نگاهى آمارى به كمك هاى غرب به عراق
در طول جنگ تحميلى
بررسى آمارى كمك هاى غرب به عراق در طول
جنگ تحميلى عليه ايران، نشان از حمايت آشكار سياسى و تسليحاتى و همپيمانى امريكا و
غرب با صدام دارد.
جنگ ايران و عراق با مشخصه طولانى
ترين و پر هزينه ترين درگيرى نظامى در تاريخ معاصر منطقه خاورميانه كه دو قدرت
جهانى و هم پيمانانشان در دوران جنگ سرد در حمايت از يك طرف جنگ اتفاق نظر داشتند
و مهمتر از همه عدم حل و فصل نهايى آن با برقرارى صلح ميان دو كشور ايران و عراق و
بسيارى از مسايل ديگر، سبب شده است علت ، نحوه و نتايج جنگ تا سال هاى مديد همچنان
مورد بحث و بررسى قرار گيرد. اما آن چه در اين ميان بسيار حايز اهميت است،
مساله حضور نقش مستقيم و غيرمستقيم بسيارى از كشورهاى غربى و اروپايى در حمايت
از عراق و سيل عظيم كمك هاى مالى و نظامى اين كشورها به عراق طى هشت سال جنگ
تحميلى است .
حقايق حاكى از
آن است كه برنامه هاى تسليحاتى و نظامى عراق و ارسال كمك هاى تسليحاتى به اين كشور
از سوى اروپا و غرب طى سال هاى آغازين جنگ، شتاب بى سابقه اى پيدا كرد به گونه اى
كه از آن به عنوان انقلابى در تاسيسات نظامى عراق ياد مى شود. بى شك پرداختن به
ابعاد آمارى ارسال تسليحات نظامى به عراق در طول جنگ از سوى غرب و اروپا، در حالى
كه ايران در طول اين جنگ از حداقل تجهيزات نظامى بهره مى برد، از حقايق ناگفته اى
در اين زمينه پرده بر مى دارد.
آغاز هفته دفاع
مقدس و سالروز آغاز جنگ تحميلى عليه ايران (۳۱ شهريور ۱۳۵۹
- ۱۹۸۰) فرصت مناسبى است تا از منظرى جديد به ابعاد گوناگون كمك هاى
نظامى و تسليحاتى اروپا و غرب به عراق در جريان جنگ تحميلى عليه ايران پرداخته شود.
بى شك
مساله فروش تسليحات نظامى پيشرفته از سوى غرب و اروپا به عراق طى هشت سال
جنگ تحميلى نقش بلاانكار اين كشورها در جنگ را به خوبى نمايان مى سازد. بر اساس
گزارش هاى موجود در سال ،۱۳۶۶ شبكه تداركات نظامى عراق در
جريان جنگ تحميلى عليه ايران به نحو بى سابقه و چشم گيرى فعال شده بود. نگرانى ناشى از گسترش دامنه جنگ و ضرورت مقابله با برترى
ايران موجب شده بود كه بر اساس يك تصميم همگانى، عراق به طور برجسته و بى سابقه اى
تجهيز شود. تنها آمارهاى منتشر شده حاكى از آن است كه در اين مرحله در كمتر از دو
سال، فرانسه حدود ۶/۵ ميليارد دلار و روسيه (شوروى سابق) حدود ۳/۹ميليارد
دلار اسلحه و تجهيزات نظامى به عراق فروختند. افزون بر اين، زيربناى صنعتى اين
كشور از سال ۱۹۸۴ (۱۳۶۳ شمسى)
ميلادى به بعد با ۲/۱۴ ميليارد دلار هزينه تقويت شد. عراقى ها
توانستند در اين روند از شوروى، امريكا ، فرانسه و آلمان تجهيزات و فن آورى
پيشرفته نظامى خريدارى كنند.
كمك هاى امريكا به عراق
اقدامات امريكا
عليه ايران به موازات افزايش پيشروى نيروهاى ايرانى در مواضع عراقى ها، با هدف
جلوگيرى از پيروزى ايران و شكست عراق تشديد شده و گسترش مى يافت، زيرا پيروزى ايران
در جنگ براى امريكا غيرقابل قبول بود. (۱) اين كشور در
نخستين گام، آشكارا در جهت حمايت از عراق نام اين كشور را از فهرست كشورهاى به
اصطلاح تروريست حذف كرد و طرح هاى گسترده نظامى، سياسى و اقتصادى اش را براى كمك
به عراق در جريان جنگ عليه ايران، تصويب كرد. (۲)
صدام با فرستادن
نزار حمدون، به عنوان سفير عراق به امريكا، علاوه بر اهدافى كه درسطوح مختلف
پيگيرى مى كرد زمينه تحكيم روابط عراق و امريكا را فراهم ساخت و به تدريج عراق به
يك متحد امريكا در منطقه تبديل شد و بازارش براى امريكا بازار پر سودى ارزيابى شد.
به همين دليل جامعه تجارى و صنعتى امريكا به عنوان بزرگترين پيشتيبان عراق از
روابط تجارى با اين كشور حمايت مى كرد. كمك اطلاعاتى و نظامى امريكا به عراق كه از
سال ۱۳۵۹ آغاز شد، موجب شد تا سازمان سيا اطلاعات فوق
العاده محرمانه اى از مراكز استراتژيك ايران در اختيار عراق قرار دهد. حتى برخى از
گزارش ها نشان مى دادند كه ويليام كسى، رييس وقت سيا، بارها عراق را در حمله به
تاسيسات اقتصادى و حياتى ايران تشويق كرده بود و نمونه آن حمله هواپيماهاى عراقى
به جزيره سيرى بود كه در چهارچوب هماهنگى دقيق اطلاعاتى ميان آن ها انجام گرفت. بسيارى بر اين باورند كه كمك هاى امريكا به عراق در جريان
جنگ تحميلى عليه ايران، گذشته از آن كه نظامى بوده است از نوع كمك هاى اطلاعاتى به
شمار مى رفته است. گزارش ها نشان مى دهند كه امريكا طى سال هاى ۱۳۶۱
تا ۱۳۶۶ معادل ۵/۱
ميليارد دلار
تجهيزات الكترونيكى، انواع ماشين آلات، دستگاه هاى حساس و كامپيوترهاى فوق العاده
قوى در زمينه توليد سلاح هاى شيميايى، موشكى و هسته اى را به دولت عراق فروخته
بود. بعدها، يك بازپرس كنگره امريكا كه مسوول بررسى عملكرد دولت امريكا در برابر
عراق بود، اظهار داشت: «دامنه و وسعت انواع تجهيزات تكنولوژيكى، اطلاعاتى و نظامى
حساسى كه از طرف دولت امريكا به عراق ارسال شده است، آدم را شوكه مى كند.»
همچنين در
گزارشى كه بعدها در شبكه خبرى اى.بى. سى امريكا پخش شد، بر اين مساله تاكيد شد كه
شركت هاى امريكايى، به طور قانونى و غيرقانونى، نوعى فن آورى را در اختيار عراق
قرار داده بودند كه اين كشور را قادر مى ساخت برنامه هاى ساخت پيشرفته ترين جنگ
افزارهاى نظامى اش را ادامه دهد. به گزارش روزنامه تايمز مالى چاپ انگليس، شركت
امريكايى «اينترنشنال سيگنال اندكنترل» نيز در انتقال مخفيانه فناورى ساخت بمب هاى
خوشه اى به عراق دست داشتند.(۳)
كمك اطلاعاتى
امريكا به عراق به عنوان يكى از مهمترين نيازمندى هاى اين كشور، در صدر موافقت
نامه هاى عراق و امريكا در سال ۱۹۸۶ - ۱۳۶۵
محسوب مى شد. امريكايى ها درباره فعاليت نيروى هوايى ايران اطلاعات ارزشمندى در
اختيار عراق قرار مى دادند. اين اطلاعات در آواكس هاى امريكايى مستقر در رياض جمع
آورى شدند. روزنامه واشنگتن پست طى گزارشى نوشته بود: «امريكا درباره آرايش
نيروهاى ايرانى در جبهه ها و هدف هاى اقتصادى ايران، اطلاعات ماهواره اى در اختيار
عراق قرار مى دهند.»
ويليام كسى، از
جمله افرادى بود كه پيوند اطلاعاتى امريكا و عراق را بر قرار مى ساخت و پيش از
اعزام سفير امريكا به بغداد، يك رييس تمام وقت ايستگاه اطلاعاتى را در بغداد مستقر
كرده بود كه قبل از هر حمله بزرگ عراق در جبهه جنگ يا حمله ديپلماتيك در جبهه
سياسى مورد مشورت صدام قرار مى گرفت. (۴)
كمك هاى شوروى به عراق
شوروى سابق
علاوه بر ارسال سلاح به عراق، با ارزيابى از ضعف هاى ساختارى ارتش آن كشور دروضعيت
دفاع و حمله، در توسعه نيروهاى مسلح عراق و طرح ريزى استراتژى تهاجمى اين كشور نيز
نقش فعال و محورى داشت. كمك هاى شوروى به عراق حتى در پاره اى از مواقع در مقايسه
با ساير كشورها بسيار برجسته تر و نمايان تر بود و تا اندازه اى تاثيرات سرنوشت
سازى بر روند تحولات جنگ داشت. بر اساس گزارش هفته نامه «فارين ريپورت » (foreign Report) چاپ لندن درباره كمك هاى تسليحاتى شوروى
به عراق، روس ها از اول ماه ژانويه ۱۹۸۷ يك قطار هوايى به
منظور تحويل اسلحه به عراق به كار انداختند و موشك هاى زمين به زمين با برد متوسط
از نوع اسكاد B،
تانك هاى جديد تى - ،۷۲ هواپيماهاى ميگ ۲۳ و ميگ ۲۵
كه به صورت قطعات جداگانه حمل مى شد و موشك هاى ضدهواپيما از انواع گوناگون همراه
با تكنسين هاى روسى را به عراق فرستادند. علاوه بر آن، مسكو چهار فروند هواپيماى
سوخت رسان از نوع توپولوف ۷۲ براى سوخت رسانى از آسمان به هواپيماهاى
جنگى و بمب افكن هاى عراق به آن كشور تحويل داد.
جيمز بيل يكى از
محققان امريكايى، طى مقاله اى درباره كمك هاى شوروى به عراق نوشت: « شوروى
با عراق روابط بسيار نزديك دارد و حدود ۶۰ درصد از تجهيزات نظامى آن
كشور را تامين مى كند و علاوه بر هواپيماهايى مانند ميگ ،۲۳ ۲۱ و ۲۵
در حال حاضر ميگ ۲۹ و هزاران موشك زمين به زمين اسكاد در اختيار عراق
گذاشته است. شكى وجود ندارد كه اتحاد جماهير شوروى بزرگترين قدرت خارجى است كه از
عراق حمايت مى كند.» بنابر گزارش رسمى روزنامه اخبار مسكو، فهرست بخشى از تسليحات
نظامى كه شوروى در طول جنگ تحميلى عليه ايران به عراق تحويل داد، به شرح زير است:
۵۰۰ دستگاه تانك تى
- ،۷۲ ۱۰۰۰ دستگاه تانك تى - ،۶۲
۳۵۰ فروند موشك زمين به زمين با برد ۳۰۰
كيلومتر، ۲۵ فروند هواپيماى شكارى ميگ ،۲۹ ۲۳
فروند هواپيماى شكارى ميگ ،۲۵ ۷۰ فروند هواپيماى شكارى
ميگ ۲۳ ، ۷۰ فروند هواپيماى شكارى ميگ ۲۱ و ۳۰
فروند جنگنده شكارى سوخوى ۲۵ و ۵۰ فروند جنگنده شكارى
سوخوى ۲۰.
كمك هاى فرانسه به عراق
بيشترين ميزان
كمك نظامى به عراق در طول جنگ تحميلى از آن فرانسوى ها است كه در مقايسه با ساير
كشورهاى غربى بيشترين تسليحات مورد نياز عراق را به اين كشور ارسال كردند. فرانسوى
ها منابع استراتژيك و توانايى هاى مالى لازم را براى تقويت عراق در اختيار داشتند
و به همين دليل از شهريور سال ۱۳۵۹ - ۱۹۸۰ فروش تسليحات
نظامى فرانسه به عراق به ۶/۵ ميليارد دلار رسيد و ۷/۴
ميليارد دلار نيز در قالب قراردادهاى بازرگانى و غيرنظامى ميان دو كشور منعقد شد
كه دست كم هفت ميليارد دلار از مجموع اين معاملات به صورت وام و اعتبارات بود. در
سال ۱۹۸۲ ميلادى، ۴۰ درصد از صادرات تسليحاتى
فرانسه به عراق ارسال مى شد؛ ميراژ اف- ،۱ موشك هاى هوا به هواى مجيك - ،۱
موشك هاى اگزوست ۳۹-AM و پس از آن
هواپيماهاى سوپر استاندارد علاوه بر تقويت قدرت هوايى عراق، اين كشور را براى حمله
به نفت كش ها و پايانه هاى نفتى ايران از موقعيت برترى برخوردار مى كرد. همچنين
عراقى ها يك قرارداد ۵/۶
ميليارد دلارى
تحت عنوان «پروژه فاو» با سه شركت خصوصى فرانسوى به امضا رساندند.
عراقى ها پيش
بينى كرده بودند كه طى سه مرحله از ساخت هواپيما و صنعت فضايى برخوردار خواهند شد
و به جاى اعمال تغيير و ارايه خدمات به ميراژهاى اف - ۱ در فرانسه، در كشور
خود به اين كار اقدام كنند.
همچنين، عراقى
ها اميدوار بودند كه با احداث كارخانه هواپيماسازى «سعد ۲۵» و با انتقال فناورى جديد و هواپيماى آموزشى آلفا جت ،۱۳۴
محصول مشترك آلمان و فرانسه را توليد كنند. عراق در مرحله پايانى مى توانست
هواپيماى ميراژ ۲۰۰۰ را به عنوان بمب افكنى جديد كه در
ارتفاع پايين پرواز مى كرد و دستگاه رادار آن مى توانست دفاع هوايى را گمراه كند،
توليد كند. افزون بر اين، فرانسوى ها در ساخت راكتور اتمى و فراهم كردن زمينه
دستيابى عراق به سلاح اتمى نقش برجسته اى داشتند. (۵)
يكى از فرودگاه
هاى پيشين ناتو در فرانسه محل بارگيرى هواپيماهاى نيروى هوايى عراق بود و اين
هواپيماهاى غول پيكر بارى، هر روز به اين فرودگاه مى آمدند و موشك هاى ساخت
فرانسه، بمب هاى خوشه اى، فيوز، تجهيزات رادارى و الكترونيكى هواپيماها را با خود
به عراق مى بردند. محموله هاى تسليحاتى فرانسه به عراق آن قدر زياد بود كه تقريبا
از اواسط سال ۱۹۸۶ حتى هواپيماهاى غيرنظامى خطوط هوايى
بغداد - پاريس نيز به حمل جنگ افزار مى پرداختند.
بنا به گزارش
هاى منتشر شده در آن مقطع زمانى، فرانسه نخستين جنگنده بمب افكن ميراژ خود را
بلافاصله پس از آزادى گروگان هاى امريكايى از ايران (در بهمن ۱۳۵۹
- ۱۹۸۰ ) به عراق فرستاد. كمى بعد، چهار فروند ميراژ
فرانسوى با هدايت خلبانان نيروى هوايى فرانسه وارد قبرس شدند و از آنجا توسط
خلبانان عراقى به عراق منتقل شدند. پس از آن هم به تدريج ميراژهاى فرانسوى در پى
سفارش عراق به اين كشور تحويل داده شدند. همچنين ۱۳ دستگاه موشك انداز
متحرك، علاوه بر سكوهاى ثابت به عراق تحويل داده شدند. بازسازى رآكتور هسته اى
ازيراك، كه در سال ۱۹۸۱ به دست اسراييلى ها منهدم شده
بود، از جمله كمك هايى بود كه «لكود شسول» وزير خارجه وقت فرانسه در ديدار ژانويه ۱۹۸۳ به طارق عزيز،
قول آن را داد. (۶)
كمك هاى انگليس به عراق
رونق ناگهانى
بازار عراق براى صنايع ابزارسازى انگليس نيز كارساز بود. بر اساس برآورد انجمن
فناورى ابزارهاى ماشين انگليس ((MTAA فروش ابزارهاى
ماشينى اين كشور به عراق از ۹/۲ ميليون دلار در ۱۹۸۷
ميلادى به ۵/۳۱ ميليون دلار در سال ۱۹۸۸
ميلادى افزايش يافت. از سوى ديگر برخى از كارخانه هاى انگليسى در پى فروش سلاح به
عراق سود سرشارى به دست آوردند و حتى در سال ۱۹۸۸ ميلادى
فروش اين اقلام به يك دوم ميليارد دلار رسيد. همزمان انگليسى ها دفتر خريد ايران
در خيابان ويكتورياى لندن را از طريق سازمان اطلاعاتى M-15 كنترل كرده و
اطلاعات آن را در اختيار عراق قرار مى دادند. (۷)
احداث شبكه پناهگاه
هاى پر هزينه زيرزمينى، بخش ديگرى از تلاش هاى عراق بود كه در ژوئن ۱۹۸۲
با تصميم صدام و مشاركت مهندسان انگليسى آغاز شد. كالين گرافت،
رييس فدراسيون مشاوران در مقاطعه كاران پناهگاه هاى هسته اى انگليس مى گويد: «شركت
هاى انگليسى طرح هايى ارايه كردند كه به موجب آن براى ۴۸ هزار سرباز،
پناهگاه امن ساخته شد. هر پناهگاه تونل پولادين داشت و مى توانست تا ۱۲۰۰
نفر را در خود جاى دهد. در هر پناهگاه پست هاى فرماندهى، محل بيماران، اتاق
هاى ضد آلودگى، آشپزخانه، انبارغذاهاى خشك، آب و قورخانه يعنى تمام ملزومات يك
اقامت بلندمدت پيش بينى شده بود.»(۸)
احمد معمارى
منبع: ویژه
نامه سروقامتان روزنامه جوان