|
|
|
دوازده بار بايزيد را به جرم الحاد ، از بسطام بيرون كردندنقل است كه سلطان بايزيد بسطامي را (قدّس سرّه) دوازده نوبت از بسطام بيرون كردند كه او مُلحد و زنديق است ، و هر بار كه از بسطام بيرون مي‌رفت مي‌فرمود كه: خوشا شهري كه ملحدش بايزيد باشد . و اكنون همه مريد و معتقد گور آن بزرگند ؛ زيرا كه تا در حالت حيات صوري بودند خلق را مناسبتي با ايشان نبود ، اكنون كه روح بزرگوارش به عالم علوي پيوسته و در قبرش به غير از سنگ و خاك نيست و خلق را از جهت كثافت و جهل مناسبتي با سنگ و كلوخ هست ، مريد گور اويند . اگر انصاف داري در معني اين آيه ملاحظه كن كه حضرت عزّت عزَّ شأنُه و عظُم سلطانُه ميفرمايد كه: يَـٰحَسْرَةً عَلَي الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِمْ مِن رَسُولٍ إِلَّا كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِءُونَ . 72 شعر:
ص 185
چون هستي عالم ، ظلّ وجود حقيقي است ، و توهّم غيريّتِ حقيقيِ وجود عالم خيال باطل است ، و هركه پندار غيريّت دارد اسير خواب غفلت است ؛ فرمود كه: متن: تو در خوابيّ و اين ديدن خيال است هر آنچه ديده‌اي از وي مثال است يعني همچنانكه شخص در خواب ، صورتي چند بيند كه مطابق واقع نباشد و در خواب پندارد كه آنها محقّق الوجودند و نداند كه آنها صور خياليّه‌اند كه در خارج وجود ندارند ، تو كه عالم را وجود حقيقي مي‌پنداري در خواب غفلتي و نميداني كه وجود عالم را غيرْ ديدن ، خيال باطل است ؛ و هرچه تو ديده‌اي بالحقيقه عكس و مثال وجود حقّ است كه از آئينه اعيان ممكنه نموده شده است و غير حقّ را وجود نيست . شعر:
چون در قيامت هرچه مخفي است ، به حكم يَوْمَ تُبْلَي السَّرَآئرُ74 ظاهر خواهد شد ، فرمود كه: متن: در حشر معلوم شود كه غير از حقّ تعالي همه سراب بودهاندبه صبح حشر چون گردي تو بيدار بداني كآن همه وهم است و پندار چون به حكم النَّاسُ نِيَامٌ75 فرمود كه: تو در خواب پنداري ، بيداري از اين خواب غفلت به مرگست كه فَإذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا .76 و حشر به معني جمع است ص 186 ( حَشَرْتُهم أي: جَمعتُهم ) و مراد به اين حشر ، موت ارادي است ؛ كه مَنْ مَاتَ فَقَدْ قَامَتْ قِيَامَتُهُ ؛77 يعني به صبح حشر كه موت ارادي است چون از خواب ص 187 غفلت بيدار گردي ، تعيّنات و كثرات برخيزد و آنچه متفرّق مي‌نمود و موجب غفلت و تخيّلات فاسده مي‌گشت مجتمع گردد و توحيد ظاهر شود ، و بداني كه وجود واحد بوده كه به سبب كثرت مظاهر كثير مي‌نموده است و آنها كه تو تصوّر غيريّت كرده بودي و ايشان را حقيقي پنداشتي همه وهم و پندار بوده و غير حقّ را وجودي نيست . چون تعيّنات و كثرات از جهت ظلمتِ عدميّت معبّر به شب است ، از موت كه فناي تعيّن است تعبير به صبح نموده زيرا كه برزخ است ميان شب كثرت و روز وحدت . و در اصطلاحات صوفيّه برانگيخته شدن به حيات طيّبه قلبيّه بعد از موت ارادي ، مسمّي به قيامت وسطي است ؛ كه: أَوَ مَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَـٰهُ وَ جَعَلْنَا لَهُ و نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ78 يعني: مَيْتًا بِالْجَهْلِ ، فَأَحْيَيْناهُ بِالْعِلْمِ وَ الْمَعارِفِ . چون حشر عبارت از اجتماع متفرّقات است كه بعد از محو كثرات ظاهر ميگردد فرمود كه: متن: چو برخيزد خيال چشم أحول زمين و آسمان گردد مبدّل يعني به صبح حشر كه عبارت از وصول سالك است به مقام توحيد كه كونين در نظر او به نور وحدانيّت محو و منطمس گردد وَ لا يَبْقَي إلاّ الْحَيُّ الْقَيّومُ ، خيال چشم احول كه وجود موجودات را غير وجود حقّ ديدن است (مثل احول كه يكي را دو مي‌بيند) از پيش ديد ه او آن خيال غيريّت برخيزد و ص 188 يقين بداند كه همه وجودِ حقّ است و وجودات موجودات كه به حقيقت ، نمودِ بی‌بود است ، خيال و وهم و پندار است ، و زمين و آسمان مبدّل گردد: يَوْمَ تُبَدَّلُ الارْضُ غَيْرَ الارْضِ وَ السَّمَـاوَات وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْوَ'حِدِ الْقَهَّارِ .79 يعني زمين و آسمان باشد فأمّا نه آن زمين و آسمان اوّل باشد ؛ زيرا كه آن خيال كه در شب عمر به خواب غفلت مي‌ديد كه غير است ، به صبح حشر ، نمود كه همه عين بوده و غيريّت ، خيال چشم احول است . شعر:
چون ظهور نور تجلّي وحدت موجب اختفاي ظلمت كثرت است فرمود كه: متن:
يعني چون تجلّي ذات احدي كه خورشيد عيان عبارت از اوست در آيين ه قلب سليم سالك حقّبين رخ نمايد ، در تاب نور قاهر او نور زهره و ماه و آفتاب نماند و همه به‌ظلمت آباد عدم باز گردند ؛ كه إِذَا الشَّمْسُ كُوِّرَتْ * وَ إِذَا النُّجُومُ انكَدَرَتْ . 80 و هيچكدام را نوري و وجودي نماند . و چون اين قيامت كه نسبت با سالك عارف واقع است جلوه‌گريِ قيامت كبري است ، هرآينه علامات آن در اينجا بالتّمام به ظهور پيوندد و انوار وجود خيالي مجازي ممكنات كه مي‌نمود ، در تاب نور تجلّي ذاتي الهي محو مطلق گردد و به ظهور حقّ به صفت اطلاقي قيامت قائم گردد ، و غير حقّ نماند و آنچه نسبت با ص 189 ديگران نسيه است نسبت با وي نقد گردد . شعر:
چون قيام قيامت كه مقتضاي اسم قهّار و مُعيد است ظهور نيستي است در هستي ؛ كه: كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ81 فرمود كه: متن:
يعني يك تاب از آن نور تجلّي ذات كه خورشيد عيان است بر سنگ خاره افتد ، يعني سنگ سخت از سنگهاي كوه آفاقي و انفسي بلكه هر دو ، از هيبت آن تاب تجلّي و غلبه نور قاهر الهي ، سنگ خاره همچون پشم رنگين پاره پاره شود و محو و متلاشي گردد ؛ كه: وَ تَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنفُوشِ . 82 شعر: صارَ دَكًّا مِنْهُ وَ انْشَقَّ الْجَبَلْ هَلْ رَأَيْتُمْ مِنْ جَبَلْ رَقْصَ الْجَمَلْ؟! 83 چون تحصيل كمالات حقيقي و معارف يقيني كه مقصود ايجاد است بجز در اين نشأه ميسّر نيست ، فرمود كه: متن: تحريص و ترغيب به مكاشفات و تجلّيات و سَيَران به عوالم لطيفهبدان اكنون كه كردن مي‌تواني چو نتواني چه سود آنگه كه داني چون شيخ در اين ابيات كه مي‌آيد تحريص و ترغيب به مراتب قلبيّه و ص 190 مكاشفات و مشاهدات و تجلّيات و فناء و سَيَران و عروج به افلاك و عوالم لطيفه ميفرمايد ، مقدّمه‌اي ذكر كرده مي‌شود كه طالب صادق را وسيل ه تحصيل آن معاني و موجب زيادتي فهم و ادراك آن چنانچه واقع است باشد: بدانكه انسان را بواسط ه جامعيّتي كه در اصل فطرت دارد قابليّت آن هست كه به طريق تصفيه و تجليه حقايق امور بر او مكشوف گردد ، و عروج و سيران و طيران در افلاك و عوالم لطيف ه ملكوتي و جبروتي نمايد ، و در مراتب تجلّيات آثاري و افعالي و اسمائي و صفاتي و ذاتي به ديده بصيرت مشاهده جمال با كمال حضرت ذوالجلالي نمايد ، و هستي مجازي و تعيّن سالك در پرتو تجلّيات ذات احديّت فاني و محو مطلق گردد ، و بعد از فناء في الله متّصف به بقاء بالله گشته ، حقّ را به حقّ ببيند و بداند ؛ و مقصود آفرينش كه معرفت است او را حاصل شود . شعر: تا فرصت باقي مي‌باشد بايد دست به سلوك و راه عرفان زد و حصول اين معاني موقوف به مقدّمات و اسباب چند است: اوّل آنكه طلب راهنمائي كند كه به ارشاد كاملي سلوك راه حقّ چنانچه وظيفه ارباب طريقت است نموده باشد ، و به مراتب كمالات معنويّه كه اجمالاً گفته شد وصول يافته و آن كامل بنا بر اشاره الهي اجازه نموده باشد كه آن سالك ارشاد طالبان حقّ بفرمايد ، و آن كامل نيز از كاملي ديگر مجاز باشد ، همچنين مُعَنعَن84 تا به حضرت رسالت عليه الصّلوه و السّلام رسد . شعر: ص 191
و چون دست در دامن چنين پير كامل زند ، بايد كه اختيار خود را در اختيار پير محو گرداند و در حكم پير كالمَيِّتِ في يدِ الغَسّال85 باشد ، و به امر پير ص 192 علي‌الدّوام متوجّه حقّ باشد . و عادت به صدق اقوال و افعال نمايد . و از مشتهَيات و لذّات نفساني إعراض كند و نفس را از رذائل اخلاق و نقائص أعمال مُزكَّي سازد . و به طاعات‌و عبادات بدني‌به مقتضاي شرع شريف نبويّ صلّي‌الله عليه وآله مشغول گردد ، و از افراط و تفريط مُجتنب باشد . و از هرچه مانع توجّه او به جانب حقّ باشد بكلّي روي بگرداند . و قلّت كلام و قلّت منام و ذكر به دوام و قلّت طعام را ورد و شعار خود سازد . و يك دم بيرون از امر پير نرود . و چون اين مقدّمات و اسباب مرتّب گردانيد ، آينه دل سالك كه جام جهان نماي حقّ است به نور قدس و طهارت روشن ، و از زنگ طبيعت مُصفَّي گردد . و چون از اين عالم سفلي ظلماني قطع تعلّق نمايد ، روح او به پرواز و سير عالم علوي درآيد و عروج بر آسمانها و عرش و بالاي عرش حاصل شود ، و با روحانيّات و ملـٰئكه مناسبات پيدا آيد ، و انوار الهي در دل پاك او تافتن گيرد ؛ و او را به ديده سِرّ ، لقاء الله كه غايت مقاصد و نهايت مرام است حاصل شود . شعر:
پاورقي 72 آيه 0 3 ، از سوره 36: يس‌ٓ: «اي حسرت و ندامت ! كجائي تو كه بر بندگان خداوند فرود بيائي ! به سوي ايشان هيچيك از پيغمبران نيامدند مگر آنكه به آنان استهزاء نمودند.» 73 قسمتي از آيه 18 ، از سوره 36 : يس‌ٓ: «اهل قريه انطاكيّه به آن دو پيامبر مرسل و به آن شخص سوّم كه به مددشان آمده بود گفتند: ما به وجود شما فال بد مي‌زنيم!» 74 آيه 9 ، از سوره 86 : الطّارق 75 «شرح منازل السّٓئرين» انتشارات بيدار ، ص 34 ، باب اليقظة: كَما قالَ عَلَيْهِ السَّلامُ: النّاسُ نيامٌ ؛ و «مرصاد العباد» ص 468 ، تعليقه 7 : النّاسُ نيامٌ فَإذا ماتوا انْتَبَهوا . و در ص 660 در توضيحش آورده است كه: » روايتي است كه در «زهر ا لَا داب» به حضرت رسول صلّي الله عليه و ءَاله و سلّم و در «شرح تعريف» به حضرت عليّ عليه السّلام منسوب است . ر ك: «احاديث مثنوي» ص 81 . « و در «الإنسان الكامل» عزيز الدّين نسفي در دو جا آمده است: ص 271 و ص 426 ؛ و در «احاديث مثنوي» نيز در دو ج: اوّل در ص 81 ، شماره 222 : » اين جهان وهم است ، اندر ظنّ مايست گر رود در خواب دستي باك نيست مناسب است با مضمون اين روايت: النّاسُ نيامٌ فَإذا ماتوا انْتَبَهوا . كه در «زهر ا لَا داب» طبع مصر ، ج 1 ، ص 60 منسوب به حضرت رسول صلّي الله عليه وآله ؛ و در «شرح‌تعريف» ج 3 ، ص 98 منسوب است به مولاي متّقيان عليّ عليه السّلام . « و دوّم در ص 141 ، شماره 438 : تا برآيد ناگهان صبح اجل وا رهد از ظلمت ظنّ و دغل مستفاد است از مضمون روايت الناسُ نيامٌ فَإذا ماتوا انْتَبَهوا . كه شرحش در ذيل شماره 222 مذكور است. 76 همان 77 صدر المتألّهين در «تفسير سوره سجده» انتشارات بيدار ، ص 87 و 88 ، در ضمن تفسير آيه قُلْ يَتَوَفَّیـٰكُمْ مَلَكُ الْمَوْتِ الَّذِي وُكِّلَ بِكُمْ ثُمَّ إِلَي' رَبِّكُمْ تُرْجَعُونَ (آيه 11 از سوره 32 : السّجده) فرموده است: » ... تفارق و جدايي بين آن دو (خلق و أمر) موت انسان كبير و قيامت كبري است: لٓأُقْسِمُ بِيَوْمِ الْقِيَـٰمَةِ (آيه 1 ، از سوره 75 : القيامة) ، همانطور كه افتراق ميان روح انسان و بدنش موت اين عالم صغير و قيامت صغري است به لحاظ كلام رسول الله صلّي الله عليه‌وآله: مَنْ ماتَ فَقَدْ قامَتْ قيامَتُهُ. « و در «إحيٓء العلوم» از طبع دار الكتب العربيّة الكبري ، ج 4 ، ص 423 از أنس از رسول‌الله آورده است كه فرمود: فَمَنْ ماتَ قامَتْ قِيامَتُهُ . و نيز حجّة الإسلام غزالي در كتاب «المضنونُ به علي غير أهله» در ص 79 ، كه در هامش جلد دوّم كتاب «الإنسان الكامل» شيخ عبدالكريم جيليّ طبع شده است (از طبع اوّل مطبعۀ ازهريّۀ مصريّه ، سنۀ 1316 هجريّۀ قمريّه) ذكر كرده است . 78 آيه 122 ، از سوره 6 : الانعام 79 آيه 48 ، از سوره 14 : إبراهيم 80 آيه 1 و 2 ، از سوره 81 : التّكوير 81 آيه 26 ، از سوره 55 : الرّحمن 82 آيه 5 ، از سوره 1 0 1 : القارعه 83 «از آن تجلّي و نظر ، كوه پاره گشت و منشقّ گرديد ؛ و آيا شما از كوه رقصيدن شتر را ديده‌ايد؟!» 84 براي سير عوالم ربوبي ، ارشاد استاد كامل لازم است در لزوم استاد كامل براي سير عوالم ربوبي ، شرعاً و عقلاً و وجداناً شواهد و ادلّه بقدري است كه مجال ، گشايش مقال را ندارد . و امّا لزوم اين استاد به طور مُعنعن (يكي پس از ديگري تا به رسول الله برسد) نه ثبوتاً و نه اثباتاً دليلي براي آن قيام ننموده است ؛ گر چه سلاسل متصوّفه بدين امر اهمّيّتي تمام ميدهند و آن را از لوازم لاينفكّ سلوك مي‌شمرند ولي گفتارشان متّكي به اصل متين و اساس رصيني نمي‌باشد . بهترين نمونه و شاهد ، عرفان و سلوك آية الحقّ و الحقيقة و سند القرءَان و السّنّة: آية الله آخوند ملاّ حسينقلي دَرْجَزيني شَوَندي همداني أعلي الله درجاته السّامية مي‌باشد ، كه او عرفان را از استادش: آية الله آقا سيّد علي شوشتري اخذ كرده است ، و او از مرد جولا ؛ و مرد جولا از چه كسي گرفته است به هيچ وجه معلوم نيست . جناب محترم فاضل مكرّم آية الله زاده مرحوم قاضي: حاج سيّد محمّد حسن طباطبائي قاضي أدام الله ظلّه در شرح حال مرحوم والدشان قاضي بزرگ مرقوم داشته‌اند: من از پدرم پرسيدم: شما عرفان را از كه اخذ كرده‌ايد ؟ فرمودند: از مرحوم آقا سيّد أحمد كربلائي طهراني . عرض كردم: او از چه كس اخذ كرده است ؟ فرمودند: از مرحوم آخوند ملاّ حسينقلي همداني . عرض كردم: او از چه كس ؟ فرمودند: از آقا سيّد علي شوشتري . عرض كردم: او از چه كس ؟ فرمودند: از همان مرد جولا . عرض كردم: او از چه كس ؟ با تغيّر فرمودند: من چه ميدانم ؟! تو ميخواهي براي من سلسله درست بكني ؟! 85 ـ «مانند جسد مرده در دست غسل دهنده» كه از هر طرف اراده نمايد او را گردش ميدهد .
|
|
|