نگاهى به حملات شيميايى رژيم بعث به
ايران
نخستين قرارداد بين المللى براى
محدودسازى استفاده از سلاح هاى شيميايى به سال ۱۶۷۵
ميلادى برمى گردد.هنگامى كه فرانسه و آلمان با امضاى موافقتنامه اى در استراسبورگ
درباره ممنوعيت كاربرد گلوله هاى سمى به توافق رسيدند.
دويست سال بعد در سال ۱۸۷۴ميلادى
«كنوانسيون بروكسل درباره حقوق و قوانين جنگ»كاربرد سموم يا
سلاح هاى سمى و نيز سلاح ها، پرتابه ها و موادى را كه باعث مصدوميت و رنج غيرمعمول
مى شود، ممنوع اعلام كرد.
پيش از پايان
قرن نوزدهم و در سال ۱۸۹۹ميلادى كنفرانس بين المللى صلح
در لاهه برپا شد و منجر به امضاى موافقتنامه اى در ممنوعيت استفاده از پرتابه هاى
جنگى محتوى گاز سمى گرديد.
* دولت هاى غربى و تجهيز عراق به سلاح شيميايى
با وجود اينكه
كشورهاى اروپايى همچون آلمان و فرانسه از قرن ها پيش در ممنوعيت استفاده از سلاح
هاى شيميايى پيشگام شده اند، اما اسناد و مدارك حاكى از آن است كه اين كشورها در
عمل به قراردادهاى بين المللى چندان پايبند نبوده و با هدف تجارى در تجهيز ديگر
كشورها به اين سلاح ها نقش اساسى داشته اند.نمونه بارز اين ادعا نقشى است كه
كشورهايى از اين دست در تجهيز رژيم بعث به سلاح شيميايى ايفا كرده اند .
سرتيپ
«عبدالرزاق السامرايى» كه مسئول راه اندازى بخش سلاح هاى شيميايى در نيروى هوايى
رژيم بعثى بوده است در خاطرات خود دراين باره چنين مى گويد: من در ۲۵
اكتبر ۱۹۷۹ (۵۸/۸/۳) در يك مأموريت سرى براى تهيه تجهيزات توليد سلاح هاى
شيميايى، رهسپار آلمان غربى شدم.پس از مذاكره با مسئولان شركت آلمانى «KarlKolb»،
قرار دادى در اين مورد امضا كردم، اما به دليل اجرا نشدن كامل اين قرار داد، بنا
شد كه آنان خود به عراق سفر كنند.
پس از چندى،
مسئولان شركت مزبور با كارشناسان نظامى ارتش در عراق ملاقات كرده، راهنمايى هاى
فنى لازم را در خصوص ساخت و توليد گازهاى سمى و تركيبى ـ از جمله گاز تابون (Tabun) و موستارد (Mustard) و گازهاى اعصاب
كه قادر است نزديك به يك صد هزار نفر را نابود كند ـ ارائه دادند.
همچنين با امضاى
يك قرار داد خريد گلوله و موشك شيميايى با شركت هاى آلمانى توانستيم بيش از ۱۰۷۵۵
كلاهك شيميايى ـ اعم از بمب، گلوله توپ و موشك ـ وارد كنيم و با ذخيره سازى ۱۰۰۵
تن مواد شيميايى، ميزان ذخاير اين مواد را در انبارها به پنج هزار تن افزايش دهيم.
بدين ترتيب،
عراق پس از تلاش هاى بسيار توانست مقادير زيادى مواد ميكروبى شامل پانصد هزار ليتر
(۱۳۰ هزار گالن) ماده بسيار سمى «پوتوليمن» و پنجاه هزار ليتر (۱۳
هزار گالن) ماده «انتراكس» ـ موسوم به «اخگر خبيث» ـ توليد كند.
در زرادخانه
شيميايى عراق، حداقل سى هزار تن مواد گازى و مايع سمى از جمله گاز خردل، خردل
فسفرى و گوگردى و گازهاى اعصاب مانند سارين، تابون، سرمان، هيدروژن سياتيد و
گازهاى تاول زا وجود داشت.گاز خردل، در كارخانه هاى «التاجى» به طور
خيلى محرمانه ساخته و درموشك هاى جنگنده هاى نيروى هوايى تعبيه مى شد.
از سوى ديگر،
عراق تكيه زيادى بر نيروهاى هوايى خود داشت.اين ويژگى باعث شد كه به استفاده از
سلاح هاى كمكى در نيروى هوايى روى آورد.بدين رو، فكر كاربرد سلاح شيميايى در نيروى
هوايى مطرح و با استقبال رو به رو شد، زيرا از نظر اقتصادى، اين كار مقرون به صرفه
بود.
به همين دليل،
سرتيپ ستاد «عبدالرزاق السامرايى» كه از افسران متخصص نيروى هوايى در امور شيميايى
بود، به فرانسه اعزام شد تا با شيوه هاى كاربرد گازهاى شيميايى در موشك ها آشنا
شود.او پس از سه سال به عراق بازگشت و بخش گازهاى شيميايى را در اين نيرو راه
انداز كرد.
دكتر حسين
شهرستانى وزير نفت دولت فعلى عراق و از دانشمندان هسته اى اين كشور كه به علت
مخالفت با صدام سالها زندان بوده است مى گويد : فعاليت هسته اى صدام از سال ۱۹۸۰
(۵۹) آغاز و در بخش شيميايى در سال ۱۹۸۲ (۶۱)
با كمك تعدادى از شركت هاى آمريكايى جهت توليد گاز اعصاب و سارين توسعه يافت.
دكتر گراهان پى
يرسون (از محققان ساخت عوامل جنگ هاى بيولوژيك در دپارتمان صلح دانشگاه برادفورد
انگليس) نيز به اين امر اذعان دارد، فقط وى معتقد است اقدام عراق براى كسب
توانمندى BW (بيولوژيك)، از
سال ۱۹۷۶ (۵۳) آغاز شد و يك سال بعد در ۱۹۷۵
(۵۴) عراق اجراى ۷۸ پروژه تحقيق و توسعه را در مركز آل
سلمان آغاز كرد و در سال ۱۹۸۵ (۶۴) قادر به
توليد انبوه عوامل ميكروبى سياه زخم و سم بوتوليسم بود.
جيمز وولسى رئيس
سابق سازمان سيا معتقد است ميكروب سياه زخم در بسيارى از آزمايشگاه هاى آمريكا
قابل دسترسى بود و از سوى كشورهاى مختلف و از جمله عراق در دهه ۸۰
توزيع شد.
* فجايع شيميايى رژيم بعث در هشت سال دفاع مقدس
اقدام عراق براى
دستيابى به تكنولوژى و ذخاير شيميايى متعاقب شكست هاى عراق و استفاده از جنگ
شيميايى به عنوان يك راه حل ممكن براى مشكلات نظامى اش آغاز شد.
در زمستان ۱۳۵۹
- يعنى چند ماه بعد از جنگ تحميلى- عراق از گلوله هاى شيميايى كه غالباً گاز اشك
آور و تهوع زا بود، استفاده نمود كه استفاده از آن كاملاً محدود و احتمالاً آزمايشى
بود.اما از اواسط سال ۱۳۶۲ حملات هدفمند شيميايى عراق
عليه ايران آغاز گرديد و در طول جنگ بيش از سى حمله عليه مناطق مسكونى انجام
شد.حمله به سردشت در تير ماه ۱۳۶۶ فجيع ترين آن بود.در
اين حمله از جمعيت ۱۲ هزار نفرى سردشت ۱۳۰ تن كشته
و چهار هزار نفر مصدوم شدند.
در مرداد ماه ۱۳۶۲
هفت حمله شيميايى مهم در منطقه عملياتى شمال غرب كشور شامل منطقه عملياتى والفجر ،۲
پيرانشهر و حاج عمران صورت گرفت.در منطقه حاج عمران بعد از انفجار بمب ها در حمله
هاى ۱۷ و۱۸ مرداد ۱۳۶۲ دود سياه
رنگى در منطقه پخش شد و ذرات ريزى روى زمين، تجهيزات و نيروها را گرفت و بوى تند
خاصى مشابه سير در منطقه پخش شد.پس از ۳-۲ ساعت نيروها دچار قرمزى چشم
شدند و ۷-۵ ساعت بعد استفراغ شروع شد.
در آبان ماه ۱۳۶۲منطقه
وسيعى از غرب كشور چند روز پس از عمليات والفجر ،۴ با گاز خردل بمباران شد
كه ده نفر از مردم شهر بانه و سردشت شهيد شدند.
در تاريخ سوم
اسفند ماه۱۳۶۳ در جنوب در روز چهارم عمليات خيبر،عراق دست
به عمليات شديد شيميايى با استفاده از گاز خردل زد و طى ۴۸ ساعت حدود ۵
تن گاز خردل را با يكصد بمب بر روى رزمندگان ريخت كه نتيجه آن ۲۱۰۰
نفر مصدوم بود.
در تاريخ نوزدهم
اسفند ماه۱۳۶۲ بر اثر حملات شيميايى عراق در جزاير مجنون ۵۴۳ رزمنده با گاز
خردل مصدوم و تعدادى شهيد شدند.با اين وجود بعد از اعتراضات ايران واعزام تعدادى
از مصدومين شيميايى به بيمارستان هاى كشورهاى اروپايى و اعزام هيأت هاى كارشناسى
سازمان ملل طى سال ۱۳۶۲ به بعد، در زمستان ۱۳۶۵
عراق براى نخستين بار به عنوان كاربرد جنگ افزارهاى شيميايى عليه نيروهاى ايرانى
معرفى شد.
در روز بيست ودو
اسفند ماه ۱۳۶۳ عراق حملات شيميايى شديدى را در جزاير
مجنون از سر گرفت كه از مجموعه گاز خردل و گاز اعصاب عليه سربازان ايرانى استفاده
نمود كه در نتيجه آن ۲۲۳۱ نفر مصدوم و ۳۲ نفر
شهيد شدند.
در بعد از ظهر
چهار شنبه بيست و سه بهمن ماه ۱۳۶۴ عراق با استفاده از
هوا پيما منطقه آزاد شده فاو را به شدت مورد حمله شيميايى قرار داد كه اين حملات
عمدتاً با گاز اعصاب و كمتر خردل بوده است و طى دو روز تعداد مصدومين شيميايى در
منطقه فاو ناشى از گاز هاى خردل، اعصاب- سيانيد- به ۸۵۰۰ نفر رسيد.
متأسفانه آنكه
در صبح هشتم اسفند ماه ۱۳۶۴ بيمارستان صحرايى حضرت فاطمه
زهرا (س) به وسيله ده فروند هواپيماى عراقى بمباران شيميايى شد و به همين دليل با
مصدوميت عده كثيرى از كاركنان بيمارستان، اين مركز درمانى براى مدت طولانى از
فعاليت باز ايستاد.
در تاريخ دهم دى
ماه ۱۳۶۵ يك بيمارستان صحرايى در سومار در اثر بمباران
شيميايى با گاز خردل به شدت آلوده شد و جمع زيادى از كادر پزشكى اين بيمارستان
مصدوم شدند كه آمار موجود ۴۰۰ مصدوم و ۲۰ شهيد را
گزارش مى نمايد.
در روز پنج شنبه
بيست و هفتم اسفند ماه ۱۳۶۶ شهر حلبچه در استان كردستان
عراق و روستاهاى اطراف به شدت مورد حملات شيميايى با گاز اعصاب و سيانيد قرار گرفت
و در اين فاجعه ۵۰۰۰ كشته و۷۰۰۰
مصدوم بجا ماند كه در روز هاى بعد جاده هاى ارتباطى و روستاهاى اطراف را با گاز
خردل نيز مورد حمله قرارداد.
در بهار ۱۳۶۷
با فعال شدن مجدد جبهه هاى عملياتى جنوب حملات شيميايى عراق نيز مجدداً در اين
مناطق شدت يافت كه در بيست و هشتم فروردين ماه ۱۳۶۷ عراق
حمله وسيع شيميايى را به منطقه فاو در خطوط مقدم و پشتيبانى آغاز كرد.
در روز پنج شنبه
اول ارديبهشت ماه ۱۳۶۷ عراق روستاهاى خوزستان در اطراف
دار خونين و هويزه را با گاز اعصاب وسيانيد مورد حمله قرار داد و در همين روز
مناطق واقع در اطراف جاده اهواز - خرمشهر را نيز مورد حمله قرار داد.
در تاريخ چهارم
تير ماه ۱۳۶۷ حمله عراق به جزاير مجنون با عوامل شيميايى
آغاز شد و شدت حمله به حدى بود كه با مصدوم نمودن سربازان و گردو خاك حاصله عراق
جزاير مجنون را تصرف نمود. با توجه به ناپايدارى گاز اعصاب بعد از مدتى عراقى ها
وارد منطقه شدند.
و سرانجام آخرين
حمله شيميايى عراق در مرداد ماه ۱۳۶۷ در شهر اشنويه اتفاق
افتاد كه با پرتاب ۸ بمب از يك هواپيماى ملخى بااستفاده از گاز خردل انجام
شد كه ۲۶۸۰ مصدوم غير نظامى بر جاى گذاشت و بعد از توقف
جنگ ايران و عراق، رژيم عراق حملات شيميايى را متوجه مخالفان و مناطق كردنشين عراق
نمود.
سهيلا طائى
روزنامه ایران