشمنی بر سرزمینهای
مسلمین و یا به مرزهای آنها حمله آورد كه ترس از بین بردن
اصل اسلام و جامعه اسلامی از آن برود، بر همه مسلمین (زن و مرد) واجب
استبا هر وسیله ممكن به دفاع برخیزند و در این راه از بذل مال
و جان دریغ نكنند. (۲)
علمای قبل از امامرحمه
الله نیز بر این مهم صحه گذاشتهاند، مثلا علامه حلیرحمه الله
در كتاب «قواعد» خود در آغاز بحث جهاد میفرماید:
«... و اذا وطا الكفار دار
الاسلام، وجب علی ذی قوهٔ قتالهم، حتی العبد و المراهٔ
و انحل الحجر عن العبدمع حاجته الیه...»
... و چنانچه كفار بر سرزمین
اسلام حملهور شوند، بر هر فرد نیرومندی واجب است كه با آنها جنگ كند
حتی بردگان و زنان و ممنوعیت از بردگان در صورت نیاز به آنان
برداشته میشود. زنان مسلمان ما در برابر تسلیم شدن مقابل این
فتاوا بی صبرانه در انتظار خدمت گذاری لحظه شماری مینمودند
و در راه خود هرگز درنگ نمینمودند.
و اما كیفیتحضور
زنان به دو شكل، مستقیم و غیر مستقیم، در این دوران خلاصه
میگردد. در شكل مستقیم، گر چه زنان از حضور در صحنه و خط مقدم معاف
بودند، ولی با شروع جنگ شهرها و حملات موشكی، حالت تدافعی همگان
خصوصا زنها بیشتر گردید، چون در این رزم بی امان از سوی
ارتش عراق مورد حمله موشكی واقع شده بودند. حتی در اوایل جنگ، این
زنان شیر دل خرمشهر و سوسنگرد و هویزه بودند كه در هجوم ناجوانمردانه
دشمن در كنار مردان خود قدم به قدم با بعثیها درگیر شدند و در عقب
راندن دشمن از جان خویش هم مایه نهادند. در شكل غیر مستقیم،
زنان حكایت ۷۰ من مثنوی دارند كه چگونه با كارهای
خدماتی و پشتیبانی خود در عقبه، موجبات دلگرمی رزمندگان
را فراهم نمودند. امام این حضور غیر مستقیم را كه از حضور مستقیم
ذرهای ارزش آن كمتر نبود، كرارا متذكر میشدند. بیان تجلی
ایثار در راه انقلاب و امام تداومگر گذر زمان در برابر هر گونه تجاوز از سوی
دشمنان است. از جمله خدمات این مرحله زنان; میتوان به ایثار
فرزندان خود در راه حیثیت و اصلاح جامعه نام برد. هنوز یادمان
نرفته است چه بسیار مادران سلحشوری بودند كه با تربیت اولاد
صالح و معرفی آنان به مراكز بسیج جهت اعزام به جبهه قوت قلب مسئولین
جنگ را سبب میشدند.
امامقدس سره این صحنه
را این گونه بیان مینمودند: «...خدا میداند در طول تاریخ
مثل این مادرها ما نداشتیم، الا كم كه فرزندانش كشته بشوند و بعد بیاید
بگوید كه نه، من افتخار میكنم. بعضی از جوانها به من میگفتند
كه این مادرها ما را گرم نگه داشتهاند. عكس العمل این مادرهای
جوان مرده ما را زنده نگه داشته و گرم نگه داشته برای این كه اینها
هستند كه به ما شجاعت میدهند. اینها هستند كه ما را تشویق میكنند.»
(۳)
جلوه دیگر ایثار
زنان، ایثار همسران محبوب خود بوده است كه بهترین و اصلیترین
تعلق خویش كه همسر باشد را با تمام مشكلات و دلبستگیها تشویق و
ترغیب به حضور در میادین جنگ مینمودند تا آنجا كه
امامقدس سره زبان به مدح آنان گشوده و میفرماید: «كجا ما از زنان،
آن قدرت و عظمت را دیده بودیم كه امروز داریم از مادران شهید
میبینیم؟ كجا ما از زنان جوان آن فداكاری را دیده
بودیم كه در دوران جنگ دیدیم، آنان همسران محبوبشان را به میدانهای
جنگ میفرستادند و راز عفت و امانت آنها را حفظ میكردند تا آنها با
خاطر آسوده در میدانها باشند.» (۴)
زنان ما نه در این برهه
كه در دورههای تاریخی متعدی، این گونه درخشش
نمودهاند كه دوست و دشمن بدان معترف میباشند. هنوز تاریخ هجوم مغول
و فعالیت زنان مسلمان و حضور اصیل آنان در صحنههای سیاسی
عصر مشروطیت، جنبش تنباكو و انقلاب اسلامی را فراموش نكرده است و در یك
كلام حضور مردان خداجو و شهادت طلب از دامن چنین زنان و مادرانی بوده
است كه به صحنه مبارزه راه یافتهاند; بنابر این هیچ صحنهای
از تاریخ مبارزات اسلامی نبوده الا این كه زنان مسلمان در آن
نقش بسزایی را داشتهاند.
ستادهای پشتیبانی
دوران جنگ كه رفع نیازمندیهای رزمندگان خطوط مقدم را بر عهده
داشتند، عمده نیروهایشان را زنان متدین و مبارز تشكیل میدادند.
تهیه مایحتاج جبههها از عمدهترین فعالیتهای این
ستادها بحساب میآمد. اینان شبانه روز بدون چشم داشت، به كمترین
مواهب مادی، خدماتی تحسین برانگیز را ارایه میدادند.
لباس، كفش، طلا و جورابهای بافتنی این زنان در جبههها رنگ و قیمتی
دیگر داشت. از فعالیتهای دیگر این انسانهای
سلیم و عزیز، حضور آنان در بسیجهای مقاومت و شركت در
اردوهای بسیج میباشد كه بازتاب جهانی از خویش بر
جای مینهد. حضور اینان نشان دهنده روح مبارزه و ایثار و
شجاعتی بود كه میخواستبه زنان جهان و ابرقدرتها اثبات نماید
كه زنان ایرانی به بركت انقلاب اسلامی هویتی دگر یافتهاند
كه بیانگر شخصیت وجودی آنان است.
بیمارستانها و پستهای
امدادی و پرستارهای مجروحین جنگ از جلوه بارز دیگر حضور غیر
مستقیم زنان مسلمان در میادین جنگ بوده است كه با خدمات و فعالیتهای
جدی خود در محضر مجروحین و جانبازان، موجبات بالا بردن روحیه
رزمندگان میگردیدند; بنابراین نقش زنان در طول دفاع مقدس حاكی
از مشاركت جدی آنان بود كه دوش بدوش مردان و رزمندگان در صحنههای
مقدس حضور مییافتند و از انقلاب و ارزشهای آن با تمام وجود
خود پاسداری مینمودند.
به گواهی تاریخ در
صفحات پر افتخار ملتها این زنان با غیرت و امانت دار بودند كه در حریم
مقدس و پاكی طریقشان ثابت مانده و تمام امید و آرزوهایشان
را به آنچه مصلحت ملت و مكتبشان بوده پیوند زده و سعادت واقعی را
جستهاند. در تحلیل حضور زنان مهمترین نكته این است كه باید
در كلیه برنامهها مساله گسترش نفوذ قدرت اسلام در تمامی ابعاد حیات
و بالا رفتن نسبت تاثیر در تغییر موضوعات و هم چنین در پیدایش
موضوعات جدید در جهان اصل قرار گیرد.
بالاترین الگوی
رفتاری زنان در هشتسال دفاع مقدس، «حضرت زهراعلیها السلام» بود; او
كه در تمام زندگیش، پیروی و حمایت از ولایت مشهود
بود. زمانی كه جنگ تهاجمی اسلام علیه
كفار واقع گردید، حضرت بعنوان بهترین پرستار و لجستیك، ایفای
وظیفه مینمودند و اما هنگامی كه جنگ حالت تدافعی پیدا
میكرد، ایشان خود را سپر مولای خود; یعنی علی
بن ابی طالبعلیه السلام مینمودند تا جایی كه حتی
با وجود حضور علیعلیه السلام در خانه، هنگامی كه وجود مبارك ایشان
مورد حمله دشمن قرار گرفت ایشان به پشت در آمدند و از شدت درد از هوش رفتند
و پس از آن كه به هوش آمدند بمحض این كه مشاهده كردند ولی اعظم خدا را
بطرف مسجد میبرند، تا آخرین رمقشان از مقام ولایت دفاع نمودند.
این امر نشانگر این بود كه حضرت فاطمه حیات گرانقدر خود را صرف
حمایت از مقام ولایت مینمودند.
بنابراین نقش زن در تمامی
صحنههای سیاسی و اجتماعی خصوصا دفاع مقدس بیانگر
جلوههای تاریخی در نقش اول آنان در تحولات اجتماعی و در
نهضتهای اسلامی معاصر و همدوشی زنان و مردان در تمامی
صحنههای درگیری با اجانب بوده است.
امام خمینی پیرامون
نقش زنان در صحنههای انقلاب و دفاع مقدس میفرماید: «زنان حق بیشتری از مردان دارند. زنان
مردان شجاع را در دامان خود بزرگ میكنند. اگر زنان شجاع و انسان ساز از
ملتها گرفته شود، ملتها به شكست و انحطاط كشیده میشوند.» (۵)
حسن ختام این كه; آثار
دلاوریها و پیروزی رزمندگان حكایت از حضور فعالانه زنهای
دلاور و سلحشوری است كه گام به گام در لحظه لحظه جنگ، شركت كرده و موجبات
بركت و روزی رزمندگان در عملیاتهای مختلف گردیدند و چه زیبا
سرود امام خمینیقدس سره پیرامون فداكاری و مقاومت زنان
در جنگ تحمیلی كه:
«...مقاومت و فداكاری
زنان بزرگ در جنگ تحمیلی آن قدر اعجاب آمیز است كه قلم و بیان
از ذكر آن عاجز، بلكه شرمسار است.به اعتقاد من بخش مهم محیط گرم و پرشور جنگ
مربوط به جمعیت فكری خواهران است و اگر زنان ما، در این حال و
هوای فكری نبودند نیمی از این شور وجود نداشت.»
پینوشتها:
۱)
صحیفه نور، ج ۹، ص
۲۴۲.
۲)
تحریر الوسیله، ج ۱،
ص ۴۸۵ (فصل دفاع).
۳)
صحیفه نور، ج ۲، ص
۲۷۱.
۴)
سخنرانی در تاریخ ۲۶/۹/
۶۱.
۵)
صحیفه نور، ج ۵، ص
۱۵۳.
سارا مهدوی
بنياد انديشه اسلامي