صفحه قبل

در تفسير الم احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون به امتحان درباره امير المؤمنين عليه السلام

سيد هاشم بحرانى - رضوان الله عليه - «در غاية المرام‏» چهار روايت از طريق عامه، و پنج روايت از طريق خاصه روايت مى‏كند كه: در تفسير اين آيات مباركاتى كه ذكر شد از رسول خدا و ائمه معصومين - صلوات الله و سلامه عليهم اجمعين - بيان شده است كه: خداوند درباره ولايت و پيروى از امير المؤمنين عليه السلام مردم را امتحان مى‏كند.از جمله آنكه: از ابن شهرآشوب، از ابوطالب هروى به اسناد خود از علقمه و ابو ايوب وارد شده است كه: چون آيه الم، احسب الناس تا آخر آيات‏

ص 184

نازل شد، قال النبى صلى الله عليه و آله و سلم لعمار: انه سيكون من بعدى هناة، حتى يختلف السيف فيما بينهم، و حتى يقتل بعضهم بعضا، و حتى يتبرا بعضهم من بعض.فاذا رايت ذلك فعليك بهذا الاصلع عن يمينى على بن ابيطالب، فان سلك الناس كلهم واديا فاسلك وادى على، و حل عن الناس.

يا عمار! ان عليا لا يردك عن هدى، و لا يردك الى ردى.يا عمار: طاعة على طاعتى، و طاعتى طاعة الله. [1]

«پيغمبر صلى الله عليه و آله به عمار گفت: اى عمار بعد از من، دواهى و امور عظيمه منكره و مصائبى پيش خواهد آمد، بطورى كه شمشير در بين آنها رد و بدل خواهد شد، و بعضى بعض ديگر را مى‏كشند، و بطورى كه بعضى از بعضى برائت و بيزارى مى‏جويند. چون تو اين امور را ديدى بر تو باد به اين مردى كه در طرف راست من اينك نشسته است، و جلوى سرش مو ندارد، يعنى على بن ابيطالب، پس اگر تمامى مردم بطور دسته جمعى در راهى طى طريق كنند، تو در آن راهى طى طريق كن كه آن راه، راه على است، و از مردم فاصله بگير و دور شو.

اى عمار! على تو را از هدايت‏باز نمى‏گرداند، و به سوى پستى نمى‏كشاند.اى عمار! اطاعت كردن از على اطاعت از من است، و اطاعت از من اطاعت از خداست‏» .

و از جمله از طريق عامه ايضا در گفتار خداوند متعال: الم، احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون آورده است كه: قال على عليه السلام: قلت: يا رسول الله! ما هذه الفتنة؟ قال: يا على! بك، و انت المخاصم، فاعد للخصومة! و قال على عليه السلام «ثم اورثنا الكتاب الذين اصطفينا من عبادنا» نحن اولئك. [2] و [3]

«على عليه السلام فرمود: عرض كردم اى رسول خدا! اين فتنه و امتحان چيست؟ رسول خدا فرمود: اين امتحان مردم به واسطه تو صورت مى‏گيرد، و تو هستى كه مورد خصومت و دشمنى قرار مى‏گيرى، پس خود را براى تحمل خصومت‏هاى مردم آماده و مجهز كن.و على عليه السلام درباره آيه: «و پس از آن ما كتاب را به عنوان ميراث ارث بخشيديم به آن بندگانى كه ما آنها را برگزيده‏ايم‏» مى‏فرمايد: ما آن بندگان برگزيده‏

ص 185

خدا هستيم كه كتاب را به ما ارث داده است‏» .

و از جمله از طريق خاصه از تفسير على بن ابراهيم در تفسير خود، آورده است كه او گويد: پدرم براى من روايت كرد از محمد بن فضيل، از حضرت ابو الحسن موسى بن جعفر عليهما السلام كه گفت: عباس به نزد امير المؤمنين عليه السلام آمد و گفت: بيا برويم مردم با تو بيعت كنند. امير المؤمنين عليه السلام به عباس گفت: آيا تو چنين مى‏بينى كه بيعت مى‏كنند؟ عباس گفت: آرى.

حضرت فرمود: پس گفتار خداوند كه مى‏فرمايد: الم، احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون - و لقد فتنا الذين من قبلهم (اى اختبرناهم) فليعلمن الله الذين صدقوا و ليعلمن الكاذبين - ام حسب الذين يعملون السيئات ان يسبقونا سآء ما يحكمون - من كان يرجوا لقآء الله فان اجل الله لآت، چه خواهد شد؟!

خداوند مى‏فرمايد: كسى كه لقاى خداوند را دوست داشته باشد به او اجل مى‏رسد، و كسى كه نفس خود را از لذات و شهوات و معاصى به مجاهده باز دارد، براى نفس خودش مجاهده نموده است، و حقا خداوند از جهانيان بى‏نياز است. [4]

و از جمله از محمد بن عباس، از احمد بن هوذة، از ابراهيم بن اسحق، از عبد الله بن حماد، از سماعة بن مهران كه گفت: قال [5] رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم: كان ذات ليلة فى المسجد، فلما كان قرب الصبح دخل امير المؤمنين عليه السلام، فناداه رسول الله صلى الله عليه و آله فقال: يا على! قال: لبيك.قال: هلم الى.فلما دنا منه قال: يا على! بت الليلة حيث ترانى، فقد سالت ربى الف حاجة فقضاها لى، و سالت لك ربى ان يجمع لك امتى من بعدى، فابى على ربى، فقال: الم، احسب الناس ان يتركوا ان يقولوا آمنا و هم لا يفتنون. [6]

ص 186

امام عليه السلام گفت: «رسول خدا صلى الله عليه و آله شبى را در مسجد گذراند، چون نزديك طلوع صبح شد امير المؤمنين عليه السلام داخل شد، رسول خدا صلى الله عليه و آله او را ندا كرده فرمود: اى على! على گفت: لبيك.

رسول خدا فرمود: پيش بيا به سوى من.چون على به رسول خدا نزديك شد، فرمود: اى على! همينطور كه مى‏بينى، من شب را تا به صبح در مسجد بيتوته كردم، و از پروردگارم هزار حاجت‏خواستم كه آنها را براى من برآورده نمود، و از پروردگارم خواستم كه بعد از من امت مرا به گرد تو جمع كند و اختلافى پيش نيايد.پروردگارم از پذيرش اين حاجت‏خوددارى كرد و گفت: «الم، آيا مردم چنين گمان مى‏كنند كه همينكه گفتند: ما ايمان آورديم، رها مى‏شوند و مورد امتحان قرار نمى‏گيرند» ؟

و از جمله از حسين بن على، از پدرش عليهما السلام روايت كرده است كه: لما نزلت «الم، احسب الناس‏» فقلت: يا رسول الله! ما هذه الفتنة؟ قال: يا على! انك مبتلى و مبتلى بك، و انك مخاصم، فاعد للخصومة. [7]

چون آيه الم، احسب الناس فرود آمد، من از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم پرسيدم: اين آزمايش و امتحان كدام است؟

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: اى على تو مورد ابتلا و امتحان قرار مى‏گيرى، و امت هم به واسطه تو مورد ابتلا و آزمايش قرار مى‏گيرند، و تو مورد خصومت و عداوت امت واقع مى‏شوى، پس خود را براى تحمل بار مشكلات و عداوت‏ها مجهز كن‏» .

بعد از پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم كه غاصبان خلافت، دست‏اندر كار ربودن اين مقام از امير المؤمنين عليه السلام شدند، امتحان بزرگى براى مردم پيش آمد، و حقا عظيم و پر خطر بود.

بازگشت به فهرست

قيام اصحاب گرامي رسول خدا در مسجد رسول الله و احتجاج با ابوبكر

عده‏اى به طرفدارى از امير المؤمنين عليه السلام قيام كردند كه تعدادشان اندك نبود، و عده‏اى به طرفدارى از مخالفان، و گفتگو و بحث‏بسيار شد، و حتى اصحاب بزرگوار پيامبر به مسجد رفتند، و با ابوبكر در حضور جمعيت‏بحث‏ها كردند، و ابوبكر در جواب فرو ماند، و از منبر به زير آمد و به منزل رفت، و تا سه روز در مدينه اضطراب و غوغا بود.آنگاه عمر، ابوبكر را به مسجد آورد، و براى حمايت او عثمان‏

ص 187

با يكصد نفر مرد مسلح، و مغيرة بن شعبه با يكصد نفر مرد مسلح، و معاذ با يكصد نفر مرد مسلح، شمشيرها كشيده بيامدند، و آماده براى هر گونه دفاع از ابوبكر شدند.

در اين حال اگر امير المؤمنين عليه السلام با ياران و طرفداران خود از مخلصين از اصحاب پيامبر قيام كند، و براى گرفتن حق خود به شمشير متوسل گردد، بدون شك از طرفين خون‏ها ريخته مى‏شد، و اضطراب و تشويش در مدينه به مجرد مرگ پيامبر مى‏افتاد، و اين زد و خورد به طول مى‏انجاميد، و كفار و مشركانى كه در انتهاز موقع و فرصت‏براى تضعيف اسلام بودند از اين موقعيت استفاده سوء مى‏نمودند، و ارتداد از اسلام به جاهليت افزون مى‏گشت، و بالنتيجه فاتحه اسلام خوانده مى‏شد و زحمات رسول خدا همگى بر باد مى‏رفت.

فلهذا امير المؤمنين عليه السلام طبق وصيت و سفارش رسول خدا كه اگر به اندازه كافى ياور و معين نداشتى، و نتوانستى فورا كار را يكسره كنى، و مدينه را در اضطراب و آشوب ديدى، دست‏به قبضه شمشير مزن، و با اين مصائب جانگداز كه به فرمايش خود: امرّ من العلقم (از صبر زرد [8] تلخ‏تر بود) صبر كرد، براى آنكه اسلام محفوظ بماند.و گرنه، در اثر كشمكش‏ها و كشته شدن قرآء قرآن و صحابه عظيم رسول الله، ديگر چيزى باقى نمى‏ماند، و اسلام به صورت يك واقعه و حادثه جزئيه تاريخى كه پديد آمده و از بين رفته بود، هيچ اثر زائدى در عالم نداشت.و حقا مى‏توان شجاعت و شهامت و سخاوت و عقل و حزم و ايثار و عبوديت‏حضرت امير المؤمنين عليه السلام را در اينگونه صبر و تحمل جستجو كرده، و به خوبى دريافت كه از هزاران شمشير كه در بدر و احد و احزاب و حنين مى‏زده است عظيم‏تر و پر ابهت‏تر بود.و اينست مقام ولى خدا كه رضاى محبوب را در هر حال بر هواى خويشتن ترجيح مى‏دهد.

در كتاب «بعض فضائح الروافض در ضمن بيان فضيحت پنجاهم آورده است كه: «اگر رسول خدا على را نص بر خلافت‏بدينگونه كه شيعه ادعا مى‏كند

ص 188

كرده بود، زنان پيغمبر و ابن عباس و بوذر و سلمان و عمار - كه رافضى ايشان را به گواهى مى‏آورد - آگاه بودندى، و اين روز گفتندى: اين چه مشغله است؟! رسول خدا على را نص بر خلافت كرده، و اين گفتار اوست.چرا شما در خلافت منازعه مى‏كنيد!؟

آخر نصى بدين روشنى، همه پنهان كردند! و همه از ابوبكر و عمر ترسان شدند؟ خدا و قول رسول را فراموش كردند، و گل بر روى آفتاب براندودند؟ از پسر ابو قحافه تيمى و پسر خطاب بترسيدند؟ و آنچه بوجعفر بابويه، و بوجعفر طوسى سرگشته، و شيطان الطاق، و يونس بن عبد الرحمن رافضى، بعد از پانصد سال بديدند، صحابه پاك نديدند؟ و يا بديدند، و باز پوشانيدند؟ و نيز على و عباس و همه بنى هاشم عاجز شدند؟ و ام سلمه و ديگران اين گواهى باز گرفتند» ؟! [9]

در كتاب «نقض مثالب النواصب‏» كه ابن ابى الحسين بن ابى الفضل قزوينى رازى، در همان زمان كتابت و نشر و حيات صاحب «فضائح الروافض‏» در رد اين كتاب نوشته و منتشر نموده است [10] مفصلا از اين شبهه جواب داده است، كه همه اين قضايا و اشكال‏ها واقع شده و در كتب اهل سنت و بالاخص حنبلى‏ها مذكور است، و در كتابخانه‏ها مضبوط.

و ما براى آنكه عين عبارات آن كتاب را بدون تصرف آورده باشيم فقط ترجمه بعضى از عبارات آنرا كه عربى است از خود اضافه مى‏كنيم و در بين الهلالين قرار مى‏دهيم، و بقيه عبارات را بدون مختصر تغييرى نقل مى‏كنيم:

او مطالبى را اولا ذكر كرده تا آنكه گفته است...و اخبار در امامت و ولايت و فرض طاعت و قربت و قرابت و سخاوت و فضل و جهاد و اخوت و مناقب امير المؤمنين عليه السلام بيش از آنست كه سنى و حنفى و شيعى روايت كرده‏اند كه بگفت صد هزار خارجى و ناصبى مبتدع پنهان و باطل نشود، بايد كه جانش برآيد به‏

ص 189

كتبخانه ساوه و همدان و قزوين و اصفهان رود كه رافضى نباشند، و از راويان معتمد سنى بشنود، تا بداند كه: نه ساخته بوجعفر بابويه، و نه اندوخته بوجعفر طوسى است، كه صد هزار لعنت‏بر دشمنان سيد مرتضى و دو بوجعفر و دو مفيد باد.

اخبار است‏به اسناد مذكور، در كتب ائمه مسطور، نه خرافات و نه ترهات است، همه ائمه قبول كرده‏اند، و همه اصحاب الحديث تزكيه كرده، كه مادر به مرگ ناصبيان نشيناد.خود، عقل خود را استعمال نكنند، كه امام نص مى‏بايد، و از قرآن بر نخوانند كه الا معصوم، امامت را نشايد، و از اخبار نبينند كه امام بايد كه عالم‏تر باشد به احكام شريعت از همه امت.

جواب آنچه گفته است كه: «چون رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم از دار دنيا برفت، صحابه در خلافت‏سخن گفتند، چنانكه از آفتاب ظاهرتر است.و اگر رسول صلى الله عليه و آله و سلم بر على نص كرده بودى، چرا صحابه كه در روز بيعت ابوبكر حاضر بودند، انكار نكردند و نگفتند: حق با على است؟ و رسول بر وى نص كرده، اين چه مشغله است‏» ؟!

اولا ديگر باره به حساب كورتر است، و به احوال روز سقيفه جاهل‏تر كه اگر دانستى بگفتى.به ضرورت جواب اين شبهه گفته شود، و از كتب و آثار از آفتاب روشن‏تر است.به روايت‏هاى مختلف.خاصه آنچه روايت كرده از على بن جعفر اهرمروانى گروه امينان و معتمدان معروف كه: چون در سقيفه بنى ساعده بر ابوبكر بيعت كردند، وفد اصحاب از مهاجر و انصار و كبراء اهل البيت، به سراى امير المؤمنين عليه السلام آمدند و به اتفاق گفتند: يا امير المؤمنين! تركت ‏حقا انت اولى به من هذا الرجل، و قد اردنا ان ننزله عن منبر رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم.

(اى امير مؤمنان! ترك كرده‏اى حقى را كه تو به آن حق از اين مرد سزاوارترى! و ما اراده كرده‏ايم او را از منبر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم پائين بياوريم) .

از على دستورى خواستند و به جمع به مسجد آمدند.ابوبكر بر منبر بود.ابتدا مهاجران برين نسق برخاستند، با حضور‌اند هزار مرد، و انكار كردند بر بيعت ابوبكر.

بازگشت به فهرست

احتجاج خالدبن سعيد عاص بر ابوبكر به سوابق اميرالمؤمنين عليه السلام

اولين كسى كه برخاست و سخن گفت، خالد بن سعيد بن عاص بود كه بعد از حمد و ثناى خدا و درود بر مصطفى به آواز بلند گفت: يا ابابكر! اتق الله و انظر ما

ص 190

تقدم لعلى من رسول الله صلى الله عليه و آله: اما علمت ان النبى قال لنا فى يوم بنى قريظة - و قد قتل على عدة من رجالهم و اولى النجدة منهم - :

معاشر الناس! اوصيكم بوصية فاحفظوها، و مودع اليكم سرا فلا تضيعوه: الا و ان عليا امامكم من بعدى، و خليفتى فيكم، بذلك اوصانى جبرئيل عن ربى.

الا و ان لم تحفظونى فيه، و توازروه و تنصروه اختلفتم فى احكامكم، و اضطرب عليكم امر دينكم، و ولى عليكم شراركم! اخبرنى جبرئيل عن ربى.

الا و ان اهل بيتى هم الوارثون لامرى، و القائمون بامر امتى.اللهم فمن اطاعهم من امتى و حفظ فيهم وصيتى [فاحشرهم فى زمرتى، و اجعل لهم نصيبا من مرافقتى يدركون به نور الآخرة.اللهم و من اسآء خلافتى فى اهل بيتى فاحرمه] الجنة التى عرضها السماوات و الارض اعدت للمتقين.

(اى ابوبكر تقواى خداى را پيشه ساز! و ببين سوابقى را از على بن ابيطالب نسبت‏به رسول خدا صلى الله عليه و آله كه در آن سوابق، على از همه مقدم بوده است.مگر نمى‏دانى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم، در روز بنى قريظة - در حالى كه على عده‏اى رجال و شجعان آنها را كشته بود - به ما گفت:

اى جماعت مردم! من وصيتى به شما مى‏كنم، آنرا محفوظ داريد، و سرى را در نزد شما به امانت مى‏گذارم، آنرا ضايع مكنيد! آگاه باشيد كه: تحقيقا بعد از من امام شما على است، و خليفه من در ميان شما على است.بدين امر از طرف پروردگار من، جبرائيل به من وصيت كرده است.

آگاه باشيد كه اگر مرا و شئون مرا در على حفظ نكنيد، و با او مساعدت و اعانت نكنيد، و نصرت و يارى ننمائيد، شما در احكام دينتان اختلاف خواهيد نمود، و امر دين شما بر شما مضطرب و مشوش خواهد شد، و بدان شما و شريران از شما بر شما كومت‏خواهند كرد! بدين مطلب جبرائيل از طرف پروردگارم به من خبر داده است.

آگاه باشيد كه: فقط و فقط اهل بيت من ميراث برندگان امر ولايت من هستند، و قيام كنندگان به امر امت من مى‏باشند.

بار پروردگارا! هر كس از امت من كه از اهل بيت من اطاعت كند، و سفارش مرا در آنها حفظ كند، [ايشان را در زمره من محشور فرما! و براى آنها نصيبى و

ص 191

سهميه‏اى از مرافقت‏با مرا قرار ده، كه بدين وسيله به نور آخرت دست‏يابند! بار پروردگارا! و هر كس كه در خلافتى كه من در اهل بيتم نموده‏ام به بدى رفتار كند، او را محروم بدار] از بهشتى كه وسعتش به اندازه آسمانها و زمين است، و براى مردمان متقى تهيه شده است) .

كلامى به اين مبالغه كه اهل معنى و معرفت، تفسيرش دانند، در آن انجمن از قول با حجت از كلام مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم بگفت، رد بر بيعت ابوبكر.اما پندارى خواجه ناصبى چون آنچه به كارش آيد، نيست كمترك مى‏پذيرد.تا عمر خطاب برخاست و گفت: اسكت‏يا خالد! فلست من اهل المشورة (اى خالد، ساكت‏باش! تو از اهل مشورت نيستى!) تا او عمر را جواب داد: بل اسكت انت‏يابن الخطاب فوالله مالك فى قريش مفتخر (بلكه تو ساكت‏شو اى پسر خطاب! سوگند به خدا كه براى تو در ميان قريش هيچ جهت افتخارى نيست) تا عمر بنشست.

بازگشت به فهرست

احتجاج ابوذر غفاري در مسجد رسول الله با ابوبكر و همكارانش

و بعد از وى ابوذر غفارى برخاست و حمد گفت‏به خدا، و ثنا گفت‏بر مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم. آنگه گفت:

يا معاشر قريش! قد علمتم و علم اخياركم ان النبى صلى الله عليه و آله و سلم قال: الامر من بعدى لعلى بن ابيطالب، ثم للحسن، ثم للحسين، ثم للائمة من ولد الحسين فتركتم قوله، و نبذتم امره و وصيته، و كذلك تركت الامم التى كفرت بعد انبيائها فغيرت و بدلت، فحاذيتموها حذو النعل بالنعل و القدة بالقدة، و عما قليل تذوقون و بال امركم و جزآء ما قد قدمت ايديكم، و ان الله ليس بظلام للعبيد.

(اى جماعت مردم شما حقا مى‏دانيد، و برگزيدگان شما نيز مى‏دانند كه: پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم گفت: امر ولايت‏بعد از من براى على بن ابيطالب است، و پس از او براى حسن و حسين، و سپس براى امامان از فرزندان حسين.شما گفتار پيغمبر را ترك گفتيد! و فرمان و وصيت او را دور افكنديد، و همچنين امت‏هائى كه بعد از پيامبرانشان كافر شدند، ايشان نيز اينطور رفتار كردند، پس تغيير دادند، و تبديل نمودند گفتار و وصيت پيامبرانشان را.شما نيز به محاذات آنها و نظير آنها، همانند تشابهى كه يك لنگه كفش با لنگه ديگر آن دارد، و همانند يك چوبه تير را كه در كمان مى‏گذارند، با چوبه ديگر كه از هر جهت‏يك قسم و يك اندازه

ص 192

‏بريده شده است، قرار گرفتيد، بزودى وخامت و سوء عاقبت امر خود را خواهيد چشيد، و پاداش آن كردارى كه انجام داده، و به دست‏هاى خود پيش فرستاده‏ايد به شما خواهد رسيد، و حقا كه خداوند به بندگان خود ستم نمى‏كند) .

آنگاه بنشست. پندارى اين كلمات نه ساخته بوجعفر و مفيد است، كلام ابوذر است.تا خواجه ناصبى نگويد كه: چرا انكار نكردند، و حجت اظهار نكردند.اما خواجه كور و كر است.

بازگشت به فهرست

احتجاج سلمان فارسي و مقداد بن اسود درمسجد با ابوبكر

بعد از آن سلمان فارسى برخاست و بعد از حمد خداى تعالى و ثناى مصطفى صلى الله عليه و آله به آواز بلند گفت:

يا ابابكر الى من تسند امرك اذا نزل بك القضآء! و الى من تفرع اذا سئلت عما لا تعلم [ما عذرك فى التقدم] و فى القوم من هو اعلم منك! و اقرب برسول الله صلى الله عليه و آله و سلم قرابة منك، قدمه النبى فى حياته، و اوعز اليكم عند وفاته، فنبذتم قوله، و تناسيتم وصيته! فعما قليل يصفولك الامر و قد اثقلت ظهرك بالاوزار، و حملت الى قبرك ما قدمت‏يداك فانك سمعت، ما سمعنا، و رايت ما راينا - الى آخره. [11]

(اى ابابكر! زمانى كه قضاى الهى بر تو نازل شود، تو امور خود را به كه مى‏سپارى؟ و به چه تكيه مى‏زنى؟ و به كه پناه مى‏برى، و رفع بليه از خود مى‏كنى، در آن وقتى كه از تو سؤال شود چيزى را كه نمى‏دانى.

[و عذر تو در سبقت گرفتن چيست] و در ميان قوم كسى هست كه او از تو اعلم و داناتر است، و قرابت او به رسول خدا صلى الله عليه و آله از قرابت تو بيشتر است، پيغمبر او را در زمان حياتش مقدم داشت، و در هنگام مرگش سفارش و وصيت كرد براى امامت او؟!

شما سخن پيغمبر را به دور انداختيد، و وصيت او را به روى خود نياورديد، و

ص 193

چنين وانمود كرديد كه فراموش نموده‏ايد! و بزودى امر حكومت‏خالص و بى‏هيچ مزاحمتى براى تو خواهد شد، در حاليكه تو پشت‏خود را به بارهاى سنگين، سنگين نموده‏اى! و با دست‏خود آنچه را كه پيش فرستاده‏اى به سوى قبر خودت مى‏برى، زيرا كه حقا تو شنيده‏اى آنچه را كه ما شنيده‏ايم، و ديده‏اى آنچه را كه ما ديده‏ايم - الخ) .

تا خواجه ناصبى بداند كه: انكار كردند، و حق اظهار كردند [زيرا] اين كلام مهاجر به انصار است، رافضيان قم و كاشان نساخته‏اند، و حق با على بوده است هميشه.

بعد از آن، مقداد بن اسود الكندى برخاست و گفت:

يا ابابكر! اربع على ظلعك [و قس شبرك [12] بفترك] و الزم بيتك! و ابك على خطيئتك! و اردد هذا الامر [الى] من هو احق به منك! فلا تغترر بدنياك! و لا تغررك قريش [و غيرها]! فعما قليل تضمحل عنك دنياك! و تصير الى آخرتك! و قد علمت ان عليا صاحب هذا الامر، فاعطه ما جعله الله و رسوله له فان ذلك خير [لك] فى دنياك، و اسلم لك فى آخرتك!

(اى ابابكر بر عيب خود واقف شو، تو ضعيفى از كارى كه طاقت آن را ندارى دست‏بردار، و شبر خود را با فتر خودت اندازه بگير، و از حد خود تجاوز مكن و ملازم خانه خود باش، و بر گناهت و خطايت گريه كن! و اين امر امامت را برگردان به كسى كه او در اين امر سزاوارتر از تو است! تو به دنياى خودت مغرور نشو، و قريش و غير قريش نيز ترا گول نزنند و به غرور در نياورند! چون بزودى دنياى تو متلاشى و منحل مى‏شود، و به سوى آخرتت‏بازگشت تو مى‏باشد! و حقا تو مى‏دانى كه صاحب اين امر ولايت على است، آنچه را كه خدا و رسول او براى او قرار داده‏اند به على

ص 194

‏بده! اين براى دنياى تو بهتر است! و آخرتت را نيز براى تو بهتر حفظ مى‏كند، و سالم نگاه مى‏دارد!)و فرو نشست.

مادر به مرگ ناصبيان نشيناد، كلامى با اين مبالغه و نصيحت و موعظه دانم كه نه سخن رافضيان ورامين است، تا بداند كه حق بحمد الله ظاهر است، و ظاهر بوده، و حجت ثابت و على عليه السلام امام.

بعد از وى بريدة الاسلمى رحمة الله عليه برخاست

و بعد از حمد و ثناى خدا و مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم گفت: يا ابابكر انسيت ام تناسيت؟! اما علمت ان النبى صلى الله عليه و آله و سلم: امرنا ان نسلم على على بامرة المؤمنين فى حياته، فسلمنا عليه و انت معنا و النبى يتهلل وجهه فرحا لما يدرى من طاعة امته لابن عمه؟ فلو عملتم بعد وفاته لكان خيرا لكم فى دنياكم و آخرتكم، و قد سمعت ما سمعنا، و رايت ما راينا، و السلام.

(اى ابوبكر! آيا فراموش كرده‏اى، و يا خود را به صورت شخص فراموشكار جلوه مى‏دهى؟! مگر تو ندانسته‏اى كه: پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم ما را امر كرد كه به على، با عنوان امير المؤمنين سلام كنيم در زمانى كه رسول خدا زنده بود؟ و ما سلام كرديم و تو هم با ما بودى، و صورت پيغمبر از شدت فرح و سرور متلالا بوده و مى‏درخشيد از نظاره اطاعت امت‏خود نسبت‏به پسر عمش! و اگر شما بعد از مردن پيغمبر نيز همانگونه عمل مى‏كرديد، براى شما هم براى دنيايتان و هم براى آخرتتان بهتر بود! و حقا تو شنيدى آنچه را كه ما شنيديم، و ديدى آنچه را كه ما ديديم! و السلام) .

ناصبى مبطل بايد بداند كه: اين كلام، با اين حجت كه روز بيعت در روى ابوبكر گفته‏اند كلام رافضيان سارى و ارم نيست، تا انكار نكند، و عداوت على مرتضى عليه السلام ظاهر نكند.

بازگشت به فهرست

احتجاج عمار ياسر و قيس بن سعد بن عباده درمسجد با ابوبكر

و بعد از وى عمار ياسر برخاست و بعد از حمد و ثناى خدا و مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم گفت: يا معشر قريش! قد علمتم ان اهل بيت نبيكم اقرب برسول الله صلى الله عليه و آله و سلم قرابة منكم! فردوا هذا الامر الى من هو احق به منكم! و لا ترتدوا على ادباركم فتنقلبوا خاسرين.

ص 195

(اى جماعت قريش! شما مى‏دانيد كه: قرابت اهل بيت پيغمبر شما به رسول الله از قرابت‏شما به رسول الله بيشتر است! پس امر خلافت را برگردانيد به آن كسى كه از شما به خلافت‏سزاوارتر است! و شما به عقب بازگشت نكنيد و به قهقرى نرويد كه سرمايه وجودى شما زيان كارانه، واژگون مى‏شود) .

پندارم كلامى چنين نه كلام حسكا بوطالب بابويه است كه بعد از پانصد سال گفته باشند.روز اول گفته‏اند كه ابوبكر به منبر رفت، اما حق با حيدر بود.

بعد از وى قيس بن سعد بن عباده برخاست

و بعد از حمد خدا و درود مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم گفت: يا ابابكر اتق الله، و انظر ما تقدم لعلى من رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم! و اردد هذا الامر الى من هو احق به منك! و لا تكن اول من عصى محمدا صلى الله عليه و آله و سلم فى اهل بيته! و اردد هذا الامر اليهم، تخف ذنوبك، و تقل اوزارك، و تلقى محمدا صلى الله عليه و آله و سلم و هو راض عنك احب الى من ان تلقاه و هو عليك ساخط!

(اى ابوبكر! از خداوند بپرهيز! و نظر كن به آن سوابقى كه براى على نسبت‏به رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بوده است! و اين امر خلافت را بازگردان به آن كسى كه از تو به خلافت اولى و احق است! و از آنان مباش كه در اولين وهله، محمد را درباره اهل بيتش مورد مخالفت و عصيان قرار دادند: و امر خلافت را به آنان بازگردان! گناهان تو سبك مى‏شود، و بارهاى سنگين تو تخفيف مى‏يابد، و در صورتى كه محمد را ملاقات كنى در حالى كه از تو راضى باشد بهتر است در نزد من از آنكه محمد را ملاقات كنى و بر تو غضبناك باشد!)

كلامى مطول گفت‏سخت كه اين موضع احتمال آن نكند، و شرح آن همه بر امامت مرتضى عليه السلام حجت است و دلالت، و انكار بر بيعت.پندارم نه زاده [فكر] غالى و شيطان الطاق و يونس بن عبد الرحمن است، كلام مهاجر و انصار است.

بازگشت به فهرست

احتجاج خزيمه و ابي بن كعب و سهل بن حنيف درمسجد با ابوبكر

بعد از آن خزيمه ثابت ذو الشهادتين برخاست و گفت: معاشر الناس الستم تعلمون ان النبى صلى الله عليه و آله و سلم قبل شهادتى وحدى و لم تزد معى غيرى؟ قالوا: بلى، فاشهد بما تشهد! قال: اشهد على رسول الله انه قال: اهل بيتى كالنجوم، فقدموهم، فانكم ان قدمتموهم [سلكوا بكم طريق الهدى،

ص 196

و ان تقدمتموهم] سلكتم طريق الضلالة.ثم سمعته يقول: على فيكم كسفينة نوح من ركبها نجا، و من تخلف عنها غرق.و على فيكم كهارون فى بنى اسرائيل [خلفته عليكم] كما خلفه موسى على قومه و مضى الى مناجاة ربه.

(اى جماعت مردم! آيا شما نمى‏دانيد كه: رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم شهادت مرا به تنهائى مى‏پذيرفت، و با وجود شهادت من شاهد ديگرى نمى‏خواست؟! گفتند: آرى شهادت بده به آنچه بر آن شهادت دارى! خزيمه گفت: من گواهى مى‏دهم بر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم كه فرمود: اهل بيت من همانند ستارگان هستند، آنها را در امور پيشرو و راهنماى خود قرار دهيد! اگر شما ايشان را بر خودتان مقدم بداريد [شما را در راه هدايت رهبرى مى‏كنند، و اگر شما بر ايشان پيشى گيريد و مقدم شويد] بر طريق ضلالت و گمراهى خواهيد رفت.و نيز شنيدم كه مى‏فرمود: مثال على در ميان شما مثال كشتى نوح است، هر كس سوار بر آن شود نجات مى‏يابد، و هر كس از سوار شدن خوددارى كند غرق مى‏شود.و نيز شنيدم كه مى‏فرمود: مثال على در ميان شما، مثال هارون در ميان بنى اسرائيل است [من او را خليفه شما قرار دادم] همچنانكه موسى، هارون را در قوم خود خليفه قرار داد، و براى مناجات پروردگارش رفت) .

پندارم خواجه انتقالى گواهى خزيمه قبول كند اگر چه به دروغ گفته كه: قاضى حسن استرابادى گواهى شيعه قبول نكردى. مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم كه قاضى دنيا و آخرت است گواهى خزيمه شاعى به كورى خواجه ناصبى تنها قبول مى‏كند، تا اين شبهه زائل شود.

و بعد از آن ابى بن كعب برخاست و گفت:

معاشر الناس! انى لاعظكم بما كثيرا ما وعظكم به رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم، و لا تسمعون منى الا اكبر ما سمعتم من نبيكم [13] اشهدوا على انى اشهد على رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم انى رايته و هو واقف فى هذا المكان و كف على فى كفه و هو يقول: هذا امامكم من بعدى و خليفتى فيكم، فقدموه و لا تقدموه!

ص 197

و اسمعوا له و اطيعوا فانكم ان اطعتموه دخلتم الجنة، و ان عصيتموه دخلتم النار!

(اى جماعت مردم! من شما را موعظه مى‏كنم به آنچه كه در بسيارى از مواقع رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم شما را بدان موعظه مى‏نمود! و شما از من نمى‏شنويد مگر بزرگترين چيزى را كه از پيغمبرتان شنيده‏ايد! گواه باشيد بر اينكه: من گواهى مى‏دهم بر رسول خدا كه من او را ديدم در اين مكان ايستاده بود - و دست على در دست او بود - و مى‏گفت: اين امام شماست‏بعد از من، و جانشين من است در ميان شما! او را بر خودتان مقدم داريد! و خودتان بر او مقدم نشويد! و به فرمان او گوش فرا داريد! و اطاعت كنيد! زيرا كه شما اگر از او پيروى كند حقا داخل در بهشت مى‏شويد، و اگر مخالفت او را بنمائيد حقا داخل در آتش مى‏شويد) .

خواجه انتقالى مى‏بايد بداند كه كلامى با اين مبالغه كه دلالت است‏بر نصى على عليه السلام و انكار بر اختيار، صحابه از آن غافل نبوده‏اند.

بعد از آن سهل بن حنيف انصارى برخاست و گفت:

يا معاشر الناس: سمعت رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم يقول: على امامكم من بعدى و خليفتى فيكم، [بذلك] اوصانى جبرئيل عن ربى.الآ ان عليا هو الذائد عن حوضى يوم القيامة، و هو قسيم النار و الجنة، يدخل الجنة من احبه و تولاه، و يدخل النار من ابغضه و قلاه.

(اى جماعت مردم! من از رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم شنيدم كه مى‏گفت: على است امام شما پس از من، و جانشين من است در ميان شما، [به اين امر] جبرائيل از جانب پروردگارم مرا سفارش كرده است.

آگاه باشيد كه: على است كه در روز قيامت، مخالفان و منافقان را از حوض من مى‏راند و طرد مى‏كند! و اوست قسمت كننده بهشت و دوزخ! داخل در بهشت مى‏كند هر كسى را كه على را دوست داشته باشد و ولايت او را متعهد گردد، و داخل در آتش مى‏كند كسى را كه على را مبغوض بدارد و با او دشمنى بنمايد) .

كلامى بدين درستى و مبالغه [در اثبات امامت] امير المؤمنين عليه السلام و انكار غير او در مجمع مهاجر و انصار گفته‏اند، تا خواجه انتقالى بداند كه مذهب شيعه كهن است، نه ساخته جهم صفوان، و نه انداخته اين و آن، و نه چون مذهب خارجيان و ناصبيان است.

بازگشت به فهرست

احتجاج ابن تيهان و ابوايوب انصاري درمسجد با ابوبكر

ص 198

بعد از آن ابو الهيثم بن التيهان رحمة الله عليه برخاست و گفت: يا معاشر الناس! اشهدوا على انى اشهد على رسول الله صلى الله عليه و آله انى سمعته يقول: من كنت مولاه فعلى مولاه.

(اى جماعت مردم! گواه باشيد كه: من شهادت مى‏دهم بر رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم كه از او شنيدم كه مى‏گفت: هر كس كه من مولاى او هستم على مولاى اوست) .انصاريان چون كلام از رسول صلى الله عليه و آله و سلم بشنيدند، گفتند: بدين لفظ خلافت مى‏خواهد، قريش گفتند: موالات مى‏خواهد.

رسول صلى الله عليه و آله و سلم از آن خلاف آگاه شد، بامداد از حجره بدر آمد و دست على در دست گرفته و گفت: معاشر الناس! ان عليا فيكم كالسمآء السابعة فى السماوات.و على فيكم كالشمس فى الفلك، بها تهتدى النجوم.و على امامكم و خليفتى فيكم، بذلك اوصانى جبرئيل عليه السلام عن ربى، و اخذ الله ميثاقه على اهل السماوات و الارضين من الجن و الانس و الملائكة، فمن اقر به و آمن به كان مؤمنا [و هو] فى الجنة يوم القيامة، و من انكره و جحده كان كافرا [و هو] فى النار يوم القيامة - الى آخره.

(اى جماعت مردم! حقا على در ميان شما مثل آسمان هفتم در ميان آسمانهاست، و على در ميان شما مثل خورشيد در فلك است كه بواسطه آن خورشيد، ستارگان راه مى‏يابند و سير دارند.و على امام شماست، و جانشين من است در ميان شما.بدين مطلب جبرائيل از جانب پروردگارم به من وصيت كرد.و خداوند براى ولايت على، از اهل آسمانها و زمين‏ها از جن و انس و فرشتگان ميثاق و پيمان گرفت.پس هر كس كه به على اقرار كند و ايمان بياورد، مؤمن است [و او] در روز باز پسين در بهشت است.و هر كس كه او را انكار كند و رد كند كافر است [و او] در روز بازپسين در آتش است - تا آخر روايت) .

اين كلام رسول است صلى الله عليه و آله.ناقل ابو الهيثم كه در حضور ابوبكر و عمر و همه مهاجر و انصار مى‏گويد، به دلالت نصى على عليه السلام و امامت آنحضرت، نه كلام رافضيان است از قم و كاشان، تا خواجه بداند كه نصى عيان بوده، نه كار پوشيده و پنهان.

بعد از آن ابو ايوب انصارى برخاست

ص 199

و بعد از حمد خدا و ثناى مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم گفت :‏يا معشر الناس! اقول: اتقوا الله فى اهل بيت نبيكم فلا تظلموهم فقد سمعتم ما اعد الله للظالمين [فانه كما قال انا اعتدنا للظالمين] نارا احاط بهم سرادقها، و قال: ان الذين [ياكلون اموال اليتامى ظلما انما] ياكلون فى بطونهم نارا و سيصلون سعيرا.

(اى جماعت مردم! درباره اهل بيت پيغمبرتان تقواى خداى را پيشه سازيد، و به آنها ستم مكنيد! شما شنيديد كه خداوند براى ستمكاران چه چيزهائى را تهيه نموده است [آن چيزى را كه تهيه نموده است همانطور كه فرموده است: ما براى ستمكاران تهيه كرده‏ايم] آتشى را كه شعله‏ها و غبارها و دودهاى بلند و افروخته آن از هر جانب ايشان را در برمى‏گيرد و احاطه مى‏كند، و خداوند فرموده است: آن كسانى كه [اموال يتيمان را از روى ستم مى‏خورند، فقط] در شكم‏هاى خود آتش مى‏خورند، و البته به سعير دوزخ سوخته خواهند شد) .

چون سخن بدين موضع رسيد، نوحه و غريو و گريه از اهل مسجد برخاست، و يكبار از مسجد بيرون آمدند.بوبكر متحير بر منبر بماند.ابو عبيده جراح با جماعتى بيامد و ابوبكر را به خانه برد، و تا سه روز فتنه و آشوب بود، روز سوم عثمان بن عفان با صد مرد و مغيرة بن شعبه با صد مرد و معاذ با صد مرد مسلح مستعد قتال شمشيرها كشيده بيامدند. [14]

مصنف كتاب چون دعوى تاريخ دانى مى‏كند بايستى كه از اين واقعه بى‏خبر نبودى.و با آن جمع انبوه عمر خطاب، دست ابوبكر گرفته به مسجد آورد، و تهديد كرد بر آن جماعت كه پرير آنهمه حجت‏ها انگيخته بود [ند] تا ديگر باره خالد بن سعيد بن عاص برخاست و گفت: يا عمر! افباسيافكم تهدوننا؟ ام بجمعكم تفزعوننا؟ و الله لولا انى اعلم ان طاعة امامى اوجب من جهاد عدوى اذا لضربتكم بسيفى هذا!

(خالد بن سعيد بن عاص گفت: اى عمر! آيا شما با شمشيرهاى خودتان ما را

ص 200

تهديد مى‏كنيد؟! و يا اينكه به جمعيت‏خودتان ما را مى‏ترسانيد؟! سوگند به خدا كه اگر من نمى‏دانستم كه اطاعت امام من، از جهاد با دشمن من واجب‏تر است، شما را با اين شمشيرم مى‏زدم!)

آنگه گفت: ائذن لى يا امير المؤمنين فى جهاد اعدآئك!

(اى امير مؤمنان به من رخصت‏بده، در جهاد كردن با دشمنانت!)

بازگشت به فهرست

عدم اذن قيام به شمشير بعد از رحلت رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم

امير المؤمنين عليه السلام براى مصلحت وقت، و ابلاغ حجت، و قرب موت مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم، و خوف از دشمنان دين، و انديشه طعن مشركان و يهود و مجوس و نصارى او را بنشاند و ساكن گردانيد و در آن كار اقتدا به انبياء كرد كه به اول كار همه ساكنى و صبر نمودند.آنگه هر يك از اين بزرگان كه ياد كرده شد ديگر باره برخاستند، و سخنان سخت گفتند كه به ذكر همه كتاب مطول شود، اگر چه همه حق بود كه گفتند.

امير المؤمنين عليه السلام همه را بنشاند.ايشان را اطاعت او واجب بود.فرمانش بردند و بنشستند.اما اول اظهار حقى و نصى او كردند، به دليل و حجت.خواجه پندارد كه اين كارى كوچك است، و مذهبى نو، و بگفت مشتى خوارج و نواصب و مبتدع و ضال، حق باطل شود.

بحمد الله نه على مرتضى عليه السلام مداهنه و تقيه كرد، و نه عباس، و نه اصحاب امير المؤمنين.

اولا بر نصى على عليه السلام اول دليل و گواهى، عقل عاقلان است كه عاقل داند كه زمانه با ثبوت تكليف و جواز خطاء مكلفان روا نباشد كه از امامى خالى باشد.

دوم حجت قرآن است كه آيات قرآن بر نصى على منزل است.سوم اخبار مصطفى كه بيان كرد.چهارم اجماع شيعه محقه است.و درين كتاب همه دلائل شرح نتوان داد.و انكار على مرتضى ظاهر است‏بر امامت آن جماعت، به خلاف آنكه ناصبى احمق گويد.

اولا در آن خطبه معروف اول اين كلمه مى‏گويد: اما و الله لقد تقمصها ابن ابى قحافة و انه ليعلم ان محلى منها محل القطب من الرحى.يعنى: ابوبكر پيراهن خلافت در پوشيد، و او داند كه من آسياى خلافت را قطبم.چون نوبت‏به عمر رسيد مى‏گويد: فيا عجبا بينا هو يستقيلها فى حياته اذ عقدها لآخر بعد وفاته: اى عجبا

ص 201

از ميان آنكه در حالت زندگانى اقاله مى‏كند، و روز وفات به عمر مى‏سپارد.و بر عمر انكار مى‏كند كه: جعلها فى جماعة زعم انى احدهم، فيا لله و للشورى: من از كجا و شورى از كجا؟ الى ان قام ثالث القوم نافجا حصنيه (الى آخر الخطبة) .پس اين همه دلالت است‏بر نصى او، و انكار است‏بر اختيار ايشان.

پندارى كه بعد از پانصد سال حلاج [15] و شانه تراش بدانستند و بديدند، و على عليه السلام و عباس، و سلمان، و بوذر، و مهاجر، و انصار نتوانستند ديدن، و نديدند [بلكه عقلا دانند كه نه چنين است] كه هر اجماع كه بر خلاف على مرتضى عليه السلام باشد آن خطا باشد.و هر اتفاق كه بر مخالفت‏حسن و حسين باشد، آن باطل باشد.و هر حجت كه بر سلمان و بوذر و مقداد و خزيمه و ابو ايوب باشد، همه شبهت‏باشد.الا ان الحق مع على، و على مع الحق يدور معه حيثما دار: (آگاه باشيد كه حق با على است و على با حق است، و حق پيوسته با على مى‏گردد و دور مى‏زند هر جا كه على بگردد و دور بزند) .

مذهب اهل حق اين است، و جواب اين مشبهى خارجى همين است.و امام بعد از مصطفى صلى الله عليه و آله و سلم بلا فصل امير المؤمنين است، كه نص رب العالمين است، و نفس خير المرسلين است. [و] الحمد لله رب العالمين. [16]

بايد دانست كه اعتراض مهاجرين و انصار را بر ابوبكر در مسجد پيغمبر، و گفتار يك يك از آنها را به همين نهجى كه ذكر كرديم با اختلافى در عبارات، علاوه بر عبد الجليل قزوينى كه ما از او نقل كرديم، چندين تن از اعاظم و اعلام مذهب در كتب خود از طريق شيعه و عامه روايت كرده‏اند.

اول آنها شيخ جليل ابو جعفر: احمد بن محمد بن خالد بن عبد الله برقى، كه از برق رود قم است كه از ثقات و رؤساى مذهب بوده و اصلا كوفى است، و در سنه 280 يا شش سال قبل از آن وفات كرده است. [17]

ص 202

اين شيخ جليل در كتاب «رجال‏» خود كه به كتاب «رجال برقى‏» معروف است، تحت عنوان اسماء منكرين ابوبكر كه عبارت‏اند از دوازده نفر: شش نفر از مهاجرين، و شش نفر از انصار، بيان كرده است:

بازگشت به فهرست

دوازده نفر از اعاظم مهاجرين و انصار كه در مسجد بر ابوبكر انكار كردند

اما شش نفر مهاجرين عبارتند از: خالد بن سعيد بن العاص كه از بنى اميه بود، و ابوذر غفارى، و سلمان فارسى، و مقداد بن اسود، و بريده اسلمى، و عمار ياسر.و شش نفر انصار عبارتند از: خزيمة بن ثابت، و سهل بن حنيف، و ابو الهيثم بن تيهان، و قيس بن سعد بن عباده خزرجى، و ابى بن كعب، و ابو ايوب انصارى.و سپس مى‏گويد: اينها در روز جمعه به مسجد رفتند و يكايك در حالى كه ابوبكر بر فراز منبر براى خطبه جمعه بود برخاستند، و انكار خود را بر خلافت او، و تاييد خلافت امير المؤمنين عليه السلام - بر همين طريقى كه ذكر كرديم - مفصلا و مستدلا و مشروحا بيان كردند تا چون كلام آخرين آنها كه ابو ايوب بود، و بدينگونه بود كه: اتق الله [18] و ردوا الامر الى اهل بيت نبيكم، فقد سمعتم ما سمعنا، ان القائم مقام نبينا بعده على بن ابيطالب عليه السلام، و انه لا يبلغ عنه الا هو، و لا ينصح لامته غيره.

(تقواى خداوند را بگير [19] ، و اين امر خلافت را به اهل بيت پيغمبرتان برگردانيد! حقا شما شنيده‏ايد همان چيزى را كه ما شنيده‏ايم، بدرستيكه قائم مقام، و جانشين محل و منزلت پيغمبر ما بعد از او على بن ابيطالب است، و هيچكس نمى‏تواند از پيغمبر آنچه را كه راجع به پيغمبر است تبليغ كند مگر على، و هيچكس نصيحت امت را نمى‏كند مگر او) .

به پايان رسيد، ابوبكر از منبر فرود آمد.تا روز جمعه ديگر، عمر شمشير خود را از غلاف بيرون آورد و گفت: نشنوم مردى را كه مانند گفتار آن روز سخن گويد مگر اينكه گردن او را مى‏زنم.و از آنجا او با سالم مولى ابو حذيفه و معاذ بن جبل و ابو عبيده با شمشيرهاى كشيده رفتند و ابوبكر را از منزل بيرون آورده و بر فراز منبر

ص 203

بردند. [20]

دوم : شيخ جليل ابو جعفر محمد بن على بن حسين بن بابويه قمى: شيخ صدوق است كه در سنه 381 وفات كرده است.اين مرد عظيم المنزلة در كتاب «خصال‏» ، از نواده زاده برقى، اين روايت را ذكر مى‏كند، بدينگونه: حديث كرد براى من، على بن احمد بن عبد الله بن احمد بن ابى عبد الله برقى كه گفت: حديث كرد براى من پدرم، از جدم: احمد بن ابى عبد الله برقى، كه او گفت: حديث كرد براى من نهيكى، از ابو محمد خلف بن سالم، از محمد بن جعفر، از شعبه، از عثمان بن مغيرة، از زيد بن وهب كه او گفت: افرادى كه بر جلوس ابوبكر در مقام خلافت و بر تقدم او بر على بن ابيطالب عليه السلام ايراد و انكار داشتند، از مهاجر و انصار دوازده نفر بودند.و روايت را به همين نهج‏بيان مى‏كند.ليكن در بيان اسامى آنها كه يكايك مى‏شمرد، به جاى قيس بن سعد بن عباده، عبد الله بن مسعود را ذكر كرده است. [21]

سوم : شيخ جليل: ابو منصور، احمد بن على بن ابيطالب طبرسى، كه از اعاظم علماء مذهب است، و او در اواسط قرن ششم از هجرت بوده زيرا با ابو الفتوح رازى و با فضل بن حسن طبرسى صاحب كتاب «مجمع البيان‏» متوفاى سنه 548 معاصر بوده، و محمد بن على بن شهر آشوب متوفاى 588 شاگرد او بوده است.

او اين روايت را مفصلا در كتاب «احتجاج‏» ، در باب «ذكر طرف مما جرى بعد وفاة رسول الله صلى الله عليه و آله و سلم من اللجاج و الحجاج فى امر الخلافة‏» ذكر كرده است، و او اين روايت را از ابان بن تغلب، از حضرت صادق عليه السلام روايت مى‏كند.و در مقام شمردن نام آن دوازده نفر به جاى قيس بن سعد بن عباده، عثمان بن حنيف برادر سهل را، با سهل ذكر كرده است. [22]

چهارم : سيد جليل شريف و نقيب: رضى الدين ابو القاسم على بن موسى بن طاووس حسينى حلى است، كه در سنه 664 وفات يافته است، و در ميان بزرگان و

ص 204

علمآء به ابن طاووس مشهور است.

او در كتاب كشف اليقين فى اختصاص مولانا على بامرة المؤمنين كه به آن كتاب، «كتاب يقين‏» هم مى‏گويند [23] گويد: اين فصل در بيان مطالبى است كه احمد بن محمد طبرى معروف به خليلى كه از روات و رجال عامه است، در روايت‏خود راجع به انكار دوازده نفر بر ابوبكر پس از آنكه ولايت‏بر مسلمين را به عهده گرفت، با گفتار صريحشان آورده است، و نيز در بيان آنچه بعضى از اصحاب از رسول خدا درباره عنوان امير المؤمنين بودن على بن ابيطالب مى‏دانستند.و اين داستان را همچون محمد بن جرير طبرى صاحب كتاب «تاريخ‏» در كتاب «مناقب الائمة عليهم السلام‏» ذكر كرده است، و بعضى نيز در آنچه طبرى ذكر كرده است زيادتى‏هائى ذكر كرده‏اند.

و سپس گويد: بدانكه اين حديث را شيعه به نحو تواتر روايت كرده است، و اگر روايت آن منحصر به شيعه بود ما آنرا ذكر نمى‏كرديم، زيرا كه رجال شيعه، در نزد رجال عامه متهم هستند، و ليكن از طريق خود آنان كه بر آن اعتماد دارند نقل مى‏كنيم تا پى‏آمدها و تبعات آن متوجه همان كسى شود كه آنرا روايت كرده و در كتاب خود ضبط كرده است.آنگاه گويد: احمد بن محمد طبرى با عين اين عبارات آورده است: خبر دوازده نفرى كه جلوس ابوبكر را بر سر جاى رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم انكار كردند: حديث كرد براى ما على ابو الحسن بن على بن نحاس كوفى عدل اسدى، او گفت: حديث كرد براى ما احمد بن ابى حسين عامرى، او گفت: حديث كرد براى ما عموى من ابو معمر شعبة بن خيثم اسدى، او گفت: حديث كرد براى ما: عثمان اعشى، از زيد بن وهب.آنگاه اين داستان را تا آخر نقل كرده است. [24]

ص 205

و علامه مجلسى - رضوان الله عليه - اين داستان انكار دوازده نفر را بدين طريق از سه كتاب «خصال‏» و «احتجاج‏» و «كشف اليقين‏» مفصلا نقل كرده است، آنگاه به شرح و تفسير آن پرداخته است. [25]

و مرحوم آية الله شيخ عبد الله مامقانى در «تنقيح المقال‏» ، فصلى را به عنوان دوازده نفرى كه بر غصب خلافت ابوبكر، بر او ايراد و انكار كرده‏اند، ذكر كرده است، و روايت «خصال‏» را در آن از «بحار الانوار» مجلسى آورده، و پس از آن به روايت «احتجاج‏» نيز اشاره كرده است. [26]

بازگشت به فهرست

از روز اول خلافت ابوبكر حزب علي او را غاصب خواندند

بارى مخالفت اصحاب خاص رسول خدا و شيعيان امير المؤمنين عليهما السلام، با خلافت ابوبكر و عمر و عثمان، اظهر من الشمس است، و در تاريخ و كتب سير جاى ترديد نيست.شيعيان از اول امر، خلافت‏خلفاى انتخابى را غصب مى‏دانستند، و آنان را خلفاى غاصب مى‏خواندند.

عبد الله عنان محامى گويد: و كان لعلى حزب ينادى بخلافته عقب النبى مباشرة، و يرى انه هو و بنوه احق الناس بها.

«و براى على بن ابيطالب حزبى بوده است كه آنها نداى خلافت‏بلا فصل او را بعد از پيامبر سر مى‏داده‏اند، و چنين مى‏دانستند كه او و پسرانش از همه مردم به خلافت‏سزاوارتر مى‏باشند» .و مطلب را ادامه مى‏دهد تا آنكه مى‏گويد:

و من الخطآء ان يقال: ان الشيعة انما ظهروا لاول مرة عند انشقاق الخوارج، و انهم سموا كذلك لبقآئهم الى جانب على.فشيعة على ظهروا منذوفاة النبى كما قدمنا. [27]

«و خطاست كه گفته شود: شيعه در اولين وهله، در وقت جدا شدن خوارج از لشگر على پيدا شد، و آنها را به جهت‏بقاء آنها در جانب على عليه السلام شيعه خوانده باشند.و عليهذا همانطور كه سابقا متذكر شديم: شيعيان على از هنگام وفات پيغمبر ظهور كردند»

بازگشت به فهرست

دنباله متن